پایان نامه اقتصاد زعفران
مقدمه
زعفران یکی از گیاهان استثنایی است که در عین نیاز به آب کم، از بازده اقتصادی بسیار بالایی برخوردار بوده و علاوه بر اشتغال‌زایی فراوان و جلوگیری از مهاجرت روستاییان مناطق کم آب، قدرت ارزآوری شایان توجه این محصول، سالیانه ده‌ها میلیون دلار درآمد ارزی را به دنبال دارد. ایران اولین و بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده زعفران است که در دهه‌های اخیر به علت کوتاهی در امر صادرات و بهبود کیفیت و بازاریابی رقبای ایران در بازار جهانی، عملکرد بهتری داشته‌اند. صادرات زعفران با توجه به مزیت نسبی ایران در تولید این محصول و ارزآوری آن از اهمیت زیادی برخوردار است[1].
پاره‌ای از مناطق کشور ایران با تنوع وسیع آب وهوایی، در زمینه تولید برخی از محصولات کشاورزی از مزیت نسبی قابل توجهی برخوردارند. شرایط ویژه‌ای که از لحاظ جغرافیایی در مرکز و جنوب خراسان وجود دارد، از قبیل کویری بودن، کیفیت نامناسب آب و فقر زمین از نظر عناصر غذایی مورد نیاز گیاه و روش‌های سنتی تولید محصولات کشاورزی از عواملی است که رشد کشاورزی را در این مناطق محدود کرده است. در بین گیاهان زراعی، زعفران گیاهی است که توانسته است با خصوصیات ویژه‌ی خود مسئله کم‌آبی مناطق مذکور را تحمل نماید و با داشتن بازده اقتصادی بالا، موجبات دلگرمی و ماندگاری بهره‌برداران را فراهم کند، لذا با توجه به صادراتی بودن زعفران و رقابت‌های موجود در سطح جهانی در زمینه رشد بازار، زعفران نیاز به تحقیقات اقتصاد کشاورزی در مورد بازاریابی و صادرات زعفران روزبه روز محسوس‌تر می‌شود[2].
تاریخچه
پیشینه‌ی تاریخی زعفران ایران حاکی از کشت و تولید فراوان و همچنین صادرات زیاد این محصول زراعی سنتی است، به طوریکه بعضی از شهرهای ایران به لحاظ تولید مرغوب و فراوان شهرتی فراوان کسب کرده بودند.
در عصر قاجار که دوره‌ی شکست‌های نظامی و اقتصادی کشور بود، قسمتهایی از نقاط زعفران‌خیز ایران در ایالت آران که بعدها روس‌ها آن را آذربایجان شوروی نامیدند، از کشور جدا گردید. در همین دوره در قسمت‌های زعفران‌خیز خراسان، زراعت این محصول با ناکامی مواجه بود، زیرا مصرف داخلی زعفران کشور به لحاظ فقر عمومی بسیار اندک و صادرات آن به خارج کشور به سبب بی‌توجهی دولت به امر بازرگانی خارجی و نداشتن شبکه راه‌ها، ناچیز بوده و این در حالی است که قیمت تمام‌شده زعفران و نرخ فروش آن در بازار در مقایسه با سایر کالاهای مصرفی خوراکی بسیار نازل بوده است.
رکورد صادرات زعفران در اواخر قاجاریه، تا جایی است که میزان آن در مقایسه با کالاهای دیگر بسیار ناچیز به نظر می‌آید، بطوریکه سدیدالسلطنه (کبابی) طی گزارشی که از ارزش صادرات بندرعباس در سال 1328 ه.ق. می‌دهد، در حالی که 21230 تومان سبزیجات و 53272 تومان انغوزه و 27592 تومان گل سرخ و 100681 تومان پنبه و 6993 تومان روناس و غیره از این بندر به مقصد خارج صادر شده است، فقط 95 تومان زعفران از این بند صادر شده است که اگر صادرات از راه خشکی را هم رقمی در همین حدود به حساب آوریم و یا دو سه برابر منظور کنیم، باز هم رقم بسیار ناچیزی به دست می‌آید.
چارلز در کتاب خود از صدور زعفران از راه تبریز خبر داده، اما میزان آن را مشخص نکرده است[3].
تولید و تجارت جهانی این محصول همواره در دست ایرانیان بوده است، اکنون نیز استان خراسان بیشترین و مرغوبترین زعفران جهانی را تولید می‌کند، گرچه در نواحی زعفران‌خیز گذشته ایران تلاش‌های موفقیت‌آمیزی در جهت تجدید زراعت این محصول آغاز شده است که به نوبه‌ی خود نویدگر آینده‌ی درخشانتری برای زعفران در بازار جهانی نیز است[4].
میزان تولید زعفران
میزان تولید جهانی زعفران در حال حاضر بالغ بر 200 تا 210 تن است که ایران با تولید سالانه 135 تا 160 تن مقام نخست را در جهان داراست. اسپانیا با تولید 5 تن در مقام دوم قرار دارد. کشورهای هندوستان، ترکیه، یونان، مراکش، چین، فرانسه، ایتالیا، ژاپن، روسیه و پاکستان در مجموع با تولید 20 تن در مقاوم سوم جای دارند. گزارش شده است که میزان تولید زعفران در یونان بین 5 تا 7 تن، در مراکش 2 تا 3 تن، در کشمیر بین 2 تا 3 تن و در ایتالیا 20 کیلوگرم است.
برابر آمار وازرت جهاد کشاورزی، سطح زیر کشت زعفران در ایران در سال زراعی 78-77، 37 هزار هکتار بوده و میزان محصول تولید شده 173تن تخمین زده می‌شود. در سال 79-78 نیز سطح زیر کشت 40 هزار هکتار گزارش شده است که با توجه به معضل خشکسالی 150 تن محصول تولید شده است. میزان زیر کشت زعفران در سال زراعی 80-79 بالغ بر 43 هزار هکتار و میزان برداشت محصول 176 تن بوده است و این ارقام در سال زراعی 81-80 به ترتیب 45 هزار هکتار و 180 تن بوده است که این میزان برای سال 82 حدود 185 تن پیش‌بینی شده است و پیش‌بینی می‌شود که در پایان برنامه سوم توسعه عملکرد زعلفران با رشد متوسط سالانه حدود 3/6 درصد از 8/4 کیلوگرم در هکتار به 5/6 کیلوگرم در هکتار افزایش یاید[1].
[1] . ماهنامه تخصصی بازاریابی، شماره 31، دی و بهمن 83، ص5
[1] . ماهنامه تخصصی بازاریابی، دی و بهمن 1382، شماره 31، ص5
[2] . زعفران فن‌آوری تولید و فرآوری/تهیه و تدوین محمد کافی و ... دیگران، مشهد، زبان و ادب، 1381
[3] . شناخت زعفران ایران، تالیف محمدحسن ابریشمی با مقدمه ایرج افشار و سیدمحمدعلی جمال‌زاده، انتشارات توس، سال 1366
[4] . زعفران ایران، شناخت تاریخی و فرهنگی و کشاورزی، تالیف محمدحسن ابریشمی، ویراسته‌ی دکتر محمدجعفر یاحقی، انتشارات آستان قدس رضوی، سال 1376
فهرست مطالب
پیش گفتار
مقدمه
تاریخچه
اهمیت اقتصادی زعفران
قیمت زعفران
قیمت جهانی زعفران
بازاریابی زعفران
تشکل‌های بازاریابی نیاز مبرم زعفران
میزان تولید زعفران
میزان صادرات زعفران در جهان
مشکلات صادرات زعفران
بورس بین‌المللی زعفران مشهد
ایران بزرگترین تولیدکننده و اسپانیا بزرگترین صادرکننده زعفران جهان
آسیب‌شناسی صنعت زعفران ایران، چالش‌ها و راهکارها
سهم ایران در بازارهای جهانی زعفران 60 درصد است
رقابت زعفران ایران با زعفران کشمیر آغاز شد