برنامه ریزی شهری
مقدمه
جریان توسعۀ شهرنشینی در ایران نسبت به جوامع صنعتی با یک قرن تاخیر رخ داد، هرچند فرآیند و حتی خصوصیات شهرنشینی در کشورهای صنعتی متفاوت است و در واقع یک جریان برونزا تلقی می شود، اما در اصل، حاصل کار دارای تفاوت ماهوی نیست. حاصل توسعه، شکل گرفتن تجمعات عظیم انسانی و اسکان در مجموعه های فاقد انتظام شهری است (پوراحمد و همکاران،17:1385).
معضلات شهری مانند مسکن نامناسب و غیر بهداشتی بودن فضاهای زندگی، گسترش فساد و شیوع انواع امراض که پس از انقلاب صنعتی در شهرهای جهان رخ نمود، سبب شد دست اندرکاران و تصمیم گیران شهرها تنظیم فضاهای شهری را در اولویت امور خود قرار دهند. آنها در مرحله نخست طرحهایی را به نام حفظ امنیت، بهداشت و رفاه عمومی برای حل مشکلات شهر و اداره امور شهر تدوین و اجرا کردند. از آن به بعد، افزایش دخالت مستقیم دولت در امور شهرها و توسعه و کنترل آنها منجر به تهیه طرحهایی شد که متضمن کلیه مسایل و مشکلات اجتماعی، اقتصادی و کالبدی شهرها بوده است. در ایران نیز از سال 1345 تهیه طرحهای جامع شهری در دستور کار دولت قرار گرفت. ضرورت تهیه اینگونه طرحها به مشکلات شهری آن
زمان برمی گردد. به طور کلی، مبانی تهیه طرحهای شهریدرایران برگرفته از مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران و نیز متکی بر قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی است. لکن سرمنشاء نظری آن از جریانهای توسعه شهری در سطح جهانی سرچشمه می گیرد.
واژگان پایه، مفاهیم و دیدگاه ها
شهروانواع برنامه ریزی
از آنجایی که شهر و شهرنشینی به عنوان یک پدیده چند بعدی، فاقد تعریف و نیز متدولوژی شفاف ثابتی برای تحلیل اند، معمولا از زوایای مختلف به تعاریف آن اقدام می شود(رابرت،پارک،1385).از طرفی درک مسائل فضایی محیط های انسان ساخت در غیاب فرآیندهای اجتماعی مشکل می نماید.زیرا در واقع فضاهای جغرافیایی انعکاسی از فرآیندهای اجتماعی بوده،و با چنین برداشتی این حقیقت روشن می شود که درک و شناخت پدیده های شهری بدون تلفیق فراگردهای اجتماعی و جغرافیایی نارسا خواهد بود.زیرا شهر تنها یک سیستم فیزیکی و با یک ترکیب کالبدی نبوده بلکه نمادی است از افکار،اندیشه ها، خلاقیت ها و نهادهای نظام یافته و در نهایت کانون زندگی انسان ها است(نوروزی ثانی،پرویز،
برنامه ریزی شهرها اغلب برمحورهای زیر تاکید میکند:
1)منطقه بندی
2)خانه سازی
3)سیستم خیابان بندی
4)ساختمانهای عمومی
5)فضای سبز
6)امکانات و شبکه حمل ونقل و تاسیسات
7)مراکز اوقات فراغت
اما شهرها به برنامه ریزی های دیگری نیز احتیاج دارند واگر بخواهیم انواع برنامه ریزیها را باتوجه به کیفیت زندگی مردم شهر بررسی کنیم، میتوانیم به سه نوع برنامه ریزی عمده بدین شرح اشاره کنیم:
1.برنامه ریزی فیزیکی:
شامل نظام منطقه بندی و کاربری زمین،خانه سازی،تامین حمل و نقل و تسهیلات عمومی وعملکرد مربوط به بازساخت.
در شهرها روند اقتصادی ،اجتماعی ومحیطی به صورت روشنی درهم بافته شده اند.هرچندبرنامه ریزی فیزیکی،سیاستهای اجتماعی اقتصادی را در رسیدن به اهداف اجتماعی - اقتصادی را در رسیدن به اهداف اجتماعی حمایت وتقویت میکند
برنامه ریزی اقتصادی:
هنگام تهیه برنامه ریزی اقتصادی برای جامعه شهری ابتدا باید درباره این موارد تحلیل بیشتری صورت بگیرد:
الف)آیا این برنامه اقتصادی،میتواند به موازات رشدجمعیت شهر،درآمد سرانه ومعیارهای زندگی را بالا ببرد؟
ب)آیا در آینده،رشد فرصتهای اشتغال از نظر تعداد و نوع مهارتها،متناسب با رشد نیروی کار شهری خواهد بود؟یا تعداد زیادی از نیروی کار شهری در حالت عدم اشتغال یا اشتغال ناقص بسر خواهند برد ؟
ج)آیا در آینده با توسعه مرزهای شهر،درآمدهای محلی نیاز به خدمات شهری را تامین میکند؟
یادآور میشویم که اقتصاد ما در شهرها علاوه بر شرایط محلی ،تحت تاثیر سیاست اقتصاد ملی و جهانی نیز قرار میگیرد.