عنوان صفحه
تقدیر و سپاس الف
پیشـگفتار ب
فصل اول
بخش اول : مقدمه 1
بخش دوم : واژه شناسی 4
بخش سوم : تاریخچه 6
فصل دوم
بخش اول : مواد اولیه ساخت قلمدان 10
بخش دوم : کاغذ و کاغذ گری 13
فصل سوم
ساخت قلمدان 18
بخش اول : شیوه های سنتی ساخت قلمدان 19
بخش دوم : ساخت و سازهای ابتکاری 26
فصل چهارم
تزئینات قلمدان 34
بخش اول : مراحل قبل از نقش آفرینی 36
الف- آماده سازی سطح قلمدان (بوم سازی) 36
ب- رنگ و رنگ سازی 41
بخش دوم : مراحل نقش آفرینی 48
انواع تزئین 50
شیوه های دیگر تزئین 73
بخش سوم : استادان مزین ساز 76
بخش چهارم : مراحل بعد از نقش آفرینی 83
بخش پنجم : بازسازی و تعمیر قلمدان 88
فصل پنجم
تصاویر 93
حسن ختام 101
فهرست منابع 103
در مقوله هنرشناسی اولین سوالی که مطرح می شود این است که هنر چیست ؟!
البته مسلم است که نمی توان تعریف مانع و جامعی که دربرگیرنده تمامیت این واژه باشد ارائه نمود و علت اصلی عدم توانمندی ، همان تنوع و تکثری است که در سرتاسر این واژه سایه افکنده است. تنوع سلیقه ها و تکثر نظرها و عقاید از سویی و رفع نیازهای مادی و معنوی از سوی دیگر باعث گردید که هنر در قالبها، گونه ها ، شیوه ها و سبک های بیشماری به منحصه ی ظهور برسد که هرکدام به گونه ای ، دربرگیرنده بخشی از آمالها ، آرزوها و گاهاً خواسته های درونی خالقان و آفرینندگان آن می باشد.
با تکامل اندیشه های اجتماعی ـ زیستی انسان ، هنر نیز به رشد بالنده ای دست یافت که توانست خود را به تدریج از دیواره غارها بیرون کشد و در فضایی قرار گیرد که جنبه کاربردی تری را از خود به نمایش می گذاشت .
نیازها باعث ابدا شده بود و ابداعات نیز آراسته به سلیقه ، ذوق ، استعداد و در نهایت هنر بود.
هنری که روز به روز همگام با تکامل انسان به کمال ذاتی خود نزدیکتر می شد و همسان با این تکامل، تقسیم پذیری آن به شاخه های گوناگون و متفاوت نیز به وقوع پیوست . شاخه هایی که در عین وحدانیت هنری بودنشان هرکدام برای خود دارای سبک و سیاقی مشخص و هدفی معین وسازنده و ارزشی در خور توجه بود. این ارزشهای هنری که در قالبهای گوناگونی ظهور پیدا کرده بود، زمانی به اوج خود رسید که زندگی گروهی به زندگی قبیله ای مبدل گشت و سپس قومیت گرایی و ملیت های متعددی پا به عرصه حضور گذاشتند که هریک از اینها سابقه ی هنری خویش را سند معتبری در جهت عینیت بخشیدن به پیشینه تاریخی خود و سبقت از دیگر ملل، مطرح می کردند.
با بررسی سابقه هنری اقوام و ملل مختلف به وضوح می توان دریافت که هنر با تمامی کمی ها و کاستی های خود در سرزمینهای دور و نزدیکی چون بین النهرین ، مصر ، هند ، یونان ، رم باستان ، خاور دور، ایران و بسیاری از نقاط دیگر به مرحله ظهور رسیده است و در همین سرزمینها بوده که از خود آثاری ارزشمند و گرانبها به جای گذاشته است.
قلمدان و هنر قلمدان سازی یکی از همین آثار ارزشمند و ارزنده است که امروزه دیگر از آن سخنی به میان نمی آید و کمتر کسی پیدا می شود که به ساخت آن ، رغبتی نشان دهد و این در حالی است که این هنر زیبا و ظریف سالیانی نه چندان دور از این ، مورد استفاده ی دانش پژوهان و دانش دوستان و اصحاب ذوق و هنر و قلم قرار می گرفته است و در راه تشویق و ترغیب دانش اندوزی و فراگیری علم و ادب رسالت مهم و ارزشمندی را ایفا می کرده است.
رنگ و رنگ سازی
دومین مرحله ی قبل از نقش پذیری ، رنگ و رنگسازی است. این بخش به علت اهمیت ویژه ای که دارد از دیرباز مورد توجه خاص نقاشان و زرین سازان قلمدان بوده است. آنان سعی می کرده اند تحت هر شرایطی که شده رنگهایی برای تزیین قلمدانها به کار ببرند که از نوع مرغوب و با کیفیت باشد تا ارزش و مقام هنرشان تا سالهای سال ماندگار بماند. البته رنگ سازی مبحثی مشکل و در عین حال پیچیده ای است که برای بدست آوردن و تهیه ی آن ، بایستی زمانی طولانی صرف کرد, علاوه بر اینکه ، دانستن قواعد ، فنون ، مقادیر و تناسبات نیز لازمه ی بی چون و چرای این فن می باشد.
رنگهایی که نقاشان برای رنگ آمیزی به کار می بردند همه از رنگهای معدنی بوده و بدین لحاظ از ثبوت بسیار بالایی برخوردار بودند و همین نقطه ای مثبتی بود که نقاشان را به سمت ساخت و ساز آن سوق می داد. تمام قلمدان هایی که در زمان های پیش رنگ آمیزی شده اند همه به وسیله ی چنین رنگهایی بوده اند.
رنگهایی که رقیق کردنشان با آب به سهولت انجام می گرفت و از این رو به رنگهای آبرنگی نیز مشهور بود، ولی آنگونه که معلوم است کمتر قلمدانهایی را می توان پیدا کرد که از آن زمانها باقی مانده باشد و به وسیله ی رنگهای روغنی رنگ آمیزی شده است و این نشانه گر آن است که رنگ آمیزی به وسیله ی رنگهای روغنی بسیار کم در میان نقاشان آن زمان متداول بوده است.