آشنایی با نماتد مرکبات
مقدمه
اگر یک مشت خاک را از هر نقطه باغ یا مزرعه بردارید و آن را در مقداری آب استخر رهاکنید، به جانوران نخی شکل بلند وفعالی خواهید یافت، که این موجودا نماتدها هستند که بسیاری از آنها بدون بزرگ نمایی قابل رؤیت هستند.
نماتد از کلمه یونانی گرفته شده به معنی نخ وموجودات کشیده، کرمی شکل ولوله ای هستند که بدن آنها تا حدودی دوکی شکل بوده وشبیه مارها حرکت می کنند.
گونه ای از نماتدها، ریشه مرکبات را مورد حمله قرار می دهند وباعث کاهش محصول وزوال تدریجی آنها می گردند.
مورفولوژی و بیولوژی
دارای دو شکل جنسی بوده و ماده‌ها تخم‌مرغی شکل و درخارج ریشه روی آن قرار می‌گیرد.نرها باریک می‌باشند. Bursa دیده نمی‌شود. ماده‌ها بروی ریشه‌های فرعی ضخیم که رشدشان متوقف شده ویک لایه از خاک روی آنها را پوشانده است قرار می‌گیرند.این توده خاک در اثر ترشح مخاطی ریشه باقی می‌ماند و نماتد را در مقابل شکارچی‌ها و دشمنان طبیعی محافظت می‌نماید.
طول بدن ماده‌ها بین ۰٫۳۵ تا ۰٫۴۰میلیمترمتغیر بوده و دارای بدنی کیسه‌ای شکل است،که معمولابه سمت شکم در ناحیه vulva درست در سمت جلو ودر فاصله کوتاهی از دم خم شده است. حفره دفعی خوب رشد یافته ودر جلو vulva قرار گرفته است. Ovary معمولا دارای دو خمیدگی بوده و به ناحیه مری می‌رسد.
دارای دو شکل جنسی بوده و ماده‌ها تخم‌مرغی شکل و درخارج ریشه روی آن قرار می‌گیرد.نرها باریک می‌باشند. Bursa دیده نمی‌شود. ماده‌ها بروی ریشه‌های فرعی ضخیم که رشدشان متوقف شده ویک لایه از خاک روی آنها را پوشانده است قرار می‌گیرند.این توده خاک در اثر ترشح مخاطی ریشه باقی می‌ماند و نماتد را در مقابل شکارچی‌ها و دشمنان طبیعی محافظت می‌نماید.
طول بدن ماده‌ها بین ۰٫۳۵ تا ۰٫۴۰میلیمترمتغیر بوده و دارای بدنی کیسه‌ای شکل است،که معمولابه سمت شکم در ناحیه vulva درست در سمت جلو ودر فاصله کوتاهی از دم خم شده است. حفره دفعی خوب رشد یافته ودر جلو vulva قرار گرفته است. Ovary معمولا دارای دو خمیدگی بوده و به ناحیه مری می‌رسد.
اولین پوست اندازی درون تخم انجام می‌شود. از مجموع پوره‌ها در حدود۲۶% تبدیل به نماتد نر می‌شود.مرحله دوم پورگی قبل ازتوده تخم خارج شوند بوجود می‌آید و طول آنها بین ۰٫۲۸ تا۰٫۳۴ میکرون تغییر می‌کند. مرحله دوم پورگی نرها ۴۸ساعت مرحله سوم ۱۰۸ ساعت ومرحله چهارم پورگی۱۸۰ ساعت طول می‌کشد.معمولا نرها یک هفته پس از تفریخ به سن بلوغ می‌رسند. درسن چهارم طول بدن به۰٫۲۶ تا ۰٫۳۳ میلیمتر می‌رسد و Testis و Spicule قابل رویت می‌باشد،اما stylet نامشخص باقی می‌ماند و مری باقی می‌ماند.
مرحله دوم پورگی ماده در حدود ۱۴ روز وقت لازم دارد تا ظاهر شود واز سلولهای ریشه تغذیه نماید و خود را برای پوست اندازی آماده نماید. در این مرحله وقتی خاک مورد مطاله قرارمی‌گیرد نماتد مشاهده می‌شود و در صورت نبود گیاه میزبان می‌تواند به زندگی خود ادامه دهد.
Vulva بصورت یک شکاف عمیق وحفره‌ی دفعی خیلی برآمده است. دم نسبتا مخروطی و به سمت پشت برگشته است و به یک نوک کلفت خاتمه می‌یابد.anus و rectum مشاهده نمی‌شود.ماده‌های جوان وماده‌های سن چهارم ۲۱ روز بعد از ورود نماتد به داخل ریشه گیاه ظاهر می‌شوند. پس از یک هفته ماده‌های جوان به لایه pericycle ریشه نفوذ کرده و در حدودسه چهارم طویلتر می‌شوند.
برای تکمیل دوره‌ی زندگی از مرحله تخم تا خاتمه دوره بلوغ۸-۶ هفته طول می‌کشد. در اثر حمله این نماتد برگها وشاخه‌های مرکبات زرد شده و محصول کاهش می‌یابد. تعداد تخمی که یک ماده می‌گذارد۷۵-۱۰۰ عدد می‌باشد. درجه حرارت مناسب برای آلودگی میزبان۳۱-۲۵ می‌باشد. تحت شرایط خشک لاروها ونرها پس از ۹ روز که در آب فرو برده شوند مجددا به زندگی خود ادامه می‌دهند.
نحوه فعالیت وانتشار
نماتدها در شرایط رطوبت مناسب شروع به فعالیت می کنند وبا جریان آب وسایر عوامل در داخل خلل وفرج خاک در جستجوی ریشه گیاه حرکت می کنند وبا پیدا نمودن ریشه گیاه میزبان آن را مورد حمله قرار می دهد وباعث اختلال در اعمال فیزیکی گیاه ودر نهایت بیماری گیاه می گردد
عامل بیماری توسط آب آبیاری، خاک، انسان ، حیوانات، نهال های آلوده وجابجایی آنها انتشار پیدا کرده وباعث آلودگی باغ وسایر مرکبات نیز می شود.
علائم بیماری وخسارت در گیاه
نشانه های آلودگی در روی اندام های هوایی درختان مرکبات به خصوص شاخ وبرگ بیشتر روی قسمت های فوقانی تاج درخت ظاهر می شود. در این قسمت برگها ابتدا ریز وبه تدریج ضعیف وپژمرده شده وسپس می ریزند. سرشاخ ها لخت وبه تدریج می خشکند، در نتیجه تاج درخت شکل غیر عادی به خود می گیرد. برگ ها خصوصا در شاخه های درخت، کم رنگ واز سبز خاکستری تا زرد تغیر رنگ پیدا می کند وبه طور کلی باعث ضعف عمومی،کوچکی برگها وکوچک شدن میوه درختان آلوده وتغییر کمیت وکیفیت آنها ودر نهایت ریزش میوه ها می گردد
درختان آلوده در بهار رشد قوی وخوبی از خود نشان می دهد ولی به تدریج دچار زوال می گردند.
نحوه تشخیص آلودگی
نحوه تشخیص آلودگی با کنترل ریشه ومشاهده علائم روی ریشه فرعی هم با نشانه های ظاهری امکان پذیر است.
راههای پیشگیری از بروز بیماری
شناسایی باغهای آلوده
شناسایی باغهای آلوده از طریق آزمایش خاک وکنترل ریشه ومشاهده نماتد روی آن امری ضروری است.
ضد عفونی کردن نهال های آلوده
ضدعفونی نهال های آلوده قبل از کشت از طریق قرار دادن ریشه ها در آب ۴۵ درجه سانتیگرادبه مدت ۲۵ دقیقه مؤثر می باشدوغالب نماتدهای آن از بین می روند.
رعایت اصول باغبانی
گاهی اوقات با انجام تمهیدات ساده می توان از آسیب شدید نماتد ها جلوگیری نمود. خشکی دادن به خاک قبل از کاشت گیاه در آب وهوای گرم وخشک در کنترل نماتد مؤثر است ویا رطوبت زیاد خاک مانع از انتشار اکسیژن در خاک شده وتوان رشد نماتد را کاهش می دهد
یکی از روشهای مؤثردر عملیات زراعی جهت کنترل نماتد اصلاح خاک با افزودن مواد آلی به خاک است
تهیه نهال سالم
نهال سالم را می توان از طریق ایجاد واحداث خزانه ونهالستان در زمین های سالم وبکر ویا ضدعفونی شده تهیه کرد.
استفاده از ارقام وپایه های مقاوم هنگام نهالکاری
علاوه بر همه اقدامات، بهداشت زراعت را نیز بایستی رعایت کرداز جمله: تمیز نمودن ماشین آلات وابزار کشاورزی از خاک وگل، کنترل مسیر آبیاری ومحصور نمودن باغ.