مقاله زبان و فرهنگ دوسویه
بخشهایی از متن:
واژه فرهنگ بیشتر به سه معنی به کار برده می شود: نخست به معنی آداب و تربیت، دوم به معنی معنویت و معارف، سوم به معنی مواریث یا ارزشهای اجتماعی. اگر بخواهیم تاریخ دگرگونی های فرهنگی یک مردم را بررسی کنیم معنی سوم کاربرد خواهد داشت که در واژه نامه وبستر چنین تعریف شده است:
فرهنگ، الگوی کلی رفتار انسان و محصولات آن است که به صورت فکر، سخن، کنشها و صنایع دستی تجسم می یابد و به ظرفیت انسان برای آموختن دانش و جابجایی پیگیر آن به تولیدات، از راه استفاده از ابزار، زبان و دستگاههای نظری اندیشه، وابسته است.
واژه زبان در همین واژه نامه چنین تعریف شده است:
زبان، مجموعه ای است سازمان یافته، برای جابجایی آرا و احساسات، با استفاده از نشانه ها، صداها، ایماها، و علامتهای قراردادی که معانی را در بر داشته باشند.
از این تعریفها چنین بر می آید که از یک سو زبان و فرهنگ پدیده هایی پویا هستند نه ایستا و بایستی در درازای زمان و با در نظر گرفتن دگرگونی هایشان بررسی شوند و از سوی دیگر، زبان هر مردمی زیر مجموعه ای از فرهنگ آن و ابزاری است برای جابجایی و تبادل دست آوردهای فرهنگی. به همین گونه نیز بخشهای دیگر فرهنگ را می توان نام برد از جمله آیینها (آداب و رسوم) ، صنایع دستی، پوشاک، آثار باستانی، معماری، دین، موسیقی و فلسفه و... تا سرانجام برسد به دانش و فن آوری. نیازی به گفتن نیست که این بخشها بسیار به هم پیوسته و با هم درگیر هستند و بررسی هر یک بدون پرداختن به بخشهای دیگر جستار کاملی نخواهد بود. ولی در اینجا نه به منظور بررسی کامل فرهنگ، بلکه به منظور بررسی ویژگی هایی از فرهنگ، ناچار از جداسازی این بخشها و بررسی جداگانه آنها هستیم. از اهمیت زبان به عنوان بخشی از فرهنگ و تاثیر آن در بخشهای دیگر همین بس که به یاد آوریم زبان، در آهنگ و وزن موسیقی، در چگونگی برخورد مردم با یکدیگر، در ادبیات و گاهی در آثار باستانی و سنگ نوشته ها چقدر تاثیر گذار است.
...
هر زبانی در درازای زمان دچار دگرگونی می شود ولی مهم چگونگی این دگرگونی ها است و اینکه آیا زبان رشد طبیعی خود را داشته است یا اینکه مانند زبان فارسی چنانکه می دانیم شوربختانه بارها به آن تاخته شده است. چه در زمان یورش و چیرگی بیگانگان و چه امروزه به دست رسانه ها. بنابراین، روند تکامل زبان فارسی بارها زیر فشار قرار گرفته و به بیراهه کشیده شده است و ما چنان در این بیراهه جا افتاده ایم که دیگر راه اصلی را از یاد برده ایم! چند نمونه گواه این امر است. سالهاست که در کتابهای درسی از همان نخست، بجای واژه های ساده ی سه گوش، چهار گوش، چند گوش و گوشه، با واژه های بیگانه و دیر آشنای مثلث، مربع، چند ضلعی و زاویه روبرو می شویم و بسیاری واژه های دیر آشنای دیگر. ژرفای این فراموشی را کسانی خوب می دانند که با نامه نگاری اداری سروکار دارند. چه بسیار است واژه هایی همچون مقتضی، مبذول، احتراماً، عطف، مذاکرات، لذا، اقدامات، فوق الذکر، مذکور و ... و از این بدتر این است که بسیاری از تحصیل کردگان این کشور گاهی توان خواندن و فهمیدن کامل برخی از نوشته های قوه قضائیه ی کشور را به دلیل کاربرد همین واژگان بیگانه نداشته باشند! شک نیست واژه ها و دستور هایی که این چنین جا افتاده اند هیچ گاه به خودی خود در هم آورد با واژه های فارسی از میدان به در نخواهند شد و زبان فارسی بدون کوششی خردمندانه و پر توان، پالوده نخواهند شد.