صفحه
فصل اول: طرح تحقیق
مقدمه..................................................................................................................................... 2
بیان مسئله.............................................................................................................................. 4
ضرورت و اهمیت تحقیق........................................................................................................ 6
اهداف تحقیق......................................................................................................................... 8
فرضیات تحقیق...................................................................................................................... 8
محدودیتهای تحقیق............................................................................................................. 9
واژهها و اصطلاحات............................................................................................................... 9
فصل دوم: مبانی نظری و ادبیات تحقیق
مقدمه..................................................................................................................................... 12
تعریف توجّه.......................................................................................................................... 12
تاریخچۀ توجّه........................................................................................................................ 13
نظریههای توجّه...................................................................................................................... 14
کانون توجّه............................................................................................................................ 19
شیوههای توجّه........................................................................................................................ 19
ویژگیهای توجّه.................................................................................................................... 20
عنوان صفحه
هوشیاری و توجّه.................................................................................................................... 21
توجّه انتخابی.......................................................................................................................... 22
توجّه و سطح مهارت.............................................................................................................. 22
رابطه توجّه و سطح مهارت...................................................................................................... 22
رابطۀ توجه و اجرا.................................................................................................................. 23
دستورالعملهای آموزشی و توجّه............................................................................................. 24
تصویرسازی ذهنی چیست....................................................................................................... 25
چگونگی انجام تصویرسازی ذهنی............................................................................................ 26
انواع تصویرسازی ذهنی........................................................................................................... 26
موارد استفاده از تصویرسازی ذهنی و آثار آن............................................................................. 29
نظریههای تصویرسازی ذهنی................................................................................................... 31
شیوههای توسعۀ برنامه تمرین تصویرسازی ذهنی....................................................................... 38
کاربردهای تصویرسازی ذهنی.................................................................................................. 39
افزایش مهارتهای روانشناختی.............................................................................................. 39
تحقیقات مربوط به توجّه......................................................................................................... 41
تحقیقات مربوط به تصویرسازی ذهنی...................................................................................... 53
عنوان صفحه
تحقیقات مربوط به تصویرسازی کانون توجّه.............................................................................. 62
نتیجهگیری.............................................................................................................................. 64
فصل سوم: روش تحقیق
مقدمه..................................................................................................................................... 67
روش تحقیق.......................................................................................................................... 67
جامعه و نمونۀ آماری............................................................................................................... 67
متغیّرهای تحقیق..................................................................................................................... 67
ابزار اندازهگیری و روش جمعآوری اطلاعات............................................................................ 68
روش اجرای تحقیق................................................................................................................ 72
روش آماری و شیوه تجزیه و تحلیل اطلاعات........................................................................... 75
عنوان صفحه
تجزیه و تحلیل اطلاعات و یافتههای تحقیق فصل چهارم:
مقدمه..................................................................................................................................... 77
توصیف دادهها........................................................................................................................ 78
آزمون فرضیۀهای آماری.......................................................................................................... 80
فرضیۀ اول............................................................................................................................. 80
فرضیۀ دوم............................................................................................................................. 81
فرضیۀ سوم............................................................................................................................ 82
فرضیۀ چهارم......................................................................................................................... 83
فرضیۀ پنجم........................................................................................................................... 84
فرضیۀ ششم........................................................................................................................... 85
فصل پنچم: بحث ونتیجهگیری
مقدمه..................................................................................................................................... 87
نتایج تحقیق........................................................................................................................... 87
بحث ونتیجهگیری دادههای تحقیق............................................................................................ 88
پیشنهادات پژوهشی................................................................................................................ 91
پیشنهادات آموزشی................................................................................................................. 91
فهرست جداول صفحه
جدول 1-3 : نوع فعالیتهای گروههای سهگانه پژوهش............................................................ 73
جدول 2-3 : طرح کلّی روش اجرای تحقیق............................................................................. 74
جدول 1-4 : اطلاعات توصیفی گروهها در تکلیف ردیابی......................................................... 78
جدول 2-4 : اختلاف نمرۀ پیشآزمون و پسآزمون گروه تصویرسازی توجّه درونی در مرحلۀ
فراگیری................................................................................................................................. 80
جدول 3-4 : اختلاف نمرۀ پیشآزمون و پسآزمون گروه تصویرسازی توجّه بیرونی در مرحلۀ
فراگیری................................................................................................................................. 81
جدول 4-4 : نمرۀ تفاضل پیشآزمون از پسآزمون گروههای سهگانه........................................... 82
جدول 5-4 : اختلاف نمرۀ پسآزمون و آزمون یادداری گروه تصویرسازی توجّه درونی در
مرحلۀ یادداری....................................................................................................................... 83
جدول 6-4 : اختلاف نمرۀ پسآزمون و آزمون یادداری گروه تصویرسازی توجّه بیرونی در
مرحلۀ یادداری....................................................................................................................... 84
جدول 7-4 : نمرۀ تفاضل پسآزمون از آزمون یادداری گروههای سهگانه..................................... 85
فهرست نمودارها صفحه
نمودار 1-4 : نمودار میانگین سن آزمودنیها در گروههای سهگانه............................................... 79
نمودار2-4 : نمودار میانگین نمرۀMIQ _R آزمودنیها در گروههای سهگانه.............................. 79
نمودار3-4 : اختلاف نمرۀ پیش آزمون و پس آزمون گروه تصویرسازی توجه درونی در مرحلۀ
فراگیری................................................................................................................................. 80
نمودار 4-4 : اختلاف نمرۀ پسآزمون وآزمون یادداری گروه تصویرسازی توجّه درونی در مرحلۀ
یادداری................................................................................................................................. 81
نمودار 5-4 : اختلاف نمرۀ پیش آزمون و پس آزمون گروه تصویرسازی توجه بیرونی در مرحلۀ
فراگیری................................................................................................................................. 82
نمودار 6-4 : اختلاف نمرۀ پسآزمون وآزمون یادداری گروه تصویرسازی توجّه بیرونی در مرحلۀ
یادداری................................................................................................................................. 83
نمودار 7-4 : رونـد پـیشرفت گـروه‌ها در طی مراحل پیشآزمون و پسآزمون در تکلیف ردیابی.. 84
نمودار8-4: رونـد پـیشرفت گـروه‌ها در طی مراحل پسآزمون و آزمون یادداری در تکلیف ردیابی 85
فهرست شکلها صفحه
شکل 1-2 : استفاده از توجّه در مراحل مختلف پردازش بر اساس تئوریهای مختلف تککانالی.. 16
شکل 2-2 : مقدار بالقوۀ منابع پردازش و ساختار آنها از منابع پردازشی در توجّه ویکنز و
همکاران 1984..................................................................................................................... 18
شکل 1-3 : صفحۀ نمایش نرمافزار با امکانات مربوط................................................................ 69
شکل 2-3 : وارد کردن مشخصات فردی آزمودنیها................................................................. 69
شکل 3-3 : مشخصات کامل آزمون ایجاد شده......................................................................... 70
شکل 4-3 : ایجاد مراحل مختلف (فراگیری، یادداری) ............................................................. 70
شکل 5-3 : اجرای آزمون و نتیجۀ پایانی آن............................................................................. 71
شکل 6-3 : انتقال و ذخیرۀ اطلاعات بهدست آمده در نرمافزا..................................................... 71
شکل 7-3 : تصویر دستگاه تعقیبسنج..................................................................................... 72
امروزه ورزش بخشی از زندگی مردم است. رقابت شدید برای بالارفتن از سکوهای افتخار و کسب مدالهای رنگارنگ مسابقات جهانی و المپیک و بهرهگیری از اثرات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی این افتخارات موجب شده است که دولتها و جوامع بهطور گستردهای برای تربیت و آمادهسازی قهرمانان سرمایهگذاری کنند. همراه با افزایش توجّه به ورزش قهرمانی، علوم ورزشی نیز بهکمک ورزشکاران آمده تا راههای بهبود اجرا و ربودن گوی سبقت از دیگران را برای آنها هموارتر کند. یکی از زمینههای علوم ورزشی که در سالهای اخیر موجب ارتقای کیفیّت اجرای ورزشکاران و ثبت رکوردهای بهتر و برتری آنها در رقابتهای ورزشی شده است، علم روانشناسی[1] است. روانشناسی ورزش از یافتههای روانشناسی برای مطالعۀ رفتار حرکتی استفاده میکند و به یادگیری و اجرای حرکتی و اجرا توجّه دارد و عوامل روانشناختی مؤثر بر یادگیری و اجرای مهارتهای حرکتی را بررسی میکند (عبدلی، 1384). بهعبارت دیگر روانشناسی ورزش یعنی بهکار بردن نظریههای روانشناسی در زمینههای مختلف ورزش مانند مربیگری و آموزش، تا از تکنیکهای ارزیابی روانشناسی و راهبردهای مداخلهای برای کمک به افراد جهت نیل به اجرای برتر استفاده کند و به دلیل اینکه با تجزیه و تحلیل رفتار انسان در رشتههای مختلف ورزشی در ارتباط است، بر جنبههای ذهنی اجرا متمرکز میشود. برنامۀ تمرین مهارتهای روانی متوجّه همین هدف است. یادگیری کنترل انرژی روانی، تنظیم فشارهای روانی، مهارتهای توجّه[2] و تدوین اهداف واقعی و در عین حال رقابتی، نهتنها در ورزش، بلکه در هر کوششی که برای رسیدن به موفقیّت صورت میگیرد، از مهارتهای مفید بهشمار میروند (عبدلی، 1384). امروزه در سطح بالای رقابتی، بهدلیل برابر بودن سطح مهارت ورزشکاران، در نتیجه ورزشکاران به چیزی فراتر از تمرینات فشرده و تلاشهای مستمر نیاز دارند که یکیاز آنها آمادگی روانی میباشد. مربیان در تمام سطوح از مهارتهای روانشناختی، مانند کنترل هیجان، تصویرسازی ذهنی[3]، هدفچینی، بازداری تفّکر، توجّه و تمرکز و افزایش اعتماد بهنفس کمک میگیرند تا ورزشکاران را در اجرای بهتر یاری دهند.
یکی از مهارتهای روانشناختی برای اجرای موفقیّتآمیز مهارتها، توجّه و تمرکز میباشد. به گفتۀ جیمز[4] (1890) توجّه عبارتست از تسخیر ذهن به شکل واضح و روشن، بهطوریکه فرد به منظور سروکار داشتن به بعضی از چیزها، بتواند از بعضی چیزهای دیگر چشم‌پوشی نماید (سیّاح، باغبانیان، عرب عامری، 1384). تمرکز نیز عبارت از توانایی حفظ توجّه، روی محرّک انتخاب شده برای مدّت معیّن میباشد (خبیری، 1385). موقعیکه توجّه ورزشکار به فرآیند اجرای مهارت معطوف شود، توجّه او به محرّکهای نامربوط مهار شده و میتواند بهترین اجرا را به نمایش بگذارد. تری اورلیک[5] (1987) معتقد است که ورزشکاران باید ”طرح‌های تمرکز[6] “ را برای مسابقه توسعه دهند. ورزشکاران باید نیازهای خاصّ ورزش خود را برای توسعة طرح‌های تمرکز مسابقه ارزیابی نمایند. این طرح‌ها باید در زمان‌های مختلف در طول مسابقه متمرکز شود. با تمرین طرح‌های تمرکز با استفادة مکرّر از تصویرسازی، ورزشکاران این طرح‌ها را با موفقیّت بیشتری اجرا خواهند کرد (جنیفر و کومینگ، 2002).
از دیگر مهارتهای روانشناختی که توسط بسیاری از قهرمانان المپیک و جهانی مورد استفاده قرار میگیرد، تمرین ذهنی است. تمرین ذهنی بهکار گرفتن تصویرسازی، برای بهبود اجرا ورزشکار میباشد که این نوع تمرین، در ذهن ورزشکار انجام میگیرد. توانایی تصویرسازی ذهنی یکی از ظرفیتهای انسانی است که با تمرین آموخته میشود و به عنوان یک مهارت، تأثیر خود را در اجرا ورزشکار بهجا میگذارد. تصویرسازی در کمک به کانونیکردن توجّه ورزشکاران به جنبههای خاصّی از مسابقه بعدی فرد بسیار مفید است.
مطالعۀ آثار حیات، نیز مؤید این مطلب است که حرکت روح و روان، مستقل از جسم و جان نیست و ورزشکاران نیز در انجام تمرینات ورزشی خود بایستی تمرینات ذهنی را در زمان و مکان مناسب انجام دهند. بهگفتۀ مالتز، تأثیر تمرینات ذهنی به موازات تمرینات جسمی میباشد (خبیری، 1372). همچنین افـلاطـون معتقد است: ” تصوّر یک عمل، مقدّم بر خود آن عمل است“. در ورزش تجسّم پیروزی یا انجام یک مهارت ورزشی همیشه در ذهن ورزشکار بوده است (سهرابی، 1383). روانشناسان ورزش ادّعا می‌کنند که تصویرسازی ذهنی مهارت ورزشی، تمرکز و تحمّل ورزشکار را به سرعت افزایش خواهد داد. همچنین تجسّم، نهتنها اجرای ورزشی را بهبود خواهد بخشید، بلکه انگیزش و لذّت کلّی از ورزش را هم افزایش خواهد داد (اورلیک و پارتینگتون، 1988).