اطلاعات کلی راجع به ثبات رنگ در برابر نور
کالای نساجی به هنگام مصرف عموماً در معرض نور قرار می گیرند و نور باعث تخریب مواد رنگی می شود که اثر بارز آن «پریده گی رنگ» (FADING) است. به همین واسطه کالای رنگ شده، تغییر رنگ داده و معمولاً رنگ پریده تر و کدرتر می شود.
مقاومت رنگ مواد رنگرزی (DYES) مورد مصرف صنایع نساجی، در برابر نور، با یکدیگر متفاوتند، لذا لازم است که روشی جهت اندازه گیری ثبات آنها موجود باشد. اجزاء دیگر شرکت کننده در ترکیب مواد رنگرزی نیز در ثبات آنها در برابر نور تأثیر می گذارند.
استاندارد بین المللی حاضر نمی تواند رضایت کامل همه گروه های ذینفع را (که از تولیدکنندگان مواد رنگرزی و صنایع نساجی تا بازرگانان کل و جزء و بالاخره عموم مردم را شامل می شود) جلب نماید و حتی فهم آن جهت برخی که مستقیماً نیز مایل به اجرای آن هستند ممکن است دشوار باشد.
توضیحات غیرفنی زیر از آزمایشات مربوطه، جهت تفهیم آن گروه که جزئیات اصول فنی این استاندارد را مشکل می یابند، مفید خواهد بود.
روش کار به این صورت است که نمونه مورد آزمایش و همزمان و تحت شرایط یکسان، یکسری معیار ثبات در برابر نور را که از قطعات پارچه پشمی رنگرزی شده به رنگ آبی و دارای ثبات های متفاوت تشکیل شده است در برابر نور قرار می دهند.(EXPOSE)، زمانی که در نمونه مورد آزمایش به میزان کافی «پریده رنگی» ایجاد شد آن را با معیارهای فوق مقایسه نموده و چنانچه پریده گی رنگ مثلاً مطابق معیار شماره 4[1] شود عدد ثبات رنگ در برابر نور برای نمونه مورد آزمایش برابر 4 خواهد بود.
معیارهای ثبات رنگ در برابر نور باید محدوده وسیعی از ثبات را بپوشانند. زیرا برخی از نمونه ها پس از 2 تا 3 ساعت قرار گرفتن در برابر نور درخشان خورشید تابستان، رنگ پریده شده، در حالی که برخی دیگر قادرند بدون تغییر رنگ چندین سال مقاومت نمایند.
در حقیقت باید گفت که در این نمونه ها عمر ماده رنگرزی(DYE) بیشتر از عمر پارچه است. جهت ارزیابی ثبات نوری، 8 معیار انتخاب شده است که معیار شماره 1 تا پایدارترین و شماره 8 مقاوم ترین آنها است. چنانچه شرایط یکسان حاکم شود و در مدت زمان معینی در میار 4 ایجاد پریده گی رنگ (FADING) گردد، مدت زمانی که لازم است تا معیار3 نیز به همان میزان پریده رنگ گردد حدوداً نصف زمان مربوط به معیار شماره4 و برای معیار شماره 5 دو برابر آن لازم خواهد بود.
جهت اطمینان از اینکه افراد متفاوت که آزمایشات ثبات رنگ در برابر نور را بر روی نمونه واحدی انجام می دهند، قبل از ارزیابی ثبات با مقایسه با معیار آبی که به طور مشابه عمل شده است، پریده گی رنگ یکسانی را در نظر خواهند داشت و از آنجا که مصرف کنندگان اولیه کالای رنگ شده دارای تصرات متفاوتی نسبت به «کالای رنگ پریده» هستند، لذا نمونه های مورد آزمایش را در دو درجه متفاوت از پریده گی رنگ مورد بررسی قرار می‌دهند تا نتایج معتبرتری در ارزیابی ثبات حاصل گردد. این درجات پریدگی رنگ با مراجعه به مجموعه استاندارد تباین رنگ (میار خاکستری 5 نشان دهنده فقدان تباین و معیار خاکستری1 نشان دهنده تباین زیاد) تعیین می گردد. بنابراین از معیار خاکستری، برای تعیین پریده گی رنگ به میزان لازم و از معیار آبی، جهت تعیین درجه ثبات رنگ در برابر نور استفاده می شود.
اصول کلی این نوع ارزیابی که بر اساس پریده گی رنگ به میزان جزئی و شدید قرار دارد، کمی پیچیده به نظر می رسد و از این حقیقت ناشی می گردد که برخی از نمونه ها در اثر قرار گرفتن در معرض نور، سریعاً کمی تغییر رنگ داده ولی در مصرف طولانی دیگر تغییر رنگ نمی دهند. به این تغییر رنگ جزئی ممکن است در مواقع عادی به ندرت توجه شود، در حالی که در موارد استثنایی بسیار مهم خواهد بود، چنانچه در مثال زیر نشان داده شده است.
یک پارچه پرده ای که در اثر قرار گرفتن در برابر نور دارای پریده گی رنگ جزئی مشابه معیار شماره7 شده است، درجه کلی ثبات رنگ آن در برابر نور مساوی 7 است.
فروشنده ای که قطعه از این پارچه را در پنجره مغازه خود آویزان نموده و روی آن کارت قیمت گذاشته است پس از گذشت چند روز که کارت را بر می دارد با کمی دقت متوجه خواهد شد که علامت کارت بر روی پارچه باقیمانده، زیرا محیط اطراف در اثر نور دارای پریده گی رنگ جزئی شده است.
عامل مهمی که باعث آشکار شدن این تغییر رنگ جزئی است، مرز مشخص منطقه نور خورده و نور نخورده است که چنین شرایطی در وضعیت عادی کمتر به وجود خواهد آمد، لذا مقدار این تغییر جزئی که سریعاً واقع می شود، باید در پرانتز داده شود. بنابراین درجه ثبات در این آزمایش عدد (2)7 خواهد بود، که نشان دهنده تغییر رنگ جزئی نهایی است. یعنی اولین پریده گی رنگ قابل درک آن معادل درجه 2 معیار ولی ثبات رنگ آن زیاد و معادل درجه 7 معیار آبی است.
فتوکرمیسم نیز معمولاً موجب وقوع تغییرات رنگ است. این اثر به هنگامی که نمونه رنگی در مقابل نور شدید فوراً تغییر رنگ داده و در اثر برگرداندن به تاریکی مجدداً رنگ خود را کم و بیش باز می یابد مشهود می گردد. میزان فتوکرومیسم به وسیله آزمایش اختصاصی که در روش های استاندارد بین المللی گنجانده شده است، اندازه گیری شده و در عدد ثبات رنگ در برابر نور به وسیله عددی که در داخل پرانتز به همراه حرفP نشان داده می‌شود، ماند (P2)6 که به معنی وجود اثر فتوکرومیسم، معادل درجه2 معیار خاکستری و ثبات رنگ در برابر نور، معادل درجه 6 معیار آبی است.
[1] - در اینجا به معیارهای ثبات در برابر نور از نوع اروپایی اشاره شده است (رجوع به بخشB01، قسمت 1-1-4) اصول توضیح داده شده شده در فوق جهت سری معیار آمریکایی نیز معتبر است (رجوع به بخش B01، قسمت 2-1-4).