پایان نامه تحلیل عوامل توسعه نیافتگی در کهگیلویه و بویراحمد
چکیده
این رساله به بررسی وضعیت موجود و تحلیل توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی استان کهگیلویه و بویراحمد می پردازد
در این پروژه تمامی قابلیت های محیطی و انسانی از یک طرف و محدودیت های محیطی و انسانی نیز شناسایی و بررسی می شوند . در این مسیر ضمن امکان سنجی منابع داخلی به عواملی که از بیرون از منطقه می توانند توسعه یا عدم توسعه یافتگی منطقه دخالت داشته باشند ، پرداخته می شود در بررسیهای انجام شده از مجموعه عوامل تأثیر گذار در امر توسعه منطقه ضعف زیر ساخت ها و شبکه های ارتباطی – موانع اجتماعی و فرهنگی و ضعف مدیریتی در شبکه های اداری سیاسی بارزترین و برجسته ترین موانع توسعه یافتگی منطقه بوده اند .
حال با توجه به منابع غنی نفت و گاز و معادت کانی غیر نفتی و منابع غنی آب و خاک و توسعه نیروی انسانی در داخل و نیز موقت ممتاز منطقه در محل تلاقی استانهای صنعتی کشور و مناطق استراتژیک نفت و گاز مثل عسلویه بوشهر – پتروشیمی ماهشهر و بندر امام و دسترسی سریع به بنادر خلیج فارس ، می توان با برنامه ریزی بهتر و اولویت بندی طرحهای عمرانی به توسعه همه جانبه منطقه سرعت بخشید . که برای رسیدن به این امر مهم باید مهمتر از همه به توسعه انسانی به عنوان زیر بنای توسعه اقتصادی توجه خاصی نمود .
مقدمه
امروزه در جهان کمتر کشوری شاهد می شود که با دقت هر چه بیشتر به امر برنامه ریزی در جهت توسعه منطقه ای مشغول نباشد امر توسعه ؛ مخصوصاً توسعه اقتصادی ؛ سابقه برنامه ریزی در جهان دارد و این سابقه خوشبختانه تجربیات بسیار سودمندی را در اختیار جهان معاصر قرار داده تا ضمن بررسی آنها به بومی کردن الگوهای توسعه در کشور و جامعه خود پرداخته تا از قطار سریع رشد و توسعه جهانی عقب نمانند .جامعه توسعه یافته غرب در پی تحول اساسی در تمام زمینه های فرهنگی و اقتصادی خود در قرون گذشته موفق به دست یابی به این امر نموده که امروزه جوامع کمتر توسعه یافته جهان سوم سعی در تقلید نادرست از آنها هستند . که به علت عدم تناسب با شرایط داخلی تأثیری منفی در این جوامع بر جای گذاشته است
در درون کشورهای جهان سوم ناهمگونی جمعیت و محیط طبیعی ، مشکلات فرهنگی و قومی زیر ساخت های لازم جهت توسعه منطقه ای و بخشی و مهمتر از همه عقب ماندگی ساختارهای سیاسی و حکومتی مانع حرکت این جوامع در مسیر اصلی توسعه شده است
در ایران نیز علیرغم اینکه سالهاست برنامه های (میان کدام توسعه منطقه ای اجرا می شود ، به دلایل مختلف این برنامه ها در عمل به هدف اصلی که از قبل مشخص می شود نمی رسند و دخالت های عوامل خارجی و داخلی عملاً خاصیت و ارزش اصلی و یا عوامل سیاسی و موقعیت خاص توسعه یافته اند به طوری که ناهمگونی و اختلاف سطح توسعه شهری و روستایی کاملاً ملموس است .قطب اول توسعه کشور تهران به لحاظ موقعیت اداری – سیاسی نزدیک به نیمی از تمامی امکانات کشور را جذب می کند و این امر به رشد کانونهای دیگر توسع مثل قم . قزوین . کرج کمک نموده است و در شمال شرق اهمیت و نقش مذهبی مشهد و موقعیت ممتاز مالی استان فارسی کمک زیادی به توسعه کانون شمال شرق نموده است . حوزه شمال غرب نیز آذربایجان به لحاظ نقش اهمیت تاریخی خود و نیز تجارب مرزی و نقش کلان شهر تبریز باعث تقویت آن شده است شهر اصفهان را می توان بعد از تهران دومین قطب توسعه یافته کشور دانست . توسعه ای که متکی به خود منطقه است و است و کمتر منطقه ای را می توان یافت که چون اصفهان به لحاظ ساختاری توسعه یافته باشد امری که ناشی از تفکر و تخصص و اندیشه های نیروی بومی استان است.در جنوب با وجو اینکه شاهرگ اقتصادی تمام ایران است ، اما از لحاظ توسعه و عمران شهر و روستا رشد چندانی نکرده است. دیار غنی و داغ جنوب فقط مثل شمع می سوزد تا مردم ایران زمین از روشنایی آن استفاده کنند و چراغ زندگیشان روشن بماند اما غافل از اینکه در کنار این ذخایر سرشار نفت و گاز و تجارت جنوب ، توده عظیمی از مردم در انتهای خط فقر زندگی می کنند . شبکه های ارتباطی ضعیف و شهرهای توسعه نیافته که با کمی توجه و نگاه به مناطق بیابانی جنوب خلیج فارس می توان نقش ذخایر نفت و گاز را در توسعه کشورها مشاهده کرد .
استان کهگیلویه و بویراحمد یکی مناطقی است که علیرغم توانهای محیطی و انسانی فراوان چه از نظر موقعیت جغرافیایی و چه از نظر منابع عظیم معدنی به دلیل بی توجهی در امر برنامه ریزی و ومدیریت استانی. اکنون یکی از کم توسعه یافته ترین مناطق کشور است که مشاهده این توسعه نیافتگی نگارنده را واداشت تا به بررسی این موضع در این رساله بپردازد در این پژوهش به بررسی و تحلیل در توسعه نیافتگی پرداخته و ضمن معرفی قابلیت های اصلی راهکارهایی جهت دست یابی به توسعه در منطقه پیشنهاد داده است
در فصل اول این رساله ، اهداف فرایندهای پژوهش و نیز پیشینه چنین طرحهای پژوهشی در منطقه آمده است .در فصل دوم مبانی نظری توسعه و برنامه ریزی منطقه ای و ایران و الگوها تئوریهای مهم توسعه ذکر شده است و نیز شاخص های توسعه نیافتگی اشاره شده است
در فصل سوم ویژگیهای جغرافیایی منطقه و نیز وضعیت موجود استان به لحاظ اجتماعی و فرهنگی اقتصادی و نیز کالبدی – فضایی مطابق با آخرین آمارهای موجود بررسی شده است
در فصل چهارم به تجزیه و تحلیل شاخص ها قابلیت های و نیز محدودیت های توسعه منطقه پرداخته شده است و در فصل پنجم نیز به مسایل اساسی منطقه و راهکارهایی جهت رسیدن به توسعه منطقه ای پرداخته شده است .
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده
مقدمه
فصل اول: کلیات
1-1: طرح مسئله 2
1-2: ضرورت تحقیق 4
1-3- انگیزه تحقیق 4
1 –4 : اهداف تحقیق 5
1-5 :سوالات تحقیق 6
1-6 :فرضیات تحقیق 6
1-7 : پیشینه تحقیق 6
1-8-روش تحقیق 8
1-9- فرایندهای تحقیق ................................................................................................ 8
1-10- روشهای جمع آوری اطلاعات ....................................................................................... 8
1 – 11- ابزار تحقیق 8
1-12- محدودیت های و تنگناهای تحقیق ..................................................................... 9
فصل دوم : مبانی نظری پژوهش
2-1- : مبانی نظری یا تئوریک پژوهش......................................................................... 11
2-2- : تعاریف و مفاهیم............................................................................................... 12
2-2-1- برنامه ریزی منطقه ای....................................................................................... 14
2-2-2- مفهوم رشد اقتصادی......................................................................................... 15
2-3 – تفاوت رشد و توسعه اقتصادی............................................................................ 16
2-3-1-الف ) توسعه علمی........................................................................................... 17
2-3-2-ب) توسعه سیاسی............................................................................................. 17
2-3-3-ج) توسعه فرهنگی............................................................................................ 18
2-3-4-د) توسعه پایدار................................................................................................. 19
2-4- سابقه برنامه ریزی منطقه ای ................................................................................. 19
2-5- سابقه برنامه ریزی در ایران .................................................................................. 21
2-6- فرایند تاریخی توسعه و توسعه نیافتگی در جهان .................................................... 23
2-7- نظریه ها و الگوهای توسعه .................................................................................. 25
2-7-1- نظریه تسلسل فقر توده های و شهرگرایی........................................................... 25
2-7-2- نظریه حداکثر استفاده از زمینهای کشاورزی ....................................................... 26
2-7-3- نظریه قطب رشد.............................................................................................. 27
2-7-4- نظریه مرکز پیرامون........................................................................................... 30
2-7-5- تئوری مرحله ای روستو.................................................................................... 31
2-8- استراتژی های مختلف توسعه اقتصادی................................................................... 32
2-9- تکنولوژی مناسب برای کشورهای در حال توسعه ................................................... 36
2-10- معیارهای سنجش رشد و توسعه ......................................................................... 37
2-11- شاخص های سنجش توزیع درآمد....................................................................... 41
2-12- شرایط لازم جهت موفقیت در هدایت توسعه ای .................................................. 42
فصل سوم :ویژگیهای جغرافیایی منطقه محل پژوهش
3-1-ویژگیهای طبیعی................................................................................................... 46
3-1-1-موقعیت و حدود جغرافیایی............................................................................... 46
3-1-2- ویژگیهای عمومی زمین شناسی.......................................................................... 48
3-1-3-. وضعیت گسل ها در زلزله خیزی منطقه............................................................. 56
3-1-4- هواشناسی و اقلیم............................................................................................. 60
3-1-5- پوشش گیاهی وحیات جانوری.......................................................................... 63
3-1-6- ویژگیهایی خاک منطقه.................................................................... 64
3-2- ویژگیهایی اجتماعی و فرهنگی.............................................................. 67
3-2-1- توزیع و پراکندگی جمعیت............................................................................... 67
3-2-2- توزیع سنی جمعیت.......................................................................................... 68
3-2-3- توزیع جنسی جمعیت....................................................................................... 71
3-2-4- موالید و مرگ و میر.......................................................................................... 71
3-2-5 - رشد جمعیت.................................................................................................. 75
3-2-6- بار تکفل خانوار.............................................................................................. 77
3-2-7- بعد خانوار وتغییرات آن.................................................................................... 81
3-2-8- روند مهاجرت.............................................................................. 82
3-2-3- وضعیت شاخصهای توسعه فرهنگی...................................................... 84
3-4- ساختار فضایی کالبدی.......................................................................................... 92
3-4-1- تقسیمات سیاسی.............................................................................................. 92
3-4-2- روند تحولات جمعیتی...................................................................................... 96
3-5- وضعیت سکونتگاههای روستایی............................................................................ 98
6- ویژگی های اقتصادی جمعیت .................................................................................. 99
3-6-1- جمعیت شاغل به تفکیک بخش های مختلف اقتصادی......................................... 99
3-6-2- بهره برداری از منابع نفت وگاز.......................................................................... 104
3-6-3- فعالیت صنعتی (شهرک های صنعتی ).............................................................. 105
3-6-4- وضعیت موجود بخش معدن............................................................................. 106
3-6-5- وضعیت اشتغال در بخش کشاورزی ................................................................. 107
3-7- موسسات بهداشتی ودرمانی................................................................................... 108
3-8- شبکه راههای ارتباطی........................................................................................... 110
فصل چهارم : تجزیه و تحلیل عوامل اجتماعی و اقتصادی
4-1-تحلیل وضعیت اجتماعی و فرهنگی منطقه............................................................... 114
4-1-1- تحلیل جمعیت وتغییرات آن............................................................................ 114
4-1-2- تحلیل تراکم ورشد جمعیت............................................................................. 115
4-1-3- بررسی روند مهاجرت..................................................................................... 118
4-1-4- تحلیل ویژگیهای اقتصادی............................................................................... 119
4-1-4- الف) تحلیل جمعیت فعال وغیر فعال................................................................. 119
4-1-4- ب) نرخ فعالیت اقتصادی منطقه........................................................................ 120
4-1-4-ج) تحلیل روند اشتغال...................................................................................... 120
4-1-4-د) روند نرخ بیکاری.......................................................................................... 121
4-1-5-تحلیل ویژگیهای فرهنگی................................................................................... 121
4-1-6 بافت فرهنگی ورهیافتهای توسعه......................................................................... 123
4-2- تحلیل فضایی-کالبدی.......................................................................................... 125
4-2-1- تحلیل پراکندگیها وقلمروهای مناطق طبیعی(اکوتوریسم)..................................... 126
4-2-2- تحلیل فضایی جمعیت شهری و روستایی......................................................... 128
4-2-3- تغیرات فضایی اندازه جمعیت در دوره1385 -1375.......................................... 130
4-2-4- تحلیل دلایل جابجایی جمعیت....................................................................... 130
4-2-5 نتیجه گیری از روند تحولات جمعیتی................................................................. 132
4-6-بررسی وتحلیل ساختار اقتصادی............................................................................. 133
4-6-1- بخش صنعت ومعدن....................................................................................... 135
4-6-2- بخش کشاورزی............................................................................................. 137
4-6-3- بخش خدمات.................................................................................................. 141
4-6-4- توزیع هزینه ودرآمد بهد تفکیک شهر وروستا..................................................... 143
4-6-5- درآمدهای عمومی استان.................................................................................... 143
4-7- شاخصهای توسعه انسانی ..................................................................................... 144
4-8- خدمات بهداشتی درمانی ...................................................................................... 145
4-9- قابلیتهای منطقه در بخشهای مختلف اقتصادی......................................................... 146
فصل پنجم:آزمون فرضیات ؛ :نتیجه گیری وبیشنهادات
آزمون فرضیات............................................................................................................. 149
نتیجه گیری................................................................................................................... 152
5-1- مسایل اساسی استان............................................................................................. 162
5-2- عمده ترین تنگناها وقابلیتهای اقتصادی.................................................................. 163
5-3-راهبردهایی جهت برنامه های بلند مدت در منطقه..................................................... 167
راهکارهای عمومی........................................................................................................ 171
منابع وماخذ.................................................................................................................. 173
چکیده به انگلیسی
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول:3-1-تقسیمات سیاسی استان در سال 1385........................................................... 48
حدول: 3-2-طبقات شیب اراضی .................................................................................. 51
جدول:3-3-محدوده استان در طبقات شیب..................................................................... 52
جدول:3-4-طبقات ارتفاع از سطح دریا........................................................................... 54
جدول:3-5-طبقات ارتفاع محدوده استان......................................................................... 55
جدول:3-6-نتایج سرشماری نفوس ومسکن1385............................................................ 68
جدول:3-7-توزیع سنی جمعیت در استان در مقایسه با کشور .......................................... 69
جدول:3-8-نسبت جنسی جمعیت .............................................................................. 71
جدول:3-9- موالیداستان به تفکیک شهر و روستا ............................................................ 73
جدول:3-10-نرخ رشد سالانه ی جمعیت ....................................................................... 74
جدول:3-11-بار تکفل استان ......................................................................................... 76
جدول:3-12- مقدار سهم جمعیت شهری وروستایی......................................................... 78
جدول:3-13- مقایسه بعد خانوار استان .......................................................................... 79
جدول:3-14- مقصد مهاجران خارج شده ازاستان............................................................. 81
جدول:3-15- مبدا مهاجران وارد شده به استان ................................................................ 82
جدول:3-16- مهاجران داخلی در مقایسه با کل کشور ..................................................... 82
جدول:3-17- مراکز بهداشتی ودرمانی............................................................................. 84
جدول:3-18- شاخص های توسعه انسانی ...................................................................... 85
جدول:3-19- میزان با سوادی......................................................................................... 85
جدول:3-20- کتاب خانه ها وتعداد کتاب ها................................................................... 87
جدول:3-21- شمارگان مطبوعات محلی ........................................................................ 88
جدول:3-22- برنامه های صدا وسیمای استان.................................................................. 89
جدول:3-23- تعداد سینما های استان.............................................................................. 89
جدول:3-24- گردشگران وا رد شده به استان .................................................................. 90
جدول:3-25- تاسیسات اقامتی ورفاهی .......................................................................... 91
جدول:3-26-مساحت وتعداد شهر های استان.................................................................. 91
جدول 3-27- تعداد شهر های استان .............................................................................. 97
جدول:3-28- جمعیت بیکار استان بر حسب جنس.......................................................... 100
جدول:3-29- وضعیت اشتغال جمعیت .......................................................................... 100
جدول:3-30- توزیع جمعیت جویای کار (بالای 10 سال) ................................................ 101
جدول:3-31- اشتغال در بخش های مختلف اقتصادی ..................................................... 101
جدول:3-32- تولید ناخالص داخلی .............................................................................. 102
جدول:3-33- ضریب توزیع ومقدارسرمایه...................................................................... 103
جدول:3-34- مشخصات شهرک های صنعتی ................................................................. 104
جدول:3-35-واحد های صنعتی بهره برداری شده............................................................ 105
جدول:3-36- معادن در حال بهره برداری و شاغلان بخش معدن....................................... 106
جدول:3-37-مزاکر بهداشتی و درمانی............................................................................. 109
جدول:3-38- تعداد تونلها و پل ها .............................................................................. 110
جدول:3-39-مشخصات راه های اصلی وفرعی استان....................................................... 111
جدول:4-1- شاخص های جمعیت نیروی انسانی،وسواد در استان..................................... 119
جدول:4-2-مسیر های گردشگری عمومی استان .............................................................. 127
جدول:4-3- مهاجرت های میان منطقه ای وخالص در استان............................................. 131
جدول:4-4- ضریب توزیع تعداد سرمایه وصنعت ........................................................... 134
فهرست نمودار
عنوان صفحه
نمودار3-1- هیستو گرام طبقات شیب............................................................................ 52
نمودار3-2- هیستو گرام طبقات ارتفاع ......................................................................... 55
نمودار3-3- هرم سنی و جنسی جمعیت ........................................................................ 69
نمودار3-4- تغییرات نسبت جنسی ............................................................................... 71
نمودار3-5- میزان موالید ........................................................................................... 73
نمودار3-6- در صد مرگ ومیر ............................................................................. 74
نمودار3-7- متوسط رشد سالانه جمعیت ....................................................................... 76
نمودار3-8- بار تکفل خانوار .......................................................................... 78
نمودار3-9- تراکم نسبی جمعیت ................................................................................... 79
نمودار3-10- سهم جمعیت شهری.................................................................................. 80
نمودار 3-11- سهم جمعیت روستایی............................................................................. 80
نمودار3-12- بعد خانوار به تفکیک شهر وروستا............................................................. 81
نمودار3-13- مبدا مهاجران وارد شده .................................................................... 83
نمودار3-14- مقصد مهاجران خارج شده ........................................................................ 83
نمودار3-15- مقایسه شاحص های با سوادی................................................................... 86
نمودار3-16- مقایسه شاخص پوشش تحصیلی................................................................ 86
نمودار3-17- مقایسه روند جمعیت شهری .................................................................... 97
نمودار3-18- جمعیت شهر های استان............................................................................ 97
نمودار3-19- سهم آبادی های سکنه وخالی از سکنه ....................................................... 98
نمودار3-20- اشتغال بخش های مختلف استان ..................................................... 102
نمودار3-21- بهروری نیرو ی انسانی ................................................................. 103
نمودار3-22- وضعیت اراضی کشاورزی .............................................................. 108
نمودار 4-1 منحنی لورنز در مناطق شهری ...................................................................... 129
نمودار 4-2 تعداد و سهم آبادهای استان ......................................................................... 129
نمودار 4-3 شاغلان بخش معدن .................................................................................... 137
نمودار 5-1 دلایل توسعه نیافتگی استان .......................................................................... 170
فهرست نقشه ها
عنوان صفحه
نقشه شماره 1- موقعیت استان در کشور ......................................................................... 47
نقشه شماره 2- شهرستان های استان............................................................................... 50
نقشه شماره 3- نقشهDEM طبقات ارتفاع استان............................................................ 53
نقشه شماره 4 – خطرات نسبی زمین لرزه ...................................................................... 58
نقشه شماره 5- شبکه راههای استان ............................................................................... 59
نقشه شماره 6- منابع آب استان .................................................................................... 62
نقشه شماره 7 – کار بری اراضی .............................................................................. 66
نقشه شماره 8 - پراکندگی جمعیت در استان.................................................................. 70
نقشه شماره 9 – واحد های اداری وسیاسی..................................................................... 94
نقشه شماره 10- مکان های گردشگری در استان.............................................................. 95
نقشه شماره 11- کانون های توسعه ی تمرکز محوری دراستان(طرح پیشنهادی نگارنده)....... 169