مقاله بررسی حسابداری دولتی در 89 صفحه ورد قابل ویرایش
1-مسئولیت پاسخگوئی عمومی:
مسئولیت پاسخگوئی عمومی سنگ بنای نظام حسابداری و گزارشگری مالی دولت است «هیأت استانداردهای حسابداری دولتی آمریکا GASB[1]» از دیرباز و بالاخص از اوایل نیمه دوم قرن بیستم به بعد در کشورهای پیشرفته و نسبتاً توسعه یافته، پاسخگوئی عمومی به عنوان یکی از مسئولیتهای اساسی مورد پذیرش دولتها قرار گرفته و از همان زمان صاحبنظران حسابداری و امور مالی دولتها اعتقاد داشته اند که نظام حسابداری و گزارشگری مالی دولتی بعنوان ابزار اصلی ایفای مسئولیت پاسخگوئی عمومی نقش مهمی بعهده دارد. بدین ترتیب مفهوم مورد نظر بعنوان شالوده و مرکز ثقل نظام حسابداری و گزارشگری مالی دولتی مورد توجه و تأکید قرار گرفته و چارچوب نظری و اصول و استانداردهای حسابداری دولتی در کشورهای توسعه یافته، براساس مفهوم مسئولیت پاسخگوئی عمومی تدوین و نظامهای حسابداری این قبیل کشورها برپایه چارچوب نظری مبتنی بر مسئولیت پاسخگوئی طراحی و به مورد اجراء گذاشته شده است. در فرهنگ لغات مفهوم مسئولیت پاسخگوئی به شرح زیر تعریف شده است:
الزام شخص به توضیح و تشریح همراه با ارائه دلایل منطقی در مورد اعمالی که انجام داده است. مسئولیت پاسخگوئی دو وظیفه کاملاً شخص را دربرمی‌گیرد:
1-الزام به انجام دادن یک عمل یا وظیفه شخص موسوم به “Responsibility”
2-الزام به توضیح و تشریح چگونگی انجام مسئولیت از طریق ارائه گزارشهای لازم مبتنی بر دلایل منطقی و قابل اتکا موسوم به “Accountability”
بزرگترین پاسخگو در هر جامعه‌ای، دولت آن جامعه است. دولت منابع مردم را در اختیار دارد پس باید به مردم به عنوان پاسخ خواه، گزارش بدهد که منابع آنها را چگونه مصرف کرده است. ارائه چنین اطلاعاتی توسط دولت از طریق صورتهای مالی امکانپذیر است. مهم ترین گزارش مالی دولت در ایران «صورتحساب عملکرد سالانه بودجه کل کشور» می‌باشد که توسط وزارت امور اقتصادی و دارائی و شخصاً اداره کل تمرکز و تلفیق حسابها و روشهای حسابداری تهیه و تنظیم می‌گردد و می بایست تا پایان آذر ماه سال بعد برای سال قبل تهیه گردد و در اختیار دیوان محاسبات کشور قرار گیرد. طبق اصل 54 قانون اساسی دیوان محاسبات مستقیماً زیر نظر مجلس شورای اسلامی اداره می‌شود و استقلال دیوان محاسبات کشور را بعنوان حسابرس مستقل حکومت تأمین نموده است. طبق اصل 55 قانون اساسی دیوان محاسبات کشور را مکلف نموده است که کلیه حسابهای وزارتخانه‌ها، موسسات و شرکتهای دولتی را رسیدگی کند تا اطمینان حاصل نماید که هیچ هزینه‌ای از اعتبارات مصوب تجاوز ننموده و هر وجهی در محل خود به مصرف برسد. بنابراین دیوان محاسبات پس از بررسی صورتحساب عملکرد سالانه و در نظر گرفتن نتایج حسابرسی انجام شده توسط حسابرسان آن دیوان که در صورت احراز تخلف بعنوان موارد واخواهی مجموعاً در گزارشی تحت عنوان گزارش تفریغ بودجه به مجلس شورای اسلامی تسلیم تا به طریق مقتضی در دسترس عموم قرار گیرد. (پاسخگویی دولت از این طریق است.)
2-تعریف حسابداری دولتی (Governmental accounting): مجموعه قوانین و مقررات روشها توأم با دانش حسابداری که ذیحساب دستگاههای اجرایی در رابطه با فعالیتهای مالی خود حسب مورد مکلف به بکارگیری و رعایت آن می‌باشد.
تعریف دیگری از حسابداری دولتی: حسابداری و گزارشگری مالی دولتی نظامی است که اطلاعات مالی مربوط به فعالیتهای دولت و واحدهای تابعه را به نحوی جمع‌آوری، طبقه‌بندی، تلخیص و گزارش می نماید که از یک سو دولت و مقامات منتخب مردم را در ادای مسئولیت پاسخگوئی و تصمیم‌گیری صحیح مالی و کنترل برنامه‌های مصوب یاری داده و از سوی دیگر زمینه را برای قضاوت آگاهانه مردم نسبت به عملکرد دولت و ارزیابی مسئولیت پاسخگوئی فراهم نماید.
3-دستگاه اجرایی: طبق تبصره ماده 2 قانون دیوان محاسبات شامل وزارتخانه (بموجب قانون و رأس هرم سازمان آن وزیر است)، موسسه (بموجب قانون ایجاد وزیر نظر یکی از قوای سه گانه مانند نهاد ریاست جمهوری)، سازمان (شامل موسسات و نهادهای عمومی غیردولتی که بمنظور ایجاد وظایف و خدماتی که جنبه عمومی دارند تشکیل می‌شود مانند سازمان تامین اجتماعی، هلال احمر، کمیته امداد، شهرداری و . . . )، شرکتهای دولتی (بیش از 50% سرمایه متعلق به دولت) و سایر واحدهایی که به نحوی از انحاء از بودجه کل کشور استفاده می‌کنند.
فصل پنجم) حسابداری درآمد
در طبقه‌بندی منابع و مصارف بودجه درسنوات قبل از سالهای 81 درآمدهای عمومی شامل کلیه وجوهی که از محل مالیات ،عوارض، انحصارات، مالکیت و سود شرکتهای دولتی، فروش نفت و گاز و معادن، ساختمان و ماشین‌آلات و … میگردید و این درآمدها صرف پرداخت هزینه‌ها اعم از هزینه‌هایی که کالا و خدمات حاصل از آن صرفاً در یک سال مالی درایجاد درآمد یا انجام خدمات مصرف میگردید (هزینه‌های جاری) و همچنین هزینه‌هایی که کالا و خدمات حاصل از آن در بیش از یک سال مالی در جهت نیل به اهداف مورداستفاده قرار می‌گرفت (هزینه‌های سرمایه‌ای) یا تملک دارائیهای سرمایه‌ای ولی در سال 81 درآمدهای عمومی صرفاً شامل مالیات، عوارض جرائم درآمد حاصل از انحصارات، سود شرکتهای دولتی و … می شود و مصارف آن مخارجی است که کالا و خدمات حاصل از آن در یک سال مالی بمصرف می‌رسد و وجوه حاصل از فروش سرمایه‌ها از قبیل نفت و گاز و معادن و ساختمان و ماشین‌آلات به جای درآمد عمومی تحت عنوان واگذاری دارائیهای سرمایه‌ای طبقه‌بندی و صرف تملک دارائیها سرمایه‌ای از قبیل ساختمانها و تأسیسات ، خرید ماشین‌آلات و تجهیزات اقلام گرانبها و … می‌گردد.
درآمد عمومیمصارف هزینه‌های جاری و عادی مثل حقوق ومزایا مأموریتها و خرید و لوازم مواد مصرف شدنی | واگذاری دارائیهای سرمایه‌ای مصارف ایجاد ساختمانها و تأسیسات خرید خرید ماشین‌آلات و تجهیزات | واگذاری دارائیهای مالی مصارف تملک دارائیهای مالی مثل تعهد پرداخت نشده سنوات قبل |
نحوه ثبت عملیات حسابداری وصول و ارسال درآمدهای عمومی
1) درآمد عمومی واحد دستگاه ***
(تفکیک درآمد) درآمد عمومی پیش‌بینی شده ***
بابت ثبت درآمدهای پیش‌بینی شده دستگاه اجرائی (ثبت بودجه‌ای)
2) درآمد عمومی پیش‌بینی شده ***
درآمد عمومی تحقق یافته ***
بابت ثبت درآمدهای تحقق یافته (ثبت بودجه‌ای)
1-2) بانک تمرکز وجوده درآمد عمومی ***
درآمد عمومی وصولی ***
بابت وصول درآمدهای عمومی طی سال (دریافت اعلامیه بستانکار بانک بابت وصول درآمد)
بانک تمرکز وجوه درآمد عمومی از حسابهای غیر قابل برداشت می باشد که بمنظور وصول درآمدها و به درخواست ذیحسابان دستگاههای اجرائی و توسط خزانه نزد بانکهای دولتی افتتاح می گردد. وجوه وارده به این حسابها غیر قابل برداشت بوده (فاقد دسته‌چک) و باید در پایان روز- هفته- ماه و یا موارد دیگر به حسابهای تمرکزی خزانه نزد بانک مرکزی واریز و اعلامیه‌های مربوط به دستگاه اجرائی و خزانه ارسال گردد.
3) خزانه تمرکز وجوه درآمد عمومی ***
بانک تمرکز وجوه درآمد عمومی ***
بابت واریز درآمدهای وصولی به حساب خزانه طی اعلامیه‌های بدهکار بانک
4) درآمدهای عمومی ارسالی ***
خزانه تمرکز وجوه درآمد عمومی ***
بابت اخذ تأئیدیه درآمدهای ارسالی از خزانه (فرم 6 خزانه)
5) مطالبات قابل وصول یا بدهکاران ***
حساب کنترل درآمد ***
بابت ثبت مطالبات قابل وصول از مؤدیان یا اشخاص (مثلاَ جرایم رانندگی) یا صدور برگ تشخیص مالیاتی
6) اسناد دریافتنی ***
مطالبات قابل وصول یا بدهکاران ***
بابت دریافت مثلاً سفته از مؤدیان
7) اسناد در جریان وصول ***
اسناد دریافتنی ***
بابت ارسال اسناد به بانک جهت وصول
8) اسناد نکول شده ***
اسناد در جریان وصول ***
بابت نکول سفته دریافتی از بانک
9) اجرا و دعاوی حقوقی ***
اسناد نکول شده ***
بابت ارسال اسناد به اداره وصول و اجرا
در هریک از مراحل بندهای 5 تا 9 که درآمد تشخیص به حیطه فرمول درآید بشرح زیر ثبت می شود.
10) کنترل درآمد ***
طرف حساب ***
بابت وصول مطالبات
11) درآمد عمومی پیش‌بینی شده ***
درآمد عمومی تحقق یافته ***
بابت شناسایی درآمدهای تحقق یافته
12) بانک تمرکز وجوه درآمد عمومی ***
درآمد وصولی عمومی ***
بابت ثبت درآمدهای وصولی
(بعد از اینکه ثبت 10 زده شد باید درآمد شناسایی و به بانک تمرکز واریز شود).
‹‹بستن حسابها››
1) درآمد عمومی پیش‌بینی شده ***
درآمد عمومی تحقق یافته ***
درآمد عمومی واحد دستگاه ***
بابت بستن حسابهای بودجه‌ای درآمدها
2) درآمد عمومی وصولی ***
درآمد عمومی ارسالی ***
3) کنترل درآمد ***
مطالبات قابل وصول ***
اسناد دریافتنی ***
اسناد در جریان وصول ***
‹‹ وجوه اضافه دریافتی››
بموجب قوانین و مقررات دستگاههای اجرائی مکلفند وجوه و درآمدهایی را که به هر دلیل خارج از قوانین و مقررات یا مازاد بررقم، پیش‌بینی شده در قوانین و مقررات وصول می‌کند به افراد مسترد نمایند.
جهت تسریع در استرداد این گونه وجوه ذیحساب دستگاه اجرائی مبالغی را تحت عنوان تنخواه گردان از خزانه دریافت تا بمحض رجوع ذینفع نسبت به استرداد وجوه اضافه دریافتی از محل آن اقدام نماید ثبت فعالیتهای مربوطه بشرح زیر است.
1) بانک رد وجوه اضافه دریافتی ***
تنخواه‌گردان رد وجوه اضافه دریافتی ***
بابت دریافت تنخواه از خزانه
2) وقتی افراد مدرک نشان می‌دهند که مثلاً 000/200 ریال اضافه پرداخت کرده‌اند.
رد وجوه اضافه دریافتی استردادی ***
بانک رد وجوه اضافه دریافتی ***
بابت استرداد وجوه اضافه دریافتی به اشخاص
1-2)چنانچه وجوه اضافه دریافتی مربوط به درآمدهای سالجاری باشد باید حساب درآمد بشرح زیر تعدیل گردد.
درآمد عمومی وصولی ***
درآمد عمومی ارسالی ***
[1] . Governmental accounting standard board