مقاله بررسی آیفل و نقش آن در گسترش مجموعه منابع الکترونیکی در 19 صفحه ورد قابل ویرایش
چکیده:
این مقاله به معرفی برخی از کنسرسیوم‌های داخلی و خارجی کتابخانه‌ها از جمله «کنسیران» و «آیفل» و نقش آنها در تأمین بهینه منابع الکترونیکی برای کتابخانه‌ها می‌پردازد. و اینکه با سازماندهی کتابخانه‌های کشور و مدیریت واحد آنها می‌توان در کمترین زمان ممکن و با صرف کمترین هزینه و طی سهل‌ترین مسیر ممکن، از بهترین منابع الکترونیکی بهره‌مند شد.
کلید واژه‌ها:
کتابخانه‌ها، کنسرسیوم، کنسیران، آیفل، ناشر، کارگزار، منابع الکترونیکی.
مقدمه:
امروزه منابع الکترونیکی و دسترسی به آنها یکی از مهمتر‌ین نیازهای کتابخانه‌ها و مراکز فرهنگی به شمار می‌رود که دستیابی آسان واستفاده بهینه از آن نیاز به دانش و مدیریت خاصی دارد.
با توجه به گستردگی دانش وعلوم و فنون بشری، جایگزینی دسترسی آسان به منابع مورد نیاز بجای مالکیت منابع و تهیه تمامی آنها، از اولویت بیشتری برخوردار بوده و بهترین طریقة نشر و اشاعه فرهنگ و دانش در مراکز اطلاع‌رسانی به ویژه کتابخانه‌ها می‌باشد. قیمت بسیار گران منابع از یک طرف و بودجه کم کتابخانه‌ها برای خرید آنها از طرف دیگر، عامل گرد هم آمدن نمایندگان کتابخانه‌های کشورهای مختلف و تشکیل کنسرسیوم‌های مختلف داخلی و خارجی شد. تشکیل این کنسرسیوم‌ها راهگشای بسیاری از مشکلات بوده است. چرا که با صرف هزینه و وقت کمتر، منابع مختلف و متنوع‌تری تأمین شده و در اختیار پژوهشگران و محققان قرار می‌گیرد و کاربران نیز با دریافت آموزشهای لازم به شبکة بانکهای اطلاعاتی مختلف متصل می‌شوند.
کنسرسیوم خارجی «آیفل»:
از جمله کنسرسیوم‌های بین‌المللی، آیفل (EIFL)[1] می‌باشد که به عنوان نمایندة کتابخانه‌های کشورهای گوناگون با دارا بودن اهداف غیرتجاری برای دریافت منابع بیشتر با قیمت مناسبتر با ناشران منابع دیجیتالی و یا کارگزاران آنها وارد مذاکره می‌شود. و وظیفه اصلی آن، زمینه سازی برای تجارت نشریات و محصولات الکترونیکی از طریق مذاکره با ناشر و کارگزار می‌باشد.
این سازمان غیرانتفاعی (NGO) که در هلند به ثبت رسیده، از ائتلاف کتابخانه‌های پنجاه کشور در حال توسعه جهان که موانع زیادی برای دسترسی به اطلاعات دارند از جمله کشورهای جهموری شوروی، آسیای جنوب شرقی، خاورمیانه و … تشکیل شده و فعالیت‌های اجتماعی و غیرتجاری خود را از سال 1999 آغاز کرد.
مراکز دانشگاهی در این کشورها خواهان ایجاد راهی برای کسب اطلاعات علمی و پژوهشی از سراسر دنیا بودند. اما هزینه بالای اشتراک منابع الکترونیکی و اطلاعات محدود در مورد چگونگی استفاده از این منابع نسبت به منابع کاغذی، مانع از تملک نشریات و منابع فراوان دانشگاهی گردید. آیفل در راستای حمایت از این کشورها و کتابخانه‌های آنها جهت استفادة بهینه از منابع الکترونیکی وارد عمل شد.
یکی از روشهای افزایش قدرت خرید استفاده‌کنندگان از منابع، کاهش قیمت خرید برای مصرف‌کننده از طریق دریافت تخفیف هزینة اشتراک بوده است. که این کار برای کشورهای عضو آیفل که عمدتاً کشورهای فقیر یا در حال توسعه بودند از طریق برگزاری مناقصاتی در مورد مجلات و نشریات الکترونیکی برای ناشران و کارگزاران صورت گرفت.
کنسرسیوم داخلی «کنسیران»
کنسیران (ConsIran)[2] یا کانون کتابخانه‌های دانشگاهی و پژوهشی ایران به عنوان یک کنسرسیوم داخلی تاکنون فعالیت‌های زیادی در راستای تأمین منابع انجام داده است. این کنسرسیوم که به نمایندگی از 54 دانشگاه کشور، چندین سال است که فعالیت خود را آغاز کرده، هم اکنون به عنوان یک انجمن علمی (NGO) در وزارت کشور در حال ثبت است و تاکنون فعالیتش صرفاً در حیطة خرید منابع بوده است و چندان به سازماندهی و اشاعة اطلاعات نپرداخته است. اما افزایش قیمت منابع و کمی بودجة خرید مخصوصاً در دانشگاه‌ها، سبب همکاری بیشتر کتابخانه‌های مراکز تحقیقاتی در کنار هم شده و بحث خرید جمعی درحوزة منابع چاپی و امانت بین کتابخانه‌ای (Interlibrary loan) و تأمین مدرک (Document Delivery) و اشتراک منابع رونق بیشتری پیدا کرد.
از جمله تصمیمات اخذ شده، سرویس‌دهی منابع خریداری شده از طریق یک مرجع واحد در وزارت علوم به سایر مراکز در سراسر کشور بوده که این کار به صورت رسمی در سال 2000 با تشکیل شورای سیاستگذاری تأمین منابع علمی در وزارت علوم آغاز شد. این شوراء علاوه بر وظیفه سیاستگذاری، دو کار دیگر را نیز انجام می‌داد:
1) مذاکره با فروشندگان و ناشران
2) تنظیم اساسنامه کنسرسیوم دانشگاه‌ها و مراکز ایران
از آنجائی که شورای سیاستگذاری تأمین منابع علمی وابسته به وزارت علوم و یک مرکز دولتی بود لذا برای جذب بودجه تصمیم گرفته شد که «کنسیران» به عنوان یک NGO به ثبت برسد تا بتواند از امکانات اعطائی به انجمنهای علمی استفاده کند.
تشکیل این قبیل کنسرسیوم داخلی و برقراری ارتباط فعال با کنسرسیوم خارجی آیفل می‌تواند خلاء و شکاف موجود در تأمین منابع الکترونیکی موجود در مراکز علمی و تحقیقاتی کشور را به تدریج برطرف نماید.