مقاله بررسی افسردگی شغلی در 125 صفحه ورد قابل ویرایش
تنش در محیط کاری امری شایع است و بسیاری از افراد با آن مواجه می شوند، لذا گروهی از صاحب نظران رفتار سازمانی فشار روانی را بیماری شایع قرن توصیف کرده اند که در دراز مدت می‌تواند منجر به فرسودگی شغلی شود پس فرسودگی شغلی یکی از عمده ترین پیامدهای اجتناب ناپذیر تنش کاری است که به دنبال خود فرسودگی جسمی، تغییر در رفتار و عملکرد شغلی را به ارمغان می آورد، که در واقع می توان گفت فرسودگی شغلی با نشانه های زیر شناخته می شود:
1- شاخصهای هیجانی که علایمی مثل بی علاقه شدن نسبت به شغل خود، افسردگی، احساس درماندگی و ناتوانی، از دست دادن همدلی نسبت به دیگران
2- شاخصهای نگرشی شامل بدبینی نسبت به دیگران، نسبت به مدیریت سازمان محل کار خود گله مند شدن از دیگران
3- شاخصهای رفتاری شامل تحریک پذیری و پرخاشگر بودن، افزایش سوء مصرف مواد و افزایش مشکلات و درگیریها با مرئوسان، روسا، همکاران، همسر و فرزندان
4- شاخصهای روان تنی مثل ابتلا به اختلال گوارشی و سردردها و ........
5- شاخصهای سازمانی شامل دزدی، غیبت از کار، تنزل ابعاد اخلاقی و معنوی کارکنان است. (ساعتچی 1376)
افرادی که فرسودگی شغلی را تجربه می کنند یک تاثیر منفی بر همکارانشان می گذارند هم به وسیله ایجاد تضادهای پرسنلی و هم ایجاد اختلال در انجام وظایف شغلی پس می تواند مسری باشد و به صورت تعاملات غیر رسمی در شغل تداوم یابد همچنین از جمله آثاری که فرسودگی شغلی به عنوان یک سرایت کننده منفی دارد سرایت و تاثیر آن در زندگی خانوادگی افراد است. (بورک و گرنگلاس[1] 2001)
جکسون و مازلاک (1982) مشاهده نموند که سطح خستگی هیجانی مرتبط با شغل افراد با گزارش همسرانشان در مورد عصبی، ناراحت و خسته و افسرده بودن آنان در منزل ارتباط معتبری داشت. این خستگی هیجانی مرتبط با شغل با کیفیت پایین زندگی خانوادگی که توسط همسر شخص گزارش می شود ارتباط قوی داشت.
در حدود 50 سال پیش یک جامعه شناس بنام ویلارد والر اهمیت موقعیت شغلی شوهر و تاثیر آن بر ازدواج و روابط خانوادگی خاطر نشان ساخت (ایگمن 1986) وی خاطر نشان ساخت که موقعیت اقتصادی خانواده فرایند تعارض خانواده را عمیقا تحت تاثیر قرار می دهد. شرایط سخت کاری و استرسهای ناشی از آن به خانه منتقل می شود و زن و شوهر را علیه یکدیگر بر می انگیزاند. آمار بالای جدایی خانوادگی در کاکنان مشاغل که چالش و درگیری زیادی دارند، مشاهده شده است. شخصی که خودش را در شغلش شکست خورده می بیند، احتمالا با پرخاشگری در منزل در مقام جبران آن بر می آید و ذکر این نکته ضروری است که چنین خانواده هایی موفق نخواهند بود. (رسولی 81)
خانواده و کار دو جنبه مهم زندگی هستند و تجربیات هر یک بر دیگری تاثیر می گذارد محققان در توصیف مجموعه خانواده و کار مدلهایی را برای تبیین بین زندگی خانوادگی و کار ارائه داده اند.
با توجه به روند ارتباط تعاملی بین کار و زندگی خانوادگی، جای تعجب نیست اگر کار کانون اصلی زندگی بیشتر افراد باشد، نیاز به نزدیکی، صمیمیت و دیگر نیازهای اجتماعی آنان، احتمال زیاد در محیط کار بیش از هر مکان دیگر بر آورده می شود. کار محور اصلی زندگی ما را تشکیل می دهد، به خصوص به دلیل ساعات طولانی کار و تغییرات در هنجارهای اجتماعی انواع تعارضهای کاری و خانوادگی وجود دارد. آنها شامل تنیدگیهای شغلی، بار کاری زیاد (فشارهای روانی ناشی از تلاش برای انجام نقشهای گوناگونی که با انرژی و زمان فرد همسازی ندارد، تعارض و فشار روانی همراه با ناهمسازی و یا تعارض درباره انتظارات نقش) و نیز مشکلات مربوط به مراقبت از کودک، نگهداری از بزرگسالان و مسایل مربوط به تعادل بین شغل، خانواده ها و نیازهای شخصی می باشد. در نهایت، فشارهای روانی دارای کیفیت واگیر است و به جنبه های دیگر فرد نیز سرایت می کند (بولگر[2] و دیگران 1989).
به احتمال زیاد، مسایل خانوادگی بر زندگی کاری و زندگی کاری نیز آشکارا بر زندگی خانوادگی تاثیر می کذارد. تحقیقات ملی در آمریکا نشان می دهد که 72 درصد مردان و 83 درصد زنان تعارض مهمی را بین انتظارات و نقشهای خانوادگی و کاری تحربه می کنند (کوپر[3] 1992)
تعارضهای کاری و خانوادگی هنگامی به وجود می آید که فشارهای مربوط به نقش و انتظارات در کار خانواده با یکدیگر ناهمساز باشند، مانند زمانی که شرکت در یک نقش، مشارکت در نقش دیگر را غیر ممکن می سازد. به سه طبقه بندی کلی از تعارضهای کار و خانواده می توان اشاره کرد:
تعارضهای مبتنی بر زمان، تعارضهای مبتنی بر فشار روانی و تعارضهای مبتنی بر رفتار. (گرین هاوس و دیگران 1987)
تعارضهای مبتنی بر زمان عبارت است از اینکه چگونه زمان اختصاص یافته به یک نقش باعث کاهش توجه به نقش دیگر می شود، مانند زمانی که ملاقاتهای دیر وقت شبانه با جلسات مدرسه کودک در تعارض است تعارضهای مبتنی بر فشار روانی عبارت است از تجاوز نشانه های تنیدگی مانند خستگی و تحریک پذیری از یک نقش به نقش دیگر تعارضهای مبتنی بر رفتار عبارت است از ناهمسازی رفتار در یک نقش با رفتار مورد انتظار در نقش دیگر، مانند زمانی که از کارمندان در محیط کار عینی بودن و غیر عاطفی عمل کردن و در خانواده گرم یا عاطفی بودن در نقش پرورشی مورد انتظار است.
نتایج پژوهش حاضر بیانگر آن است که بین فرضیات تحقیق که عبارت بودند از بررسی رابطه فرسودگی شغلی با 6 مقیاس کارکرد خانواده یعنی حل مسأله، ارتباط، نقشها، پاسخدهی عاطفی، آمیختگی عاطفی، کنترل رفتار ارتباط معناداری وجود داشت و جهت همبستگی آنها منفی بود. یعنی هر چقدر فرسودگی شغلی بالا باشد کارکردهای خانواده دچار مشکل خواهد شد. که البته نتایج بدست آمده از این تحقیق با نتایجی که در تحقیقات مشابه در مورد فرسودگی شغلی و کارکردهای خانواده بود را تأیید می کند. بدین معنی که طبق تحقیقاتی که بورک و گرنگلاس. (2001) انجام دادند فرسودگی شغلی خصوصیت مسری دارد و می تواند تأثیرات منفی خود را در زندگی خانوادگی افراد نیز به جا بگذارد. بولگر و دیگران (1989) نیز متذکر می شوند که فشارهای روانی دارای کیفیت واگیر است و به جنبه های دیگر زندگی فرد نیز سرایت می کند و کوپر (1992) این نظر را که مسائل خانوادگی بر زندگی کاری و زندگی کاری نیز آشکارا بر زندگی خانوادگی تأثیر می گذارد تأیید می‌کند.
مازلاک و جکسون (1982) مشاهده نمودند که سطح خستگی هیجانی مرتبط با شغل افراد با گزارش همسرانشان در مورد عصبی، ناراحت، افسرده بودن آنان در منزل ارتباط معناداری داشت. این خستگی هیجانی مرتبط با شغل با کیفیت پایین زندگی خانوادگی که توسط همسر گزارش می شود ارتباط قوی داشت.
ویلارد والر نیز خاطر نشان می سازد که شرایط سخت کاری و استرسهای ناشی از آن به خانه منتقل می شود وزن و شوهر را علیه یکدیگر برمی انگیزاند و همچنین آمار بالایی از جدایی خانوادگی در کارکنان مشاغلی که چالش و درگیری زیادی دارند مشاهده شده است. شخصی که خودش را در شغلش شکست خورده می بیند، احتمالاً با پرخاشگری در منزل در مقام جبران آن برمی آید. (رسولی81) که تحقیق بهاری (1380) نشان داده که کارکردهای خانوادگی زوجهای در حال طلاق به طور معناداری از کارآیی خانواده زوجهای غیر طلاق پایین تر است.
همینطور بون و اورتنر به این نتیجه رسیدند که درگیریهای کاری پدر بر رفتار والدین و خانواده اثر می گذارد. بویژه مردانی که ساعات طولانی کار می کنند، به طور طبیعی وقت کمتری را صرف فرزندان و فعالیتهای مشترک زناشوئی می کنند (نوابی نژاد 1378).
لارسون و همکاران (1995) نشان دادند افرادی که خود را فاقد توانمندی حل مسأله برآورد می کنند معمولاً دارای برانگیختگی هیجانی، خودگوئی های منفی، حالات عاطفی ناخوشایند و استرس زیادی (اضطراب، افسردگی و پرخاشگری) می باشند و افکار ناسازگار و رفتارهای غیر انطباقی بیشتری از خود نشان می دهند.
طبق تحقیق فاربر (1983) منفی گرائی نسبت به کارها و زندگی از علائم فرسودگی است.
لیتر (1993) نیز بیان می کند افرادی که دچار فرسودگی شغلی هستند این تمایل را پیدا می کنند که به ابطال سازی یا حقیر کردن خود، و به طور کلی به ابطال سازی زندگی خود می پردازد.
بایبیو و همکاران (1989) نیز سه معیار متمایز کننده را برای فرسودگی شغلی در نظر گرفتند که یکی از آنها مشکلات زناشوئی و خانوادگی است که مازلاک و جکسون (1986) نیز این نظر را تأیید می کنند و چرنیس (1990) نیز به این مسئله اشاره دارد.
مقدمه: 1
بیان مساله: 4
اهمیت مساله: 6
هدف کلی: 7
اهداف جزئی: 7
فرضیات: 8
تعاریف نظری و عملی: 8
فرسودگی شغلی: 11
فرسودگی شغلی: 12
تاریخچه مفهوم فرسودگی شغلی: 12
مرحله اولیه یا پیشگام: 13
مرحله تجربی.. 14
تعاریف مختلف فرسودگی شغلی: 16
نشانه های مرض فرسودگی شغلی: 20
1) تحریک پذیری فزاینده 23
علل و عوامل فرسودگی شغلی.. 23
الف) عوامل محیطی: 24
1) ویژگیهای شغلی: 24
2) ویژگیهای سازمانی: 25
3- ویژگیهای حرفه ای.. 25
ب) عوامل فردی.. 27
1) ویژگیهای جمعیت شناختی.. 27
2) ویژگیهای شخصیتی.. 28
3) گرایشات شغلی.. 29
رویکرد های مختلف نسبت به فرسودگی شغلی: 30
رویکرد تبادلی چرنیس... 32
رویکرد روانشناختی- اجتماعی.. 33
مدلهای فرسودگی شغلی: 34
ب) مدل منابع- نیازهای شغلی: 36
کاهش فرسودگی شغلی: 37
راهبردها و تغییرات فردی: 37
راهبردها و تغییرات سازمانی: 38
خانواده 41
خانواده از دیدگاههای جامعه شناسی: 42
خانواده از دیدگاه ههای روانشناسی: 44
انواع و اشکال خانواده: 46
کارکردهای خانواده از دیدگاههای جامعه‌شناسی.. 49
حفاظت و نگهداری فیزیکی.. 52
ارزیابی خانواده و کارکردهای آن از دیدگاه روانشناسی: 54
مدل مک مستر از کارکرد خانواده: 55
حل مساله: 56
ارتباط: 58
نقشها: 58
پاسخ دهی عاطفی: 59
آمیختگی عاطفی: 60
کنترل رفتار : 61
پیشینه تحقیق در رابطه با فرسودگی شغلی : 63
پیشینه پژوهش در رابطه با کارکردهای خانواده: 69
مطالعات انجام شده در خارج از کشور: 71
روش تحقیق: 75
جامعه آماری: 75
نمونه آماری: 76
روش و شیوه عملی نمونه‌گیری: 79
ابزارهای اندازه گیری و چگونگی جمع آوری داده ها: 79
ابزار سنجش فرسودگی شغلی: 80
ابزار سنجش خانواده: 82
روشهای آماری برای تجزیه و تحلیل داده ها: 85
حل مسأله. 91
نتیجه گیری و بحث: 93
نتیجه گیری و بحث: 94
نتیجه گیری کلی و پیشنهادهایی برگرفته از یافته های پژوهش: 97
1-5- محدودیتهای تحقیق: 101
پیشنهادهایی برای پژوهشگرهای دیگر: 102
منابع و ماخذ فارسی: 103
منابع و ماخذ لاتین.. 109
پرسشنامه فرسودگی شغلی مازلاک.. 111
ابزار سنجـش خانواده 113
پرسشـنامه. 115
ابزار سنجش خانواده 118
r