مقاله بررسی جامع خراسان در 45 صفحه ورد قابل ویرایش
ویژگیهای طبیعی
موقعیت و وسعت
استان خراسان وسیعترین استان کشور می‌باشد که در مختصات جغرا فیایی 30 درجه 21دقیقه تا 38 درجه و 17 دقیقه عرض شمالی و 55 درجه و 28 دقیقه تا 61 درجه و 14 دقیقه طول شرقی گسترش یافته است . وسعت این استان 248000 کیلومتر مربع و تقریباً 65% مساحت ایران را به خود اختصاص داده است . استان خراسان از شمال و شمال شرقی به ترکمنستان، از شرق به افغانستان، از جنوب به استانهای سیستان و بلوچستان و کرمان، از غرب شمال غرب به استانهای یزد، اصفهان، سمنان و گلستان محدود می‌شود. استان خراسان با ترکمنستان 700 کیلومتر و با افغانستان 419 کیلومتر مرز مشترک دارد.
اقلیم (آب و هوا)
در استان خراسان به دلیل گستردگی، اقلیم های متفاوتی را می‌توان مشاهده کرد. بر اساس مطالعات انجام گرفته چهار نوع اقلیم کلی در استان خراسان به شرح زیر وجود دارد:
-آب وهوای سرد استپی: این نوع اقلیم در نواحی مرتفع استان (ارتفاعات آلاداغ و بینالود)مشاهده می‌شود.
-آب وهوای مدیترانه ای: این نوع اقلیم بیشتر در مناطق بجنورد، قوچان، شیروان، نواحی جنوبی بینالود، ارتفاعات کپه داغ، هزار مسجد و قسمتی از مشهد وجود دارد.
- آب وهوای نیمه بیابانی ملایم: این نوع اقلیم معمولاً در نواحی شمالی خراسان مرکزی و نواحی جنوبی دیده می‌شود که مهمترین ویژگی آن تغییر در درجه حرارت است.
- آب و هوای گرم وخشک بیابانی: این نوع اقلیم بیشتر در نواحی جنوبی استان خراسان دیده می‌شود و 50 درصد از مساحت استان خراسان را به خود اختصاص داده است.
به طور کلی دلیل اصلی تغییرات آب و هوایی استان خراسان وجود جریان های هوای مختلفی است که از غرب،شمال غرب وشمال شرق وارد استان می‌شوند این جریان های هوا شامل موارد زیر می‌باشد:
- جریان پرفشار سیبری: این توده هوا از اواخر فصل پائیز تا اوایل فصل بهار از شمال شرق وارد کشور می‌شود وشمال استان خراسان را تحت تأثیر قرار می‌دهد وبه شدت دما را پائین می‌آورد و باعث ریزش برف می‌شود.
- جریان مدیترانه ای: این توده هوا مناطق شمالی و قسمتی از شمال غرب خراسان را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد. به طور کلی منشاء این جریان اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه است. این توده هوا دارای رطوبت بسیار زیاد می‌باشد و اکثر بارش های غرب استان ناشی از این توده هوا است.
- توده هوای بیابانی: منشاء این توده هوا کویر عربستان می‌باشد که نقش مهمی در افزایش دمای استان دارد. توده هوای بیابانی نه دلیل فقر رطوبت هیچ گونه بارندگی در استان ایجاد نمی‌کند و معمولاً با گرد و غبار همراه می‌باشد.
میزان نزولات جوی در استان خراسان متفاوت می‌باشد. در شمال غرب . شمال استان نزولات جوی به مراتب بیشتر از جنوب است. به طوری که میزان نزولات جوی در حوضه آبریز اترک به 800 میلیمتر در سال و در ایستگاه فردوس به کمتر از 30 میلیمتر می‌رسد. بر اساس مطالعات انجام شده در سه ماه اسفند، فروردین و اردیبهشت بیشترین نزولات جوی را در استان خراسان داریم و معمولاً در ارتفاعات بیش از 2000 متر به خصوص در شمال استان، نزولات بصورت برف است.
بدلیل موقعیت خاص جغرافیایی استان خراسان، بادهای گوناگونی نیز آن را تحت تأثیر خود قرار می‌دهند، که مهمترین آن بادهای شمال و شمال شرقی، بادهای غربی،بادهای جنوبی و کویری، بادهای 120 روزه و...است.
منابع آب
استان خراسان را می‌توان با توجه به شرایط هیدرولژیکی به 6 حوضه آبریز تقسیم کرد. هر یک از این حوضه ها دارای رفتار و شرایط هیدرولوژی خاص خود می‌باشند، که با حوضه مجاور تفاوت دارد. این 6 حوضه آبریز عبارتند از:
1 – حوضه آبریز رودخانه اترک 2 – حوضه آبریز کویر قره قوم
3 – حوضه آبریز کویر مرکزی ایران 4- حوضه آبریز کویر نم
5 – حوضه آبریز نمک زارهای شرق استان 6- حوضه آبریز کویر لوت
در ادامه به توضیح مختصر هر کدام از این حوضه های آبریز می‌پردازیم:
حوضه آبریز رودخانه اترک
آبهای سطحی این حوضه شامل رودخانه متعددی است که در زیر به مهمترین آنها اشاره می‌شود:
حوضه آبریز کویر نمک
رودخانه‌های مهم این حوضه عبارتند از:
- رودخانه شش طراز: این رودخانه از ارتفاعات کوه «سیاه» واقع در شمال شهر کاشمر سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از مناطق کوهستانی از شمال روستای «ایرج آباد» وارد دشت کاشمر می‌شود. وسعت این حوضه آبریز 810 کیلومتر مربع و متوسط حجم سالانه آب آن 33 میلیون متر مکعب می‌باشد.
- رودخانه کال سالار: این رودخانه از ارتفاعات شمالی و شمال شرق دشت تربت حیدریه سرچشمه می‌گیرد. .سعت حوضه آبریز این دشت تا محل تنگه «جعفرمشهدی» 2070 کیلومتر مربع است. دبی پایه این رودخانه 200 لیتر در ثانیه می‌باشد.
- رودخانه کاهیجه: این رودخانه از ارتفاعات شمالی کوه «سماق»سرچشمه می‌گیرد و پس از پیوستن به کال «در ریز» از نزدیکی فتح‌آباد به دشت رشتخوار وارد می‌شود. دبی پایه این رودخانه بطور متوسط 150 لیتر در ثانیه است.
- رودخانه ازغند: این رودخانه از کوههای «چهل تن» سرچشمه می‌گیرد و در محل روستای سلطان‌آباد وارد دشت می‌شود. وسعت حوضه آبریز این رودخانه 336 کیلومتر مربع و متوسط حجم سالانه آب آن 17 میلیون متر مکعب است.
- رودخانه کال شور فردوس: این کال که زهکش دشت فردوس است از شرق وارد دشت بشرویه می‌شود و به کویر نمک می‌ریزد.
حوضه آبریز نمکزارهای شرق استان خراسان
مهمترین رودخانه‌های این حوضه به شرح زیر است:
- کال غرقاب: این کال از سمت شمال به دشت قاین وارد می‌شود و در تغذیه آب زیرزمینی منطقه نقش موثری دارد.
- رودخانه شافن: این رودخانه از ارتفاعات جنوب غربی حوضه سرچشمه می‌گیرد و پس از پیوستن به کالهای «کوه بازه» «گل کن» وارد دشت «اسفدن» و «کال خونیک» می‌شود و به نام رودخانه فرخی از دامنه ارتفاعات غربی دشت عبور می‌کند.
- کال سلامی: این کال از ارتفاعات کوه «سرپله» سرچشمه می‌گیرد و پس از مشروب کردن روستاهای پیرامون خود به دشت «زوزن» می‌ریزد.
- رود شور قاین: این رود از ارتفاعات دشت «خضری» شروع شده و پس از پیوستن به کال «تیغ آب»و «چاهرود» از جنوب غرب وارد منطقه می‌شود و به «کال شور زوزن» می‌ریزد.