پژوهش مقایسۀ اثر تصویرسازی توجه درونی و بیرونی بر اجرا و یادگیری یک تکلیف ردیابی
مقدمه
امروزه ورزش بخشی از زندگی مردم است. رقابت شدید برای بالارفتن از سکوهای افتخار و کسب مدالهای رنگارنگ مسابقات جهانی و المپیک و بهرهگیری از اثرات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی این افتخارات موجب شده است که دولتها و جوامع بهطور گستردهای برای تربیت و آمادهسازی قهرمانان سرمایهگذاری کنند. همراه با افزایش توجّه به ورزش قهرمانی، علوم ورزشی نیز بهکمک ورزشکاران آمده تا راههای بهبود اجرا و ربودن گوی سبقت از دیگران را برای آنها هموارتر کند. یکی از زمینههای علوم ورزشی که در سالهای اخیر موجب ارتقای کیفیّت اجرای ورزشکاران و ثبت رکوردهای بهتر و برتری آنها در رقابتهای ورزشی شده است، علم روانشناسی[1] است. روانشناسی ورزش از یافتههای روانشناسی برای مطالعۀ رفتار حرکتی استفاده میکند و به یادگیری و اجرای حرکتی و اجرا توجّه دارد و عوامل روانشناختی مؤثر بر یادگیری و اجرای مهارتهای حرکتی را بررسی میکند (عبدلی، 1384). بهعبارت دیگر روانشناسی ورزش یعنی بهکار بردن نظریههای روانشناسی در زمینههای مختلف ورزش مانند مربیگری و آموزش، تا از تکنیکهای ارزیابی روانشناسی و راهبردهای مداخلهای برای کمک به افراد جهت نیل به اجرای برتر استفاده کند و به دلیل اینکه با تجزیه و تحلیل رفتار انسان در رشتههای مختلف ورزشی در ارتباط است، بر جنبههای ذهنی اجرا متمرکز میشود. برنامۀ تمرین مهارتهای روانی متوجّه همین هدف است. یادگیری کنترل انرژی روانی، تنظیم فشارهای روانی، مهارتهای توجّه[2] و تدوین اهداف واقعی و در عین حال رقابتی، نهتنها در ورزش، بلکه در هر کوششی که برای رسیدن به موفقیّت صورت میگیرد، از مهارتهای مفید بهشمار میروند (عبدلی، 1384). امروزه در سطح بالای رقابتی، بهدلیل برابر بودن سطح مهارت ورزشکاران، در نتیجه ورزشکاران به چیزی فراتر از تمرینات فشرده و تلاشهای مستمر نیاز دارند که یکیاز آنها آمادگی روانی میباشد. مربیان در تمام سطوح از مهارتهای روانشناختی، مانند کنترل هیجان، تصویرسازی ذهنی[3]، هدفچینی، بازداری تفّکر، توجّه و تمرکز و افزایش اعتماد بهنفس کمک میگیرند تا ورزشکاران را در اجرای بهتر یاری دهند.
بیان مسئله:
یکی از عوامل اثرگذار بر یادگیری و اجرای مهارتهای حرکتی، توجّه است. در ورزش اساساً دو نوع کانون توجّه[1] شناسایی شده که برای اجرا حائز اهمّیت است، توجّه از نظر وسعت که به توجّه باریک و پهن تقسیم میشود و توجّه از نظر جهت که به توجّه درونی و بیرونی[2] قابل طبقهبندی میباشد. توجّه درونی، وقتی است که اجراکننده به احساسات، تفکّرات و یا اندامهای خود برای اجرا توجّه نماید. درحالیکه در توجّه بیرونی، اجراکننده روی علائم محیطی، بازی و راهبردهای حریف و یا اثرات اجرایش بر محیط توجّه مینماید. کانون توجّه اجراکننده نقش مهمّی در یادگیری و اجرای مهارتهای حرکتی دارد (سینگر[3]، 1988، 1985؛ سینگر، لیدر و کاراف[4]، 1993؛ وولف و پرینز[5]، 2000). بهطوریکه ارائه دستورالعملها و بازخوردهایی که توجّه اجراکننده را به آثاریکه حرکاتش بر محیط دارد (اتّخاذ کانون بیرونی) معطوف میکند، نسبت به زمانیکه دستورالعملهای کانون درونی داده میشود یا زمانیکه هیچ دستورالعمل کانونی خاصی داده نمیشود منجر به یادگیری و اجرای مؤثّرتر میگردد. تحقیقات نشان دادهاند ارائه آموزشهایی به فراگیران بهطوریکه آنها توجّه خود را به نتیجه و اثر حرکت (توجّه بیرونی) و نه بر حرکات خود (توجّه درونی) معطوف کنند، میتوانند دقّت شوتهای گلف (وولف، لاترباخ و تول[6]، 1999)، ضربه تنیس (وولف، مکنوین[7]، فوچ، رانیز و تول[8]، 2000)، سرویس والیبال (وولف، مکنوین، 2000)، پرتاب توپ در فوتبال (وولف و همکاران، 2003) و پرتاب آزاد در بسکتبال (ال ابود[9] و همکاران، 2002) را بهبود بخشند.
[1] Attentional Focus -
[2] -Internal and External Focus Of Attention
[3]- Singer
[4]- Cauraugh & Lidor
[5]- Prinz & Wulf
[6]- & Lauterbac Toole
[7]- Mc Nevin
[8] - Toole
[9] - Al Abood
[1]- Psychology
[2]- Attention
[3]- Mental Imagery
عنوان صفحه
فصل اول: طرح تحقیق
مقدمه..................................................................................................................................... 2
بیان مسئله.............................................................................................................................. 4
ضرورت و اهمیت تحقیق........................................................................................................ 6
اهداف تحقیق......................................................................................................................... 8
فرضیات تحقیق...................................................................................................................... 8
محدودیتهای تحقیق............................................................................................................. 9
واژهها و اصطلاحات............................................................................................................... 9
فصل دوم: مبانی نظری و ادبیات تحقیق
مقدمه..................................................................................................................................... 12
تعریف توجّه.......................................................................................................................... 12
تاریخچۀ توجّه........................................................................................................................ 13
نظریههای توجّه...................................................................................................................... 14
کانون توجّه............................................................................................................................ 19
شیوههای توجّه........................................................................................................................ 19
ویژگیهای توجّه.................................................................................................................... 20
عنوان صفحه
هوشیاری و توجّه.................................................................................................................... 21
توجّه انتخابی.......................................................................................................................... 22
توجّه و سطح مهارت.............................................................................................................. 22
رابطه توجّه و سطح مهارت...................................................................................................... 22
رابطۀ توجه و اجرا.................................................................................................................. 23
دستورالعملهای آموزشی و توجّه............................................................................................. 24
تصویرسازی ذهنی چیست....................................................................................................... 25
چگونگی انجام تصویرسازی ذهنی............................................................................................ 26
انواع تصویرسازی ذهنی........................................................................................................... 26
موارد استفاده از تصویرسازی ذهنی و آثار آن............................................................................. 29
نظریههای تصویرسازی ذهنی................................................................................................... 31
شیوههای توسعۀ برنامه تمرین تصویرسازی ذهنی....................................................................... 38
کاربردهای تصویرسازی ذهنی.................................................................................................. 39
افزایش مهارتهای روانشناختی.............................................................................................. 39
تحقیقات مربوط به توجّه......................................................................................................... 41
تحقیقات مربوط به تصویرسازی ذهنی...................................................................................... 53
عنوان صفحه
تحقیقات مربوط به تصویرسازی کانون توجّه.............................................................................. 62
نتیجهگیری.............................................................................................................................. 64
فصل سوم: روش تحقیق
مقدمه..................................................................................................................................... 67
روش تحقیق.......................................................................................................................... 67
جامعه و نمونۀ آماری............................................................................................................... 67
متغیّرهای تحقیق..................................................................................................................... 67
ابزار اندازهگیری و روش جمعآوری اطلاعات............................................................................ 68
روش اجرای تحقیق................................................................................................................ 72
روش آماری و شیوه تجزیه و تحلیل اطلاعات........................................................................... 75
عنوان صفحه
تجزیه و تحلیل اطلاعات و یافتههای تحقیق فصل چهارم:
مقدمه..................................................................................................................................... 77
توصیف دادهها........................................................................................................................ 78
آزمون فرضیۀهای آماری.......................................................................................................... 80
فرضیۀ اول............................................................................................................................. 80
فرضیۀ دوم............................................................................................................................. 81
فرضیۀ سوم............................................................................................................................ 82
فرضیۀ چهارم......................................................................................................................... 83
فرضیۀ پنجم........................................................................................................................... 84
فرضیۀ ششم........................................................................................................................... 85
فصل پنچم: بحث ونتیجهگیری
مقدمه..................................................................................................................................... 87
نتایج تحقیق........................................................................................................................... 87
بحث ونتیجهگیری دادههای تحقیق............................................................................................ 88
پیشنهادات پژوهشی................................................................................................................ 91
پیشنهادات آموزشی................................................................................................................. 91