پایان نامه جایگاه خانواده در اسلام
مقدمه:
خانواده از ابتدای تاریخ تاکنون در بین تمامی جوامع بشری، به عنوان اصلی‌ترین نهاد اجتماعی، زیربنای جوامع و منشأ فرهنگ‌ها، تمدن‌ها و تاریخ بشر بوده است. پرداختن به این بنای مقدس و بنیادین و حمایت و هدایت آن به جایگاه واقعی و متعالی‌اش، همواره سبب اصلاح خانواده بزرگ انسانی و غفلت از آن موجب دور شدن بشر از حیات حقیقی و سقوط به ورطه هلاکت و ضلالت بوده است.
اسلام به عنوان مکتبی انسان‌ساز بیشترین عنایت را به تکریم، تنزیه و تعالی خانواده دارد و این نهاد مقدس را کانون تربیت و مهد مودت و رحمت می‌شمرد و سعادت و شقاوت جامعه انسانی را منوط به صلاح و فساد این بنا می‌داند و هدف از تشکیل خانواده را تأمین نیازهای مادی، عاطفی و معنوی انسان از جمله دستیابی به سکون و آرامش برمی‌شمارد. دستیابی به این اهداف والای مکتب اسلام و حفظ و حراست دقیق و مستمر از آن، نیازمند توجه جدی به خانواده و پیاده کردن قوانین مربوط به آن در اسلام است و ضروری است کلیه برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌ها در تمام سطوح، حق‌مدارانه و در راستای تعالی و مصالح خانواده باشد.
تعریف و تبیین موضوع:
واژه خانواده در لغت‌نامه‌های عرب معادل واژه‌هایی همچون اهل البیت، عیال (ع.و.ل)، أسرة و زوج می‌باشد. از این رو به بررسی این کلمات می‌پردازیم:
تعریف لغوی عیال:
عالَه: در معنی بهم نزدیکند. تحویل: اعتماد و اتکال نمودن به دیگری در هر چیزی که دشوار و سنگین است.
عیال: مفردش عیل است، یعنی چیزی سنگین.
عالَه: سنگینی و فشار زندگی را تحمل کرد و از این معنی است سخن پیامبر(ص) که: «أبدأ بنفسک ثم بمن تحوّل ـ هزینه و بخشش را از خویش آغاز کن و از عیال خویش آغاز کن.»
أعال: اهل و عیالش زیاد شد.[1]
عول: جور و میل از حق. «عال الرجل یعول عولاً و عیالةً ای مال و جار»، عول فرائض از آنست که چون سهام زیاده باشد به آن‌ها نقص و جور داخل شود. «فإن خضتم الا تعدلوا فواحدة او ماملکت ایمانکم ذلک اونی الا تعدلوا ـ اگر ترسیدید که در صورت گرفتن زنان بیشتر عدالت نکنید فقط یک زن بگیرید و یا از کنیزان اختیار کنید، آن نزدیک‌تر است به اینکه ظلم و بی‌انصافی کنید»[2] این لفظ یکبار بیشتر در قرآن نیامده است.[3]
تعریف لغوی أسر:
أسر: بستن کسی با زنجیر و طناب چنانکه گویند: أسرت القتب ـ یعنی زین و برگ را به پشت مرکب بستم، اسیر را هم به همین مناسبت اسیر نامیده‌اند، که مقید و محدود می‌شود و سپس به هر چیزی که گرفته شده و مقید است، اسیر گفته‌اند، هر چند که با چیزی هم بسته نشود.
[1]. راغب اصفهانی ، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن ، ترجمه غلامرضا خسروی حسینی، تهران انتشارات مرتضوی ، 1374، چاپ هشتم، ج 2، صص 674-673.
[2]. سوره نساء/ آیه 3.
[3]. علی اکبر قرشی، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه ، 1354 تیرماه جلد 5، صص 70-69.
فهرست مطالب
تقدیم................................................................................................................................................................................................ ج
تقدیم و تشکر.................................................................................................................................................................................. د
چکیده............................................................................................................................................................................................... ه
بخش اول – کلیات
مقدمه............................................................................................................................................................................................... 2
1-1- تعریف و تبیین موضوع.................................................................................................................................................. 4
الف – تعریف لغوی عیال............................................................................................................................................................ 4
ب – تعریف لغوی أسر................................................................................................................................................................ 4
ج – تعریف لغوی زوج................................................................................................................................................................. 5
د – خانواده در اصطلاح........................................................................................................................................................... 10
2-1- ضرورت و اهداف تحقیق............................................................................................................................................. 13
3-1- پیشینه موضوع.............................................................................................................................................................. 14
4-1- فرضیات اصلی و فرعی................................................................................................................................................ 15
5-1- روش تحقیق................................................................................................................................................................... 16
بخش دوم – بررسی جایگاه خانواده در اعصار گذشته و ادیان
1-2- خانواده در اعصار گذشته............................................................................................................................................ 18
الف – خانواده در اقوام وحشی.............................................................................................................................................. 18
ب – خانواده در روم قدیم...................................................................................................................................................... 19
ج – خانواده در یونان قدیم.................................................................................................................................................... 20
د – خانواده در ایران باستان................................................................................................................................................... 21
ه – خانواده در عرب جاهلیت................................................................................................................................................ 22
2-2- خانواده در ادیان............................................................................................................................................................ 24
الف – خانواده در زرتشت........................................................................................................................................................ 24
ب – خانواده در میان مسیحیان و یهودیان........................................................................................................................ 26
ج – خانواده در اسلام.............................................................................................................................................................. 28
* کارگر و جایگاه خانه در قرآن............................................................................................................................................ 30
1- محل تسکین........................................................................................................................................................................ 31
2- محل ذکر و تلاوت آیات الهی.......................................................................................................................................... 31
3- محل رابطه قدسی.............................................................................................................................................................. 32
4- لزوم حفظ حریم خانه....................................................................................................................................................... 32
3-2- وضعیت خانواده در جهان معاصر.............................................................................................................................. 33
4-2- ابعاد خانواده در اندیشه نظریه پردازان علوم انسانی............................................................................................ 44
الف – تاریخ................................................................................................................................................................................. 44
ب – جامعه شناسی................................................................................................................................................................. 45
ج – حقوق.................................................................................................................................................................................. 46
د- اقتصاد..................................................................................................................................................................................... 46
ه – روان شناسی....................................................................................................................................................................... 48
و – علوم سیاسی....................................................................................................................................................................... 49
ز – علوم تربیتی........................................................................................................................................................................ 50
بخش سوم – میزان تقدس خانواده در اسلام
مقدمه............................................................................................................................................................................................ 52
1-3- ضرورت تشکیل خانواده.............................................................................................................................................. 54
الف – ازدواج یک سنت الهی................................................................................................................................................. 55
ب – ازدواج وسیله حفظ دین است..................................................................................................................................... 55
ج – فضیلت عبادت متأهل ................................................................................................................................................... 56
د – بهترین تجارت، زن شایسته........................................................................................................................................... 56
2-3- آثار و فواید ازدواج........................................................................................................................................................ 60
الف – غریزه جنسی................................................................................................................................................................. 61
1-زنا................................................................................................................................................................................................... 62
2-عریان گرایی................................................................................................................................................................................ 63
3-چشم چرانی................................................................................................................................................................................ 64
4-لواط (همجنس خواهی)........................................................................................................................................................... 64
5-خود ارضایی................................................................................................................................................................................ 65
* عوامل ایجاد رفتار جنسی مطلوب در روابط زناشوئی:................................................................................................ 67
1- رضایت زوجین در انتخاب یکدیگر................................................................................................................................. 67
2- رعایت احترام و محبت متقابل........................................................................................................................................ 67
3- پرهیز از احیاء منفی.......................................................................................................................................................... 67
4- تفاهم و توافق میان همسران در روابط جنسی.......................................................................................................... 68
5- رعایت اخلاق جنسی......................................................................................................................................................... 68
ب – نیاز به آرامش و سکون.................................................................................................................................................. 68
ج – نیاز به انس دمورت.......................................................................................................................................................... 70
د – میل به تداوم وجود خویش............................................................................................................................................ 72
و – پرورش نسل سالم و پاک................................................................................................................................................ 73
ه – حفظ عفت و حیای فردی و اجتماعی......................................................................................................................... 74
3-3- چارچوب خانواده متعادل و ایده آل در اسلام...................................................................................................... 76
1- تعادل نظر و عمل............................................................................................................................................................... 76
2- تعادل معنویت و مادیت.................................................................................................................................................... 77
3- تعادل سد زمان................................................................................................................................................................... 77
4- تعادل منطق و عاطفه........................................................................................................................................................ 77
5- تعادل گفتن و شنیدن....................................................................................................................................................... 77
6- تعادل سازگاری و انتقادگری............................................................................................................................................ 77
7- تعادل مصالح درونی و مصالح بیرونی............................................................................................................................ 78
8- تعادل هدف های تربیتی ................................................................................................................................................. 78
9- تعامل مدیریت و مشارکت................................................................................................................................................ 78
10- تعادل امکانات و انتظارات.............................................................................................................................................. 78
* فواید متعادل بودن خانواده................................................................................................................................................. 78
4-3- معیارهای انتخاب همسر.............................................................................................................................................. 80
الف – ملاک های گزینش همسر از دیدگاه جامعه شناختی خانواده......................................................................... 81
1- الف – روان شناختی......................................................................................................................................................... 81
2- الف – روان شناختی......................................................................................................................................................... 81
3-الف – اقتصادی..................................................................................................................................................................... 82
4-الف – اجتماعی.................................................................................................................................................................... 82
5-الف – خانوادگی................................................................................................................................................................... 83
6- الف – قاعده همسان همسری......................................................................................................................................... 83
ب – ملاک های گزینش همسر از دیدگاه اسلام............................................................................................................ 83
1-ب- صفات متناسب برای زن............................................................................................................................................ 84
2-ب – ملاک های گزینش مرد........................................................................................................................................... 86
3-ب – اولویت بندی ملاک های مختلف.......................................................................................................................... 87
4-ب – دقت در تطبیق معیارها بر مصداق مورد نظر.................................................................................................... 88
1- مشورت با کارشناس........................................................................................................................................................... 88
2- تحقیق.................................................................................................................................................................................... 89
3- گفت و گوی مستقیم......................................................................................................................................................... 89
بخش چهارم – مبانی حقوق و اخلاقی خانواده در اسلام
مقدمه............................................................................................................................................................................................ 92
1-4- فلسفه خاص اسلام درباره حقوق خانوادگی.......................................................................................................... 93
الف – حقوق مشترک.............................................................................................................................................................. 94
1-الف – توجه به جایگاه خانواده......................................................................................................................................... 94
2-الف – تثبیت نقشها............................................................................................................................................................. 96
3-الف – حفظ شئون فردی.................................................................................................................................................. 96
4-الف – آشنایی و پایبندی به تعهدات حقوقی و اخلاقی........................................................................................... 96
5-الف – حسن معاشرت........................................................................................................................................................ 97
ب – حقوق همسران در قرآن و حدیث.............................................................................................................................. 99
1-ب – وظایف و نسبت به همسرش................................................................................................................................... 99
1- حقوق مادی و نفقه زن...................................................................................................................................................... 99
2- تأمین نیاز جنسی........................................................................................................................................................... 100
3- نظافت و آراستگی........................................................................................................................................................... 101
4- پرهیز از سخت گیری..................................................................................................................................................... 102
5- غیرت دینی....................................................................................................................................................................... 102
2-ب- وظایف زن نسبت به همسرش............................................................................................................................... 103
1- آیا ریاست در خانواده امری ضروریست؟................................................................................................................... 105
2- تمکین و تأمین نیاز جنسی......................................................................................................................................... 110
3- زینت و آرایش برای شوهر............................................................................................................................................ 110
4- پاکدامنی و حجاب زن................................................................................................................................................... 111
2-4- آمیختگی احکام حقوقی و اخلاقی در قرآن...................................................................................................... 112
3-4- رفع اختلاف در خانواده در قرآن و حدیث......................................................................................................... 113
الف – اصل تأمین نیازهای عاطفی.................................................................................................................................... 114
ب – اصل مشاوره.................................................................................................................................................................. 114
ج – اصل صلح و سازش...................................................................................................................................................... 115
د – اصل حاکمیت................................................................................................................................................................. 116
ه – طلاق، عرش الهی را می لرزاند.................................................................................................................................. 117
نتیجه گیری............................................................................................................................................................................. 120
فهرست منابع و مأخذ........................................................................................................................................................... 127
الف ) کتب عربی.................................................................................................................................................................... 127
ب ) کتب فارسی.................................................................................................................................................................... 127
ج) مقالات................................................................................................................................................................................. 130