نخستین تلاش، برای شرح الگوهای مکانی را «فون تانن» انجام داده است. وی شهر بزرگی را تصویر می کند که با دشتی بزرگ که حاصلخیزی یکنواختی دارد احاطه شده است . این شهر ، محدوده روستایی خود را از نظر کالا و خدمات تامین می کند و برای عرضه مازاد تولیدات کشاورزی نواحی روستایی بازار فراهم می سازد. هزینه های حمل و نقل اهمیت بسیاری دارند . در نتیجه ، کالاهای حجیم و سنگین ، در مجاورت شهر تولید می شوند. کالاهای سبک و کم حجم می توانند هزینه نسبتاً بیشتری داشته باشند، بنابراین در مکانهای دورتر ساخته می شوند . بدین ترتیب ، نظامی از دایره های هم مرکز، پدیدار می شود. با وجود نارساییهای آشکار این نظریة به عنوان چارچوبی برای سیاست مکانی،کار فون تانن ، بسیاری از جغرافی دانان و اقتصاد دانان را به مطالعه و روند سازماندهی زیستگاه انسان و ساختار سلسله مراتبی آن واداشت(مهندسان مشاورهلند ،ص79-80).
یکی از علمی ترین ساخت سکونتگاهها که در بیشتر موارد ، برنامه های توسعه اقتصادی – اجتماعی و بخصوص برنامه ریزی های استقرارگاههای روستایی تحت تأثیر قرار داده است، نظریه مکان مرکزی «والتر کریستالر» است که آن را در سال 1933 در کتاب خود به نام «مکانهای مرکزی در بخش جنوبی آلمان» منتشر ساخت، والتر در طرح نظریه خود از نظریات فن تونن، آفرلفرد وبر ، و انگلندر بهره گرفته است.وی در سال 1940 ، به همراهی اگوست لوش ، سازمان فضایی اقتصادی را تهیه کرد. هدف اصلی نظریه مکان مرکزی ، شرح و تبیین سازمان فضایی سکونتگاهها و حوزه نفوذ آنهاست.(شکویی، ص 379-380).هر چند که برخی از مفاهیم کلیدی توسط افرادی چون دیکنسن مطرح شده بود و اصلاحات زیادی توسط لوش، بری و گریسون انجام گرفته است ، اما این تئوری با نام کریستالر شهرت یافته است (کلانتری،ص 205 ). مدل اصلی کریستالر متکی به اصل بازاریابی است . نتیجه کاربرد این اصل ،پدید آمدن روابط متقابل سلسله مراتبی بین مکانهای مرکزی است.مفاهیم کلیدی نظریه مکان مرکزی دامنه کالا و ارزش آستانه هستند که بطور ضمنی به سلسله مراتب سکونتگاهها و مرکزیت یک مکان ویژه دلالت می کنند (مهندسان مشاورهلند، ص 80 ).
مبنای نظریه های مکان مرکزی(centeral plase christaller) :
1- یکسانی چشم انداز فرهنگی وفیزیکی،
2- نواحی واحد نامحدود،
3- قابلیت دسترسی یکسان مکانهای مرکزی در تمام جهات ،
4- رفتار منطقی مصرف کنندگان.
البته چنین شرایطی در زندگی واقعی وجود ندارد ، طوری که می توان انتظار داشت انحرافهای مهمی از الگوی آرمانی مکرراً پدید آید(مهندسان مشاورهلند، ص 80
اصول نظریه کریستالر
1- وجود دشت یکنواخت که در آن به طور یکسان ، حمل ونقل به همه جهات به آسانی امکانپذیر است . در این دشت ، تنها یک وسیله نقلیه کار می کند .
2- جمعیت بطور یکنواخت در سراسر دشت پراکنده شده اند . و ...
مفهوم آستانه در نظریه مکان مرکزی
آستانه در کارکردهای مکان مرکزی عبارت از حداقل سطح تقاضا نسبت به حمایت از یک فعالیت اقتصادی . در واقع آستانه ، بخش از یک مکان است که در آن ، حداقل فروش از طریق یک موسسه ، یک شرکت یا بنگاه اقتصادی برای ادامه فعالیتهای اقتصادی صورت می گیرد ، به عبارت دیگر آستانه حداقل میزان نفوذ بازار است