پایان نامه اعتراض به رأی داور در حقوق ایران
چکیده:
داوری نهادی خصوصی برای حل و فصل اختلافات است. بعد از رجوع به داوری و قبول داوری از طرف داور یا داوران، موضوع مورد اختلاف مورد رسیدگی قرار می‌گیرد و داور اقدام به صدور رأی می‌نماید که رأی صادره توسط داور همانند حکم دادگاه قطعی و لازم‌الاجرا خواهد بود. با این حال نباید براین بود که رأی داور در همه حال به نفع محکوم‌له بوده و محکوم‌علیه حق هیچ‌گونه اعتراضی را نسبت به رأی ندارد. قانونگذار برای حفظ حقوق محکوم علیه در مواردی استثنایی مواردی را در نظر گرفته است که در مواد33 و 34 قانون داوری تجاری بین المللی و همچنین ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی عنوان شده است. برخی از این موارد در ماده 33 قانون داوری تجاری بین المللی و ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی بیان شده است که محکوم‌علیه اگر اعتراضی نسبت به رأی داشته باشد و بخواهد به آن اعتراض نماید می‌تواند در ظرف مهلتی که قانون به او داده است و فقط در همان مواردی که قانونگذار به او حق اعتراض داده است درخواست ابطال رأی را بنماید. و برخی دیگر در ماده 34 قانون داوری تجاری بین‌المللی عنوان شده که نیازی به درخواست ابطال از طرف محکوم علیه نیست و دادگاه خود راساً می‌تواند به آن رسیدگی نماید. درخواست ابطال رأی تنها راه اعتراض به رأی داور در قوانین ایران به شمار می‌آید. مطالعه اعتراض به رأی داور در حقوق ایران موضوع این پایان نامه را تشکیل می‌دهد.
واژگان کلیدی:
اعتراض، رأی داور، حقوق ایران.
یکی از نهادهای کهن و ریشه‌دار در نظام حقوقی ایران، امر داوری است. نهاد داوری در واقع یک شیوه‌ی خصوصی حل اختلاف است که به موجب آن دو یا چند شخص توافق می‌کنند دعوای احتمالی یا مطرح خود را نزد شخص یا اشخاصی به قضاوت مدنی بگذارند تا اختلاف آنها با سرعت بیشتر و هزینه‌ی رسیدگی کمتر حل و فصل گردد. البته باید اذعان داشت که همیشه به این شکل نیست که هزینه‌ی رسیدگی داوری کمتر از رسیدگی‌های قضایی باشد.
داور کسی است که سمت قضا در دستگاه دولتی ندارد، ولی در مرافعات بالقوه یا بالفعل، رسیدگی قضایی کرده و فصل خصومت نموده و رأی می‌دهد (جعفری لنگرودی، 1387: 1778).
مفهوم و ویژگی‌های رأی داوری
در این مبحث، مفهوم رأی داوری و ویژگی‌های آن مورد بررسی قرار می‌گیرد تا بستر نظری لازم برای تحلیل مطالب پایان نامه فراهم شود.
گفتار اول: تعریف رأی داوری
رأی در لغت به معنای اندیشه، فکر، عقل، عقیده و تدبیر است (عمید، 1389: 563). تعریفی از رأی که موجب قبول همگان باشد وجود ندارد. قانونگذار ایران نه در قانون آیین دادرسی مدنی و نه در قانون داوری تجاری بین‌المللی تعریفی رأی ارائه نکرده است. قوانین دیگر و همچنین اسناد بین‌المللی نیز فاقد تعریفی از رأی داوری می‌باشند. قانون نمونه داوری آنسیترا‌ل نیز در این زمینه ساکت است و تمامی تعریف‌های پیشنهادی در هنگام تدوین ماده‌ی 2 قانون نمونه رد شد (حبیبی مجند‌ه، 1391: 630). حتی در کنوانسیون نیویورک، که در مورد شناسایی و اجرای آرای داوری خارجی است از رأی تعریفی به‌عمل نیامده است. اما با توجه به این تعاریفی نیز از رأی داوری ارائه شده است. مثلاً روندو- ریویه، رأی داوری را این گونه تبیین می‌کند: «عملی که به وسیله‌ی آن، داوران مسائل اختلافی ارجاع شده به وسیله طرفین (یا اطراف) قرارداد داوری را بر اساس اختیاراتی که قرارداد مزبور به آن اعطا نموده، فیصله می‌دهند» (جنیدی، 1380: 24).
با در نظر گرفتن کلمه‌ی رأی داوری در قوانین می‌توان رأی داوری را چنین تعریف کرد: (رأی به تصمیم یا تصمیمات هیات داوری اطلاق می‌شود که به طور کلّی یا جزئی، به صورت قطعی و الزام آور، اختلاف ارجاعی و موجود بین طرفین را به صورت ماهوی خاتمه می‌دهد) (شیروی، 1391: 257). همین تعریف کامل تر به نظر می‌رسد.
گفتار دوم: ویژگی‌های رأی داوری
شکل و جزئیات رأی داوری بستگی به قوانین و قواعد حاکم بر داوری دارد. با وجود این شکل رأی داوری هرگز و در هیچ زمانی موضوع قانونگذاری قرار نگرفته است و به طور دقیق مشخص نشده است. ولی با وجود این در هر کشور، رویه‌ای برای انشاء رأی به وجود آمده است که قضات و داوران را تحت تاثیر قرار داده است.
در اینجا برخی از ویژگی‌های رأی داوری از قبیل: کتبی بودن، امضا، تاریخ و مکان، لزوم تسلیم رأی و ابلاغ آن و توجیه مدلل بودن صدور رأی مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.
بند اول: کتبی بودن رأی داوری ماده‌ی30 قانون داوری تجاری بین‌المللی تصریح به کتبی بودن رأی داور دارد اما در قانون آیین دادرسی مدنی تصریح به این خصوصیت نشده است و باید از تودیع رأی در دفتر دادگاه ارجاع کننده‌ی دعوا به داور یا موردی که داور از امضاء خودداری می‌کند و مراتب باید در برگ رأی قید شود (مواد 485 و 484) کتبی بودن رأی داور را استنباط نمود.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
مقدمه................................................................................................................................ 1
الف- بیان مسئله..................................................................................................................... 1
ب- سوال‌های پژوهش............................................................................................................ 2
ج- پیشینه پژوهش.................................................................................................................. 2
د- فرضیه‌های پژوهش............................................................................................................. 3
ر- حدود پژوهش................................................................................................................... 3
ز- اهداف پژوهش.................................................................................................................. 3
و- مبانی نظری پژوهش........................................................................................................... 3
ه- روش‌شناسی پژوهش.......................................................................................................... 3
ی- تقسیم مطالب................................................................................................................... 3
فصل اول: کلیات
مبحث اول: مفهوم و ویژگی‌های رأی داوری................................................................. 4
گفتار اول: تعریف رأی داوری.................................................................................................. 4
گفتار دوم: ویژگی‌های رأی داوری........................................................................................... 5
بند اول: کتبی بودن رأی داوری................................................................................................ 5
بند دوم: امضا رأی داوری........................................................................................................ 6
بند سوم: تاریخ و مکان صدور رأی........................................................................................... 6
بند چهارم: لزوم تسلیم رأی و ابلاغ آن....................................................................................... 7
بند پنجم: توجیه مدلل بودن صدور رأی..................................................................................... 9
مبحث دوم: اقسام رأی داوری......................................................................................... 10
گفتار اول: رأی حضوری و رأی غیابی..................................................................................... 10
گفتار دوم: رأی نهایی و رأی جزئی......................................................................................... 11
گفتار سوم: رأی تکمیلی (الحاقی)........................................................................................... 12
گفتار چهارم: رأی مرضی‌الطرفین............................................................................................. 13
گفتار پنجم: رأی موقت.......................................................................................................... 13
گفتار ششم: رأی داخلی و رأی خارجی................................................................................... 14
مبحث سوم: مفهوم و هدف اعتراض به رأی داور....................................................................... 15
گفتار اول: مفهوم اعتراض به رأی داور...................................................................................... 15
گفتار دوم: هدف از اعتراض به رأی داور.................................................................................. 16
گفتار سوم: فرق اعتراض به رأی داور با تجدیدنظر از آرای دادگاه‌ها............................................ 17
فصل دوم: اعتراض به رأی داور در قانون آیین دادرسی مدنی
مبحث اول: بررسی جهات اعتراض به رأی داور............................................................. 21
گفتار اول: مخالفت رأی با قوانین موجد حق............................................................................. 25
گفتار دوم: صدور رأی نسبت به غیر مطلب موضوع داوری.......................................................... 26
گفتار سوم: خروج داور از حدود اختیارات تفویضی................................................................... 27
گفتار چهارم: صدور و تسلیم رأی بعد از مدت داوری................................................................ 28
گفتار پنجم: مخالفت رأی با دفتر املاک یا اسناد رسمی دارای اعتبار قانونی.................................. 29
گفتار ششم: عدم صلاحیت داور به صدور رأی.......................................................................... 30
گفتار هفتم: بی‌اعتباری قرارداد داوری...................................................................................... 31
مبحث دوم: آئین و آثار اعتراض به رأی داور................................................................ 32
گفتار اول: آئین اعتراض به رأی داور........................................................................................ 32
بند اول: مهلت اعتراض به رأی داور.......................................................................................... 32
بند دوم: رسیدگی به اعتراض.................................................................................................. 33
الف: نحوه اعتراض................................................................................................................ 33
ب: هزینه دادرسی................................................................................................................. 35
ج: مرجع صلاحیتدار جهت اعتراض به رأی داور........................................................................ 36
گفتار دوم: آثار اعتراض به رأی داور........................................................................................ 39
بند اول: اثر تعلیقی................................................................................................................. 40
بند دوم: اثر انتقالی................................................................................................................. 43
مبحث سوم: اثر اعتراض ثالث نسبت به رأی داور........................................................... 47
فصل سوم: اعتراض به رأی داور در قانون داوری تجاری بین‌المللی مصوب 1376
مبحث اول: بررسی جهات اعتراض به رأی داور............................................................. 53
گفتار اول: مبانی مشترک ابطال رأی......................................................................................... 54
بند اول: فقدان اهلیت یکی از طرفین اختلاف............................................................................. 55
بند دوم: بطلان موافقت‌نامه‌ی داوری......................................................................................... 56
بند سوم: عدم رعایت مقررات ابلاغ.......................................................................................... 57
بند چهارم: عدم امکان ارائه‌ی دلایل و مدارک.......................................................................... 58
بند پنجم: تجاوز داوران از حدود اختیارات............................................................................... 58
بند ششم: عدم مطابقت ترکیب هیات داوری یا آیین دادرسی با موافقت‌نامه‌ی داوری...................... 59
گفتار دوم: مبانی اختصاصی ابطال رأی.................................................................................... 60
بند اول: مشارکت داور جرح شده در رأی................................................................................. 60
بند دوم: مستند بودن رأی داور به سند جعلی.............................................................................. 61
بند سوم: یافت شدن مدارک مثبت حقانیت معترض به دلیل مکتوم بودن یا کتمان آنها.................... 62
گفتار سوم: موارد بطلان رأی.................................................................................................. 63
بند اول: عدم قابلیت ارجاع موضوع به داوری............................................................................. 64
بند دوم: مخالفت رأی با نظم عمومی، اخلاق حسنه و قوانین آمره................................................. 65
بند سوم: مخالفت رأی مربوط به املاک با قوانین آمره و اسناد رسمی........................................... 67
مبحث دوم: آئین و آثار اعتراض به رأی داور................................................................ 67
گفتار اول: آئین اعتراض به رأی داور........................................................................................ 68
بند اول: مهلت اعتراض به رأی داور.......................................................................................... 68
بند دوم: رسیدگی به اعتراض.................................................................................................. 69
الف: چگونگی درخواست و هزینه دادرسی.............................................................................. 69
ب: مرجع صلاحیتدار جهت اعتراض به رأی داور....................................................................... 69
گفتار دوم: آثار اعتراض به رأی داور........................................................................................ 71
بند اول: اثر تعلیقی................................................................................................................. 72
بند دوم: اثر انتقالی................................................................................................................. 73
نتیجه‌گیری و پیشنهاد........................................................................................................ 76
منابع.................................................................................................................................. 78
چکیده انگلیسی................................................................................................................. 87