چکیده
طرح ها وپروژه های که درصنعت نفت وگاز اجرا می شود، کاملاً متفاوت از سایر طرح ها و پروژه های صنایع دیگر می باشد. حجم بالای سرمایه گذاری وطولانی بودن مدت اجرای این طرح ها باعث تمایز وتفکیک این طرح ها وپروژه ها از سایر طرح های بخش های دیگراقتصادی است. به طوری که یک پروژه نفتی به طورمتوسط10تا15 سال به طول می انجامد وبدیهی است، هرچه اجرای طرحی طولانی مدت تر باشد، عدم قطعیت ها وریسک های مرتبط افزایش می یابد، وجود همین ریسک ها باعث اهمیت روزافزون توسعه صنعت بیمه دربخش نفت وگاز شده است. مرحله اکتشاف نفت وگاز از پر ریسک ترین مرحله تولید نفت وگاز به شمار می آید. حجم عظیم سرمایه های درمعرض خطر، پیچیدگی طبیعت فنی ریسک های موجود درعملیات اکتشاف نفت وگاز، برخورداری از پتانسیل بالای حادثه پذیری به لحاظ ماهیت ریسک و نابسامانی های اقتصادی به دلیل وقوع حوادث درصنایع هیدروکربوری سبب شده است که مباحث مربوط به ریسک، انتقال آن و استفاده از پوشش های بیمه ای درصنایع نفت وگاز بویژه در مرحله اکتشاف رو به افزایش یابد.
فهرست مطالب
مقدمه ............................................................................................................................................................1
فصل اول:کلیات .........................................................................................................................................6
مبحث اول:تاریخچه.......................................................................................................................................7
گفتار اول:تاریخچه بیمه ................................................................................................................................7
بند اول:سیرتحول بیمه درجهان........................................................................................................................7
بند دوم:تاریخچه بیمه در ایران ........................................................................................................................12
گفتار دوم:تاریخچه فعالیت های اکتشافی در صنعت نفت وگاز.................................................................18
بند اول:تاریخچه عملیات اکتشافی صنعت نفت وگاز جهان....................................................................................19
بند دوم:سیر تاریخچه وسیر تکامل عملیات اکتشاف نفت وگاز در ایران..................................................................20
مبحث دوم: مدیریت ریسک و بیمه ...........................................................................................................25
گفتار اول:ریسک.........................................................................................................................................25
بند اول:معنای ریسک.......................................................................................................................................25
بند دوم: طبقه بندی انواع ریسک......................................................................................................................26
گفتار دوم: اصول مدیریت ریسک و بیمه..................................................................................................35
بند اول: معنای مدیریت ریسک ........................................................................................................................35
بند دوم: اهداف مدیریت ریسک ......................................................................................................................36
گفتار سوم: فرآیند مدیریت ریسک ..........................................................................................................38
1-شناسایی موارد در معرض خسارت.................................................................................................................39
2-تجزیه وتحلیل موارد در معرض خسارت..........................................................................................................40
3-انتخاب روش های مناسب برای اداره موارد درمعرض خسارت............................................................................41
4-اجرا و پایش برنامه های مدیریت ریسک .......................................................................................................47
گفتار چهارم: مدیریت ریسک و بیمه ........................................................................................................48
مبحث سوم: قرارداد بیمه واصول حاکم بر آن ...........................................................................................49
گفتار اول: قرارداد بیمه ،مفاهیم واصطلاحات بیمه ای ..............................................................................50
بند اول: تعریف عقد و عقد بیمه.........................................................................................................................50
بند دوم: شرایط اساسی وبنیادی صحت عقد بیمه ................................................................................................51
1-قصد طرفین و رضای آنها...............................................................................................................................51
2-اهلیت طرفین ............................................................................................................................................53
3- مورد معامله یا موضوع بیمه ........................................................................................................................59
4-مشروعیت جهت معامله ...............................................................................................................................61
بند سوم: مفاهیم و اوصاف عقد بیمه ..................................................................................................................62
الف) مفاهیم و اصطلاحات بیمه ای .....................................................................................................................62
ب)اوصاف عقد بیمه ........................................................................................................................................65
بند چهارم: پایان قرارداد بیمه ...........................................................................................................................69
گفتار دوم: اصول حاکم بر بیمه ..................................................................................................................71
1-اصل( حد اعلای) حسن نیت .........................................................................................................................71
2-اصل غرامت ................................................................................................................................................72
3-اصل نفع بیمه پذیر .....................................................................................................................................72
4-اصل جانشینی ...........................................................................................................................................73
5-اصل داوری ................................................................................................................................................73
6-اصل علت نزدیک .......................................................................................................................................74
7-اصل اتکایی ...........................................................................................................................................75
فصل دوم: عملیات تولید نفت وگاز ...................................................................................................76
گفتار اول: عملیات بالا دستی نفت وگاز ....................................................................................................77
بند اول: فعالیت های اکتشافی ..........................................................................................................................77
بند دوم :توسعه ..............................................................................................................................................89
بند سوم: عملیات بهره برداری ..........................................................................................................................94
گفتار دوم: عملیات پایین دستی نفت وگاز ...............................................................................................95
بند اول: خطوط لوله .........................................................................................................................................96
بند دوم: پالایشگاه .........................................................................................................................................98
بند سوم :تاسیسات تصفیه گاز .........................................................................................................................101
بند چهارم :مخازن .........................................................................................................................................102
بند پنجم: پایانه های صادراتی .........................................................................................................................103
فصل سوم: بررسی بیمه ریسک فعالیت های اکتشافی نفت وگاز .............................................104
گفتار اول:رابطه ریسک با عقد بیمه .........................................................................................................105
گفتار دوم: ریسک های فعالیت های اکتشافی صنعت نفت وگاز..............................................................107
1-ریسک سرمایه گذاری وتامین مالی ..............................................................................................................109
2-ریسک های سیاسی/ مقرراتی ......................................................................................................................111
3-ریسک اقتصادی ........................................................................................................................................115
4- ریسک های فنی ومدیریتی ........................................................................................................................116
گفتار سوم:پوشش های بیمه ای ریسک های فعالیت های اکتشافی صنعت نفت وگاز ...........................117
بند اول:نقش،اهمیت وجایگاه صنعت بیمه در حوزه نفت وگاز ایران.......................................................................118
بند دوم:گزارش آماری عملکرد صنعت بیمه کشور در رشته بیمه نفت وگاز ............................................................119
بند سوم: قوانین ومقررات حاکم بر بیمه نفت وگاز ..............................................................................................122
بند چهارم: بررسی بیمه های ریسک فعالیت های اکتشافی نفت وگاز ...................................................................127
1-بیمه تمام خطر نصب...................................................................................................................................127
2-بیمه شکست ماشین آلات ..........................................................................................................................136
3-بیمه مسئولیت مدنی کارفرما در قبال کارکنان خود .....................................................................................143
4-بیمه مسئولیت مدنی بیمه تمام خطر پیمانکاران ...........................................................................................148
5-بیمه آتش سوزی .......................................................................................................................................152
6-بیمه دکل های حفاری متحرک ....................................................................................................................156
7-بیمه آلودگی محیط زیست .........................................................................................................................163
نتیجه گیری وپیشنهادات .........................................................................................................................165
منابع و مأخذ .............................................................................................................................................168
الف) منابع فارسی وعربی ...............................................................................................................................168
ب)منابع لاتین ..............................................................................................................................................172
ج) منابع اینترنتی .........................................................................................................................................174
چکیده انگلیسی .......................................................................................................................................175
الف) نمودارها
نمودار 1: فرآیند فعالیت های اکتشافی نفت وگاز....................................................................................................................78
نمودار 2: فرآیند پالایشی نفت......................................................................................................................................................93
نمودار3: محصولات نفتی به دست آمده در پالایشگاهها......................................................................................................100
نمودار4: محصولات گازی حاصل از عملیات پالایش در پالایشگاهها................................................................................100
ب) شکل ها
شکل 1: نحوه قرار گیری آب، نفت و گاز در مخزن..............................................................................................................100
ج)جداول
جدول 1:حق بیمه تولیدی کشور در سطح بین المللی طی سال های (2013 تا2009 )...........................................119
جدول 2: ضریب نفوذ بیمه کشور در سطح بین المللی طی سال های (2013 تا 2009)..........................................120
جدول 3: آمار عملکرد حق بیمه وخسارت پرداختی رشته نفت وانرژی در صنعت بیمه
کشور طی سال های 1388 تا پاییز 1393...........................................................................................121
جدول4: آمار تعداد بیمه نامه های صادره وتعداد خسارت ها در رشته بیمه نفت وانرژی
در صنعت بیمه کشور طی سال های 1388 تا پاییز 1393...............................................................................121
جدول5: نرخهای تقریبی برای بیمه نامه تمام خطر نصب براساس مدت استاندارد در
رشته نفت وگاز.....................................................................................................................135
مقدمه
در قسمت مقدمه به بیان مساله، اهداف تحقیق، ضرورت تحقیق، سوالات و فرضیات تحقیق، روش تحقیق، منابع مورد استفاده و بالاخره به ساختار مطالب تحقیق خواهیم پرداخت.
الف)بیان مساله
اصولاً پوشش های بیمه ای، اموال و دارایی های بیمه شده را در برابر خطرهای ناشی از حوادث طبیعی وخطاهای انسانی تحت پوشش قرار می دهند و با انتقال ریسک به بیمه گر، در صورت بروز حوادث زیان بار، بیمه گر خسارت وارده را جبران می کند. در حوزه نفت وگاز از آن جایی که ماده اولیه نفت و گاز ترکیبات هیدروکربوری است و طیف گسترده ای از عملیات در این صنایع تحت شرایط فشار بالا و حرارت بالا انجام می گیرد، از این رو اشتعال ، انفجار و انتشار مواد سمی زنجیره عملیات در نفت و گاز را به طور مستمر تهدید می کند.سرمایه های کلانی که در این صنایع در معرض ریسک های بالا قرار دارند و خسارات سنگین ناشی از بروز حادثه هم به لحاظ مالی وهم از دیدگاه ملاحظات زیست محیطی، بحث مدیریت ریسک را در این صنایع مطرح می کند، یکی از شیوه های مدیریت ریسک، انتقال ریسک به شرکت های بیمه می باشد. در واقع، متصدیان امر در حوزه نفت وگاز با خرید پوشش های بیمه ای، ریسک را میان بیمه گران و بیمه گذاران و یا بیمه گران و بیمه گران اتکایی توزیع می کنند. مقابله با ریسک روش های متعددی دارد که با توجه به ماهیت آن می توان یکی از روش های مقابله با آن را برگزید. اصولاً وجود ریسک دلیل اصلی پیدایش بیمه است. بیمه یکی از ابزارهای عمده انتقال ریسک و خطرهای رسوبی به بیمه گران است. پویایی و توسعه سریع صنایع نفت و گاز که متکی برتوسعه دانش فنی است، یکی از دلایل اصلی در به کارگیری روش های پیشرفته مقابله با ریسک و معرفی محصولات جدید بیمه ای و توسعه صنعت بیمه در کشورهای پیشرفته صنعتی بوده است. متاسفانه در کشور ما سهم صنایع نفت وگاز از صنعت بیمه کشور با جایگاه این صنایع در اقتصاد ملی همخوانی لازم را ندارد. در همین راستا باید هم در حوزه نفت و گاز و هم در صنعت بیمه چالش های عدم توسعه یافتگی پوشش های بیمه ای در این صنایع را بررسی و راهکارهای جامع برای توسعه همکاری این دو صنعت مهم ارائه نمود. انتقال ریسک از حوزه نفت و گاز به صنعت بیمه، مسئولیت بیمه گران را در صورت وقوع حادثه و خسارت باعث می شود. مسئولیت بیمه گران در صورت وقوع حادثه و جبران خسارت در قوانین داخلی مشخص شده است. ایفای تعهد بیمه گر مشروط به شرایط خاصی از جمله این که اولاً مورد بیمه خسارت دیده باشد و ثانیاً پوشش بیمه ای به ارزش روز دارایی ها اخذ شده باشد، در غیر این صورت بیمه گذار خسارت خود را تمام وکمال دریافت نمی کند و در واقع محاسبه خسارت براساس ماده «10»قانون بیمه که اشعار می دارد: «در صورتی که مال به کمتر از قیمت واقعی بیمه شده باشد ، بیمه گر به تناسب مبلغی که بیمه کرده است با قیمت واقعی مال مسئول خسارت خواهد بود»پرداخت می شود. پوشش های بیمه ای که در حوزه نفت وگاز می توان نام برد، عبارتند از: 1- بیمه حفاری چاههای نفتی در ساحل یا فرا ساحل 2- بیمه تمام خطر سکوهای نفتی 3- بیمه تمام خطر اموال، ابزار وماشین آلات موجود در ساحل با فرا ساحل 4- بیمه تمام خطر لوله گذاری ها در بخش ساحلی و فرا ساحلی5- بیمه تمام خطر پالایشگاهها6- بیمه تمام خطرکارخانجات وتاسیسات پتروشیمی 7- بیمه تمام خطر تجهیزات حفاری 8- بیمه عدم النفع 9- مسئولیت حقوقی شخص ثالث در قبال قراردادها 10- انواع بیمه نامه های مسئولیت اعم از قانونی، قرار دادی و فنی 11- بیمه آلودگی نفتی 12- بیمه تاخیر در شروع پروژه و وقفه در اجرای آن، که پوشش های بیمه ای مربوط به مرحله اکتشاف نیز در این گونه موارد می گنجد.