خون، به عنوان یک بافت سیال و سهل الوصول یکی از مهم ترین مایعات بیولوژیک بدن بوده که تحت تأثیر حالات مختلف فیزیولوژیک و پاتولوژیک، ترکیبات آن دستخوش نوسان و تغییر می‌گردند. لذا در اختیار داشتن مقادیر طبیعی پارامترهای خونی و بررسی چگونگی تغییرات آن ها در بیماری های مختلف همواره از ابزارهای مهم تشخیص در بسیاری از بیماری های انسان و دام بوده است. در رابطه با آبزیان و از جمله ماهی نیز، این مهم با تعیین مقادیر طبیعی پارامترهای خونی به عنوان منبأ و شاخصی برای مقایسه و قضاوت در تشخیص بیماری ها مورد تأکید قرار گرفته است.
معمولا حجم خون ماهیان نسبت به سایر مهره داران کمتر و در ماهیان استخوانی حدودا بین 4-2 میلی لیتر به ازای 100 گرم است. در لامپری ها حجم خون بیشتر و به 5/8 میلی لیتر به ازای 100 گرم میرسد و در هاگ فیش ها حتی از این هم بیشتر است و به 17 میلی لیتر به ازای 100 گرم میرسد. در ماهیان الاسمو برانش ها،حجم خون بین 8-6 میلی لیتر به ازای 100 گرم گزارش شده است. در تحقیقات اولیه که بر روی آزاد ماهیان صورت گرفت، حجم خون را در حدود 5/3-3 میلی لیتر به ازای 100 گرم گزارش کردند، اما تحقیقات اخیر نشان داد که حجم خون آن ها در حد ماهیان الاسمو برانش و بین 5 تا بیش از 7 میلی لیتر به ازای 100 گرم است. ...
...
1-1 خون : خون، مایعی است که در رگ های بدن جریان دارد و نوعی بافت همبند محسوب می‌شود. اختلاف عمده بافت خون با دیگر بافت ها در این است که ماده خارج سلولی در آن بصورت مایعی به نام پلاسما است که پلاسما خود شامل آب ، پروتئین (آلبومین ـ گلبولین و فاکتورهای انعقادی) ، قندها (گلوکز) ، چربی و یون ها می باشد و سلول های خونی شامل اریتروسیت‌ها (گلبول های قرمز)، لکوسیت‌ها (گلبول های سفید) و ترومبوسیت‌ها (پلاکت ها) هستند. این بافت در تمامی بافت ها به جز بافت پوششی و غضروفی وارد می‌شود و تغذیه و تنفس آنها را سبب می‌شود(1).
1_ انتقال گاز (اکسیژن و گاز کربنیک) بین اندام تنفسی ، بافت ها و ذخیره اکسیژن .
2_ انتقال مواد غذایی به بافت‌ها .
3_ انتقال محصولات دفعی از بافت‌ها به سوی اندام های مختلف .
4_ انتقال مواد متابولیکی اسید لاکتیک (از عضلات به کبد) .
5_ انتشار هورمون‌ها برای کنترل اعمال بدن و تأثیر متقابل هورمون ها بر اندام های خون ساز
6ـ تنظیم حرارت بدن با انتشار در بافت‌ها .
7ـ انعقاد .
8_ دفاع بدن در برابر حمله باکتری ها و ایجاد ایمنی در بدن .
9_ تثبیت محیط داخلی مناسب برای سلول ها به منظور ایجاد PH مناسب، مواد غذایی و غیره …) .
10_ انتقال نیرو مثل شکستن کیتین در سخت‌پوستان (4).
سیستم گردش خون در ماهی ها عمدتاً به میزان زیاد و یا تماماً بسته است و قلب و مویرگ های آبششی و عمومی و رگ های بزرگ در یک آرایش خطی به هم متصلند. ماهیان در محیطی زندگی می‌کنند که در مقایسه با اتمسفری که تنفس می‌کنیم از نظر O2 فقیرتر است، هم چنین قلب آن ها که ساده‌تر است باید قبل از انتشار خون به داخل بافت ها آنها را به سمت سطوح اکسیژن دار پمپاژ کند. خون، مواد مختلف از جمله یون های غیرآلی و تعدادی از ترکیبات آلی مثل هورمون ها، ویتامین ها و پروتئین ها که شامل 2 نوع گلوبولین، 2 نوع گلوبولین و گاماگلوبولین، آلبومین، ترانسفرین و سایر پروتیئن هاست که در ایجاد ایمنی معین، ایجاد حالت بافری و حفظ فشار اسمزی نقش دارند (3). ...
...
2-1 عوامل موثر بر تغییر پارامتر های خونی :
الف ) عوامل غیر عفونی :
1 ) جنس ماهی
2 ) سن ماهی
3 ) تغییرات دمایی
4 ) شرایط تغذیه ای
5 ) نحوه صید و نمونه گیری
6 ) عوامل مسمومیت زا: الف – فلزات سنگین ، ب – آفت کش ها ، ج – شوینده های آنیونی
ب ) عوامل عفونت زا
1 ) باکتریایی
2 ) انگلی
3 ) ویروسی
2-1-1 اثر جنس روی پارامترهای خونی ماهی:
جنس یکی از عواملی است که می‌تواند روی پارامترهای خونی ماهی اثرگذار باشد، در طی مطالعاتی که سامرفلت( 1976 )روی ماهی‌های Carassius auratus، Brown trout، Brook trout انجام داد، نشان داد که میزان پارامترهای خونی در نرها بیشتر از جنس ماده است. بررسی جنس نر و ماده در ماهی های سالم و بیمار نشان میدهد که تفاوت های معناداری در میزان WBC، نوتروفیل و لنفوسیت (001/0 P<) دیده می‌شود و پس از سازش‌پذیری ماهی‌ها با محیط جدید میزان این پارامترها در نرها بیشتر از ماده‌ها است، که این خود نشان دهنده این است که پاسخ نرها به استرس ناشی از تغییر محیطی بیشتر از ماده‌ها است (45).
جدول 14 : اثر جنس روی پارامترهای خونی ماهی Claris gariepinus
| نر | ماده | پارامترها |
| 72/0±79/6 | 77/0±6/8 | Hb |
| 97/1±50/22 | 43/2±46/24 | Ht |
| 59/1±93/7 | 98/1±31/7 | ESR |
| 20/0±40/2 | 30/0±60/2 | RBC |
| 60/0±80/33 | 30/2±20/36 | MCHC |
| 6/0±70/31 | 1/2±80/33 | MCH |
| 20/0±40/2 | 94/3±31/36 | WBC |
| 36/2±23/43 | 27/4±86/42 | (%) نوتروفیل |
| 48/4±5/54 | 66/2±23/55 | (%) لمفوسیت |
| 56/0±72/2 | 39/0±45/2 | (%) منوسیت |