پایان نامه بررسی مقایسۀ اثر تصویرسازی توجه درونی و بیرونی بر اجرا و یادگیری یک تکلیف ردیابی در 92 صفحه ورد قابل ویرایش
عنوان صفحه
فصل اول: طرح تحقیق
مقدمه..................................................................................................................................... 2
بیان مسئله.............................................................................................................................. 4
ضرورت و اهمیت تحقیق........................................................................................................ 6
اهداف تحقیق......................................................................................................................... 8
فرضیات تحقیق...................................................................................................................... 8
محدودیتهای تحقیق............................................................................................................. 9
واژهها و اصطلاحات............................................................................................................... 9
فصل دوم: مبانی نظری و ادبیات تحقیق
تعریف توجّه.......................................................................................................................... 12
تاریخچۀ توجّه........................................................................................................................ 13
نظریههای توجّه...................................................................................................................... 13
کانون توجّه............................................................................................................................ 18
شیوههای توجّه........................................................................................................................ 19
ویژگیهای توجّه.................................................................................................................... 20
هوشیاری و توجّه.................................................................................................................... 21
توجّه انتخابی.......................................................................................................................... 21
توجّه و سطح مهارت.............................................................................................................. 22
رابطۀ توجه و اجرا.................................................................................................................. 23
دستورالعملهای آموزشی و توجّه............................................................................................. 24
تصویرسازی ذهنی چیست....................................................................................................... 25
چگونگی انجام تصویرسازی ذهنی............................................................................................ 25
انواع تصویرسازی ذهنی........................................................................................................... 26
موارد استفاده از تصویرسازی ذهنی و آثار آن............................................................................. 28
نظریههای تصویرسازی ذهنی................................................................................................... 30
شیوههای توسعۀ برنامه تمرین تصویرسازی ذهنی....................................................................... 37
کاربردهای تصویرسازی ذهنی.................................................................................................. 38
افزایش مهارتهای روانشناختی.............................................................................................. 38
تحقیقات مربوط به توجّه......................................................................................................... 40
تحقیقات مربوط به تصویرسازی ذهنی...................................................................................... 52
تحقیقات مربوط به تصویرسازی کانون توجّه.............................................................................. 61
نتیجهگیری.............................................................................................................................. 63
فصل سوم: روش تحقیق
روش تحقیق.......................................................................................................................... 65
جامعه و نمونۀ آماری............................................................................................................... 65
متغیّرهای تحقیق..................................................................................................................... 65
ابزار اندازهگیری و روش جمعآوری اطلاعات............................................................................ 66
شیوۀ اجرای تحقیق.................................................................................................................. 70
روش آماری و شیوه تجزیه و تحلیل اطلاعات........................................................................... 73
فصل چهارم:تجزیه و تحلیل اطلاعات و یافتههای تحقیق
بررسی توصیفی دادهها............................................................................................................ 76
آزمون فرضیۀهای آماری.......................................................................................................... 78
فرضیۀ اول............................................................................................................................. 78
فرضیۀ دوم............................................................................................................................. 79
فرضیۀ سوم............................................................................................................................ 80
فرضیۀ چهارم......................................................................................................................... 81
فرضیۀ پنجم........................................................................................................................... 82
فرضیۀ ششم........................................................................................................................... 83
فصل پنجم: بحث ونتیجهگیری
یافتههای تحقیق...................................................................................................................... 85
بحث ونتیجهگیری دادههای تحقیق............................................................................................ 86
پیشنهادات پژوهشی................................................................................................................ 89
پیشنهادات آموزشی................................................................................................................. 89
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول 1-3 : نوع فعالیتهای گروههای سهگانه پژوهش............................................................ 71
جدول 2-3 : طرح کلّی روش اجرای تحقیق............................................................................. 72
جدول 1-4 : اطلاعات توصیفی گروهها در تکلیف ردیابی......................................................... 76
جدول 2-4 : اختلاف نمرۀ پیشآزمون و پسآزمون گروه تصویرسازی توجّه درونی در مرحلۀ
فراگیری................................................................................................................................. 78
جدول 3-4 : اختلاف نمرۀ پیشآزمون و پسآزمون گروه تصویرسازی توجّه بیرونی در مرحلۀ
فراگیری................................................................................................................................. 79
جدول 4-4 : نمرۀ تفاضل پیشآزمون از پسآزمون گروههای سهگانه........................................... 80
جدول 5-4 : اختلاف نمرۀ پسآزمون و آزمون یادداری گروه تصویرسازی توجّه درونی در
مرحلۀ یادداری....................................................................................................................... 81
جدول 6-4 : اختلاف نمرۀ پسآزمون و آزمون یادداری گروه تصویرسازی توجّه بیرونی در
مرحلۀ یادداری....................................................................................................................... 82
جدول 7-4 : نمرۀ تفاضل پسآزمون از آزمون یادداری گروههای سهگانه..................................... 83
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار 1-4 : نمودار میانگین سن آزمودنیها در گروههای سهگانه............................................... 77
نمودار2-4 : نمودار میانگین نمرۀMIQ _R آزمودنیها در گروههای سهگانه.............................. 77
نمودار3-4 : اختلاف نمرۀ پیش آزمون و پس آزمون گروه تصویرسازی توجه درونی در مرحلۀ
فراگیری................................................................................................................................. 78
نمودار 4-4 : اختلاف نمرۀ پسآزمون وآزمون یادداری گروه تصویرسازی توجّه درونی در مرحلۀ
یادداری................................................................................................................................. 79
نمودار 5-4 : اختلاف نمرۀ پیش آزمون و پس آزمون گروه تصویرسازی توجه بیرونی در مرحلۀ
فراگیری................................................................................................................................. 80
نمودار 6-4 : اختلاف نمرۀ پسآزمون وآزمون یادداری گروه تصویرسازی توجّه بیرونی در مرحلۀ
یادداری................................................................................................................................. 81
نمودار 7-4 : رونـد پـیشرفت گـروهها در طی مراحل پیشآزمون و پسآزمون در تکلیف ردیابی.. 82
نمودار8-4: رونـد پـیشرفت گـروهها در طی مراحل پسآزمون و آزمون یادداری در تکلیف ردیابی 83
فهرست شکلها
عنوان صفحه
شکل 1-2 : استفاده از توجّه در مراحل مختلف پردازش بر اساس تئوریهای مختلف تککانالی.. 16
شکل 2-2 : مقدار بالقوۀ منابع پردازش و ساختار آنها از منابع پردازشی در توجّه ویکنز و
همکاران 1984..................................................................................................................... 18
شکل 1-3 : صفحۀ نمایش نرمافزار با امکانات مربوط................................................................ 67
شکل 2-3 : وارد کردن مشخصات فردی آزمودنیها................................................................. 67
شکل 3-3 : مشخصات کامل آزمون ایجاد شده......................................................................... 68
شکل 4-3 : ایجاد مراحل مختلف (فراگیری، یادداری) ............................................................. 68
شکل 5-3 : اجرای آزمون و نتیجۀ پایانی آن............................................................................. 69
شکل 6-3 : انتقال و ذخیرۀ اطلاعات بهدست آمده در نرمافزا..................................................... 69
شکل 7-3 : تصویر دستگاه تعقیبسنج..................................................................................... 70
امروزه ورزش بخشی از زندگی مردم است. رقابت شدید برای بالارفتن از سکوهای افتخار و کسب مدالهای رنگارنگ مسابقات جهانی و المپیک و بهرهگیری از اثرات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی این افتخارات موجب شده است که دولتها و جوامع بهطور گستردهای برای تربیت و آمادهسازی قهرمانان سرمایهگذاری کنند. همراه با افزایش توجّه به ورزش قهرمانی، علوم ورزشی نیز بهکمک ورزشکاران آمده تا راههای بهبود اجرا و ربودن گوی سبقت از دیگران را برای آنها هموارتر کند. یکی از زمینههای علوم ورزشی که در سالهای اخیر موجب ارتقای کیفیّت اجرای ورزشکاران و ثبت رکوردهای بهتر و برتری آنها در رقابتهای ورزشی شده است، علم روانشناسی[1] است. روانشناسی ورزش از یافتههای روانشناسی برای مطالعۀ رفتار حرکتی استفاده میکند و به یادگیری و اجرای حرکتی و اجرا توجّه دارد و عوامل روانشناختی مؤثر بر یادگیری و اجرای مهارتهای حرکتی را بررسی میکند (عبدلی، 1384). بهعبارت دیگر روانشناسی ورزش یعنی بهکار بردن نظریههای روانشناسی در زمینههای مختلف ورزش مانند مربیگری و آموزش، تا از تکنیکهای ارزیابی روانشناسی و راهبردهای مداخلهای برای کمک به افراد جهت نیل به اجرای برتر استفاده کند و به دلیل اینکه با تجزیه و تحلیل رفتار انسان در رشتههای مختلف ورزشی در ارتباط است، بر جنبههای ذهنی اجرا متمرکز میشود. برنامۀ تمرین مهارتهای روانی متوجّه همین هدف است. یادگیری کنترل انرژی روانی، تنظیم فشارهای روانی، مهارتهای توجّه[2] و تدوین اهداف واقعی و در عین حال رقابتی، نهتنها در ورزش، بلکه در هر کوششی که برای رسیدن به موفقیّت صورت میگیرد، از مهارتهای مفید بهشمار میروند (عبدلی، 1384). امروزه در سطح بالای رقابتی، بهدلیل برابر بودن سطح مهارت ورزشکاران، در نتیجه ورزشکاران به چیزی فراتر از تمرینات فشرده و تلاشهای مستمر نیاز دارند که یکیاز آنها آمادگی روانی میباشد. مربیان در تمام سطوح از مهارتهای روانشناختی، مانند کنترل هیجان، تصویرسازی ذهنی[3]، هدفچینی، بازداری تفّکر، توجّه و تمرکز و افزایش اعتماد بهنفس کمک میگیرند تا ورزشکاران را در اجرای بهتر یاری دهند.
یکی از مهارتهای روانشناختی برای اجرای موفقیّتآمیز مهارتها، توجّه و تمرکز میباشد. به گفتۀ جیمز[4] (1890) توجّه عبارتست از تسخیر ذهن به شکل واضح و روشن، بهطوریکه فرد به منظور سروکار داشتن به بعضی از چیزها، بتواند از بعضی چیزهای دیگر چشمپوشی نماید (سیّاح، باغبانیان، عرب عامری، 1384). تمرکز نیز عبارت از توانایی حفظ توجّه، روی محرّک انتخاب شده برای مدّت معیّن میباشد (خبیری، 1385). موقعیکه توجّه ورزشکار به فرآیند اجرای مهارت معطوف شود، توجّه او به محرّکهای نامربوط مهار شده و میتواند بهترین اجرا را به نمایش بگذارد. تری اورلیک[5] (1987) معتقد است که ورزشکاران باید ”طرحهای تمرکز[6] “ را برای مسابقه توسعه دهند. ورزشکاران باید نیازهای خاصّ ورزش خود را برای توسعة طرحهای تمرکز مسابقه ارزیابی نمایند. این طرحها باید در زمانهای مختلف در طول مسابقه متمرکز شود. با تمرین طرحهای تمرکز با استفادة مکرّر از تصویرسازی، ورزشکاران این طرحها را با موفقیّت بیشتری اجرا خواهند کرد (جنیفر و کومینگ، 2002).
1ـ4) بررسی توصیفی دادهها :
در این قسمت با استفاده از نمودارهای مختلف به بررسی توصیفی دادهها میپردازیم و چنانچه از عملکرد گروهها بحثی به میان میآید فقط از حیث توصیفی میباشد و اینکه آیا این تفاوتها معنیدار میباشد یا خیر؟ در جای خود مطرح خواهد شد.
جدول 1-4 میانگین و انحراف استاندارد اجرای آزمودنیها در تکلیف ردیابی در گروههای سهگانه در مراحل مختلف را نشان میدهد.
جدول 1- 4) اطلاعات توصیفی گروهها در تکلیف ردیابی
نمره تکلیف ردیابی | متغیر | گروه | مرحله |
10 59/68 47/18 | تعداد میانگین انحراف استاندارد | کنترل | پیش آزمون |
10 78/72 89/7 | تعداد میانگین انحراف استاندارد | تصویرسازی توجّه درونی | |
10 68/60 13/28 | تعداد میانگین انحراف استاندارد | تصویرسازی توجّه بیرونی | |
10 76/87 21/42 | تعداد میانگین انحراف استاندارد | کنترل | پسآزمون |
10 86/07 15/09 | تعداد میانگین انحراف استاندارد | تصویرسازی توجّه درونی | |
10 91/36 17/54 | تعداد میانگین انحراف استاندارد | تصویرسازی توجّه بیرونی | |
10 74/02 21/37 | تعداد میانگین انحراف استاندارد | کنترل | آزمون یادداری |
10 74/53 15/65 | تعداد میانگین انحراف استاندارد | تصویرسازی توجّه درونی | |
10 87/73 17/92 | تعداد میانگین انحراف استاندارد | تصویرسازی توجّه بیرونی |
آزمون فرضیههای آماری
آزمون فرضیۀ اوّل: «تصویرسازی ذهنی توجّه درونی بر اجرای تکلیف ردیابی تأثیر ندارد.»
پس از اطمینان از همگنی واریانسها، فرضیه فوق با استفاده از آزمون t همبسته مورد بررسی قرار گرفت و نتایج زیر بهدست آمد:
همانطورکه در جدول 2-4 نشان داده شده است اختلاف پیش آزمون و پس آزمون گروه تصویرسازی توجّه درونی (08/0= P) در سطح آلفای 05/0 معنیدار نیست، در نتیجه فرض صفر را میپذیریم .
جدول 2-4) اختلاف نمرۀ پیشآزمون و پسآزمون گروه تصویرسازی توجّه درونی در مرحله فراگیری
تفاضل مراحل آزمون | میانگین | انحراف استاندارد | آمارۀ t | درجۀ آزادی | سطح معنیداری |
پیشآزمون ـ پسآزمون | 7.34- | 09/12 | 92/1- | 9 | 08/0 |
این اختلاف بین نمرات پیشآزمون و پسآزمون را نیز میتوان در شکل شمارۀ 3 -4 مشاهده نمود.
آزمون فرضیۀ دوّم: «تصویرسازی توجّه درونی بر یادگیری تکلیف ردیابی تأثیر ندارد.»
پس از اطمینان از همگنی واریانسها، فرضیه فوق با استفاده از آزمون t همبسته اختلاف پسآزمون و آزمون یادداری پس از 72 ساعت بیتمرینی مورد بررسی قرار گرفت و نتایج زیر بهدست آمد:.
همان طور که در جدول 3-4 نشان داده شده است اختلاف پسآزمون و آزمون یادداری (01/0- = P) در سطح آلفای 05/0 برای گروه تصویرسازی توجّه درونی معنادار است؛ چون اختلاف پسآزمون و آزمون یادداری معنیدار است بدین معنی میباشد که آنچه آزمودنیها در مرحلۀ اکتساب بدست آوردهاند پایدار باقی نمانده است و مقدار قابل توجهی از این تغییرات از بین رفته است. لذا فرض صفر مبنی بر عدم تأثیر تصویرسازی توجه درونی بر یادگیری تکلیف ردیابی را میپذیریم.
جدول 3-4) اختلاف نمرۀ پسآزمون و آزمون یادداری گروه تصویرسازی توجّه درونی در مرحلۀ یادداری
تفاضل مراحل آزمون | میانگین | انحراف استاندارد | آمارۀ t | درجۀ آزادی | سطح معنیداری |
پس آزمون – آزمون یادداری | 54/11 | 03/12 | 03/3 | 9 | 01/0- |
پژوهش مقایسۀ اثر تصویرسازی توجه درونی و بیرونی بر اجرا و یادگیری یک تکلیف ردیابی
مقدمه
امروزه ورزش بخشی از زندگی مردم است. رقابت شدید برای بالارفتن از سکوهای افتخار و کسب مدالهای رنگارنگ مسابقات جهانی و المپیک و بهرهگیری از اثرات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی این افتخارات موجب شده است که دولتها و جوامع بهطور گستردهای برای تربیت و آمادهسازی قهرمانان سرمایهگذاری کنند. همراه با افزایش توجّه به ورزش قهرمانی، علوم ورزشی نیز بهکمک ورزشکاران آمده تا راههای بهبود اجرا و ربودن گوی سبقت از دیگران را برای آنها هموارتر کند. یکی از زمینههای علوم ورزشی که در سالهای اخیر موجب ارتقای کیفیّت اجرای ورزشکاران و ثبت رکوردهای بهتر و برتری آنها در رقابتهای ورزشی شده است، علم روانشناسی[1] است. روانشناسی ورزش از یافتههای روانشناسی برای مطالعۀ رفتار حرکتی استفاده میکند و به یادگیری و اجرای حرکتی و اجرا توجّه دارد و عوامل روانشناختی مؤثر بر یادگیری و اجرای مهارتهای حرکتی را بررسی میکند (عبدلی، 1384). بهعبارت دیگر روانشناسی ورزش یعنی بهکار بردن نظریههای روانشناسی در زمینههای مختلف ورزش مانند مربیگری و آموزش، تا از تکنیکهای ارزیابی روانشناسی و راهبردهای مداخلهای برای کمک به افراد جهت نیل به اجرای برتر استفاده کند و به دلیل اینکه با تجزیه و تحلیل رفتار انسان در رشتههای مختلف ورزشی در ارتباط است، بر جنبههای ذهنی اجرا متمرکز میشود. برنامۀ تمرین مهارتهای روانی متوجّه همین هدف است. یادگیری کنترل انرژی روانی، تنظیم فشارهای روانی، مهارتهای توجّه[2] و تدوین اهداف واقعی و در عین حال رقابتی، نهتنها در ورزش، بلکه در هر کوششی که برای رسیدن به موفقیّت صورت میگیرد، از مهارتهای مفید بهشمار میروند (عبدلی، 1384). امروزه در سطح بالای رقابتی، بهدلیل برابر بودن سطح مهارت ورزشکاران، در نتیجه ورزشکاران به چیزی فراتر از تمرینات فشرده و تلاشهای مستمر نیاز دارند که یکیاز آنها آمادگی روانی میباشد. مربیان در تمام سطوح از مهارتهای روانشناختی، مانند کنترل هیجان، تصویرسازی ذهنی[3]، هدفچینی، بازداری تفّکر، توجّه و تمرکز و افزایش اعتماد بهنفس کمک میگیرند تا ورزشکاران را در اجرای بهتر یاری دهند.
بیان مسئله:
یکی از عوامل اثرگذار بر یادگیری و اجرای مهارتهای حرکتی، توجّه است. در ورزش اساساً دو نوع کانون توجّه[1] شناسایی شده که برای اجرا حائز اهمّیت است، توجّه از نظر وسعت که به توجّه باریک و پهن تقسیم میشود و توجّه از نظر جهت که به توجّه درونی و بیرونی[2] قابل طبقهبندی میباشد. توجّه درونی، وقتی است که اجراکننده به احساسات، تفکّرات و یا اندامهای خود برای اجرا توجّه نماید. درحالیکه در توجّه بیرونی، اجراکننده روی علائم محیطی، بازی و راهبردهای حریف و یا اثرات اجرایش بر محیط توجّه مینماید. کانون توجّه اجراکننده نقش مهمّی در یادگیری و اجرای مهارتهای حرکتی دارد (سینگر[3]، 1988، 1985؛ سینگر، لیدر و کاراف[4]، 1993؛ وولف و پرینز[5]، 2000). بهطوریکه ارائه دستورالعملها و بازخوردهایی که توجّه اجراکننده را به آثاریکه حرکاتش بر محیط دارد (اتّخاذ کانون بیرونی) معطوف میکند، نسبت به زمانیکه دستورالعملهای کانون درونی داده میشود یا زمانیکه هیچ دستورالعمل کانونی خاصی داده نمیشود منجر به یادگیری و اجرای مؤثّرتر میگردد. تحقیقات نشان دادهاند ارائه آموزشهایی به فراگیران بهطوریکه آنها توجّه خود را به نتیجه و اثر حرکت (توجّه بیرونی) و نه بر حرکات خود (توجّه درونی) معطوف کنند، میتوانند دقّت شوتهای گلف (وولف، لاترباخ و تول[6]، 1999)، ضربه تنیس (وولف، مکنوین[7]، فوچ، رانیز و تول[8]، 2000)، سرویس والیبال (وولف، مکنوین، 2000)، پرتاب توپ در فوتبال (وولف و همکاران، 2003) و پرتاب آزاد در بسکتبال (ال ابود[9] و همکاران، 2002) را بهبود بخشند.
[1] Attentional Focus -
[2] -Internal and External Focus Of Attention
[3]- Singer
[4]- Cauraugh & Lidor
[5]- Prinz & Wulf
[6]- & Lauterbac Toole
[7]- Mc Nevin
[8] - Toole
[9] - Al Abood
[1]- Psychology
[2]- Attention
[3]- Mental Imagery
عنوان صفحه
فصل اول: طرح تحقیق
مقدمه..................................................................................................................................... 2
بیان مسئله.............................................................................................................................. 4
ضرورت و اهمیت تحقیق........................................................................................................ 6
اهداف تحقیق......................................................................................................................... 8
فرضیات تحقیق...................................................................................................................... 8
محدودیتهای تحقیق............................................................................................................. 9
واژهها و اصطلاحات............................................................................................................... 9
فصل دوم: مبانی نظری و ادبیات تحقیق
مقدمه..................................................................................................................................... 12
تعریف توجّه.......................................................................................................................... 12
تاریخچۀ توجّه........................................................................................................................ 13
نظریههای توجّه...................................................................................................................... 14
کانون توجّه............................................................................................................................ 19
شیوههای توجّه........................................................................................................................ 19
ویژگیهای توجّه.................................................................................................................... 20
عنوان صفحه
هوشیاری و توجّه.................................................................................................................... 21
توجّه انتخابی.......................................................................................................................... 22
توجّه و سطح مهارت.............................................................................................................. 22
رابطه توجّه و سطح مهارت...................................................................................................... 22
رابطۀ توجه و اجرا.................................................................................................................. 23
دستورالعملهای آموزشی و توجّه............................................................................................. 24
تصویرسازی ذهنی چیست....................................................................................................... 25
چگونگی انجام تصویرسازی ذهنی............................................................................................ 26
انواع تصویرسازی ذهنی........................................................................................................... 26
موارد استفاده از تصویرسازی ذهنی و آثار آن............................................................................. 29
نظریههای تصویرسازی ذهنی................................................................................................... 31
شیوههای توسعۀ برنامه تمرین تصویرسازی ذهنی....................................................................... 38
کاربردهای تصویرسازی ذهنی.................................................................................................. 39
افزایش مهارتهای روانشناختی.............................................................................................. 39
تحقیقات مربوط به توجّه......................................................................................................... 41
تحقیقات مربوط به تصویرسازی ذهنی...................................................................................... 53
عنوان صفحه
تحقیقات مربوط به تصویرسازی کانون توجّه.............................................................................. 62
نتیجهگیری.............................................................................................................................. 64
فصل سوم: روش تحقیق
مقدمه..................................................................................................................................... 67
روش تحقیق.......................................................................................................................... 67
جامعه و نمونۀ آماری............................................................................................................... 67
متغیّرهای تحقیق..................................................................................................................... 67
ابزار اندازهگیری و روش جمعآوری اطلاعات............................................................................ 68
روش اجرای تحقیق................................................................................................................ 72
روش آماری و شیوه تجزیه و تحلیل اطلاعات........................................................................... 75
عنوان صفحه
تجزیه و تحلیل اطلاعات و یافتههای تحقیق فصل چهارم:
مقدمه..................................................................................................................................... 77
توصیف دادهها........................................................................................................................ 78
آزمون فرضیۀهای آماری.......................................................................................................... 80
فرضیۀ اول............................................................................................................................. 80
فرضیۀ دوم............................................................................................................................. 81
فرضیۀ سوم............................................................................................................................ 82
فرضیۀ چهارم......................................................................................................................... 83
فرضیۀ پنجم........................................................................................................................... 84
فرضیۀ ششم........................................................................................................................... 85
فصل پنچم: بحث ونتیجهگیری
مقدمه..................................................................................................................................... 87
نتایج تحقیق........................................................................................................................... 87
بحث ونتیجهگیری دادههای تحقیق............................................................................................ 88
پیشنهادات پژوهشی................................................................................................................ 91
پیشنهادات آموزشی................................................................................................................. 91
صفحه
فصل اول: طرح تحقیق
مقدمه..................................................................................................................................... 2
بیان مسئله.............................................................................................................................. 4
ضرورت و اهمیت تحقیق........................................................................................................ 6
اهداف تحقیق......................................................................................................................... 8
فرضیات تحقیق...................................................................................................................... 8
محدودیتهای تحقیق............................................................................................................. 9
واژهها و اصطلاحات............................................................................................................... 9
فصل دوم: مبانی نظری و ادبیات تحقیق
مقدمه..................................................................................................................................... 12
تعریف توجّه.......................................................................................................................... 12
تاریخچۀ توجّه........................................................................................................................ 13
نظریههای توجّه...................................................................................................................... 14
کانون توجّه............................................................................................................................ 19
شیوههای توجّه........................................................................................................................ 19
ویژگیهای توجّه.................................................................................................................... 20
عنوان صفحه
هوشیاری و توجّه.................................................................................................................... 21
توجّه انتخابی.......................................................................................................................... 22
توجّه و سطح مهارت.............................................................................................................. 22
رابطه توجّه و سطح مهارت...................................................................................................... 22
رابطۀ توجه و اجرا.................................................................................................................. 23
دستورالعملهای آموزشی و توجّه............................................................................................. 24
تصویرسازی ذهنی چیست....................................................................................................... 25
چگونگی انجام تصویرسازی ذهنی............................................................................................ 26
انواع تصویرسازی ذهنی........................................................................................................... 26
موارد استفاده از تصویرسازی ذهنی و آثار آن............................................................................. 29
نظریههای تصویرسازی ذهنی................................................................................................... 31
شیوههای توسعۀ برنامه تمرین تصویرسازی ذهنی....................................................................... 38
کاربردهای تصویرسازی ذهنی.................................................................................................. 39
افزایش مهارتهای روانشناختی.............................................................................................. 39
تحقیقات مربوط به توجّه......................................................................................................... 41
تحقیقات مربوط به تصویرسازی ذهنی...................................................................................... 53
عنوان صفحه
تحقیقات مربوط به تصویرسازی کانون توجّه.............................................................................. 62
نتیجهگیری.............................................................................................................................. 64
فصل سوم: روش تحقیق
مقدمه..................................................................................................................................... 67
روش تحقیق.......................................................................................................................... 67
جامعه و نمونۀ آماری............................................................................................................... 67
متغیّرهای تحقیق..................................................................................................................... 67
ابزار اندازهگیری و روش جمعآوری اطلاعات............................................................................ 68
روش اجرای تحقیق................................................................................................................ 72
روش آماری و شیوه تجزیه و تحلیل اطلاعات........................................................................... 75
عنوان صفحه
تجزیه و تحلیل اطلاعات و یافتههای تحقیق فصل چهارم:
مقدمه..................................................................................................................................... 77
توصیف دادهها........................................................................................................................ 78
آزمون فرضیۀهای آماری.......................................................................................................... 80
فرضیۀ اول............................................................................................................................. 80
فرضیۀ دوم............................................................................................................................. 81
فرضیۀ سوم............................................................................................................................ 82
فرضیۀ چهارم......................................................................................................................... 83
فرضیۀ پنجم........................................................................................................................... 84
فرضیۀ ششم........................................................................................................................... 85
فصل پنچم: بحث ونتیجهگیری
مقدمه..................................................................................................................................... 87
نتایج تحقیق........................................................................................................................... 87
بحث ونتیجهگیری دادههای تحقیق............................................................................................ 88
پیشنهادات پژوهشی................................................................................................................ 91
پیشنهادات آموزشی................................................................................................................. 91
فهرست جداول صفحه
جدول 1-3 : نوع فعالیتهای گروههای سهگانه پژوهش............................................................ 73
جدول 2-3 : طرح کلّی روش اجرای تحقیق............................................................................. 74
جدول 1-4 : اطلاعات توصیفی گروهها در تکلیف ردیابی......................................................... 78
جدول 2-4 : اختلاف نمرۀ پیشآزمون و پسآزمون گروه تصویرسازی توجّه درونی در مرحلۀ
فراگیری................................................................................................................................. 80
جدول 3-4 : اختلاف نمرۀ پیشآزمون و پسآزمون گروه تصویرسازی توجّه بیرونی در مرحلۀ
فراگیری................................................................................................................................. 81
جدول 4-4 : نمرۀ تفاضل پیشآزمون از پسآزمون گروههای سهگانه........................................... 82
جدول 5-4 : اختلاف نمرۀ پسآزمون و آزمون یادداری گروه تصویرسازی توجّه درونی در
مرحلۀ یادداری....................................................................................................................... 83
جدول 6-4 : اختلاف نمرۀ پسآزمون و آزمون یادداری گروه تصویرسازی توجّه بیرونی در
مرحلۀ یادداری....................................................................................................................... 84
جدول 7-4 : نمرۀ تفاضل پسآزمون از آزمون یادداری گروههای سهگانه..................................... 85
فهرست نمودارها صفحه
نمودار 1-4 : نمودار میانگین سن آزمودنیها در گروههای سهگانه............................................... 79
نمودار2-4 : نمودار میانگین نمرۀMIQ _R آزمودنیها در گروههای سهگانه.............................. 79
نمودار3-4 : اختلاف نمرۀ پیش آزمون و پس آزمون گروه تصویرسازی توجه درونی در مرحلۀ
فراگیری................................................................................................................................. 80
نمودار 4-4 : اختلاف نمرۀ پسآزمون وآزمون یادداری گروه تصویرسازی توجّه درونی در مرحلۀ
یادداری................................................................................................................................. 81
نمودار 5-4 : اختلاف نمرۀ پیش آزمون و پس آزمون گروه تصویرسازی توجه بیرونی در مرحلۀ
فراگیری................................................................................................................................. 82
نمودار 6-4 : اختلاف نمرۀ پسآزمون وآزمون یادداری گروه تصویرسازی توجّه بیرونی در مرحلۀ
یادداری................................................................................................................................. 83
نمودار 7-4 : رونـد پـیشرفت گـروهها در طی مراحل پیشآزمون و پسآزمون در تکلیف ردیابی.. 84
نمودار8-4: رونـد پـیشرفت گـروهها در طی مراحل پسآزمون و آزمون یادداری در تکلیف ردیابی 85
فهرست شکلها صفحه
شکل 1-2 : استفاده از توجّه در مراحل مختلف پردازش بر اساس تئوریهای مختلف تککانالی.. 16
شکل 2-2 : مقدار بالقوۀ منابع پردازش و ساختار آنها از منابع پردازشی در توجّه ویکنز و
همکاران 1984..................................................................................................................... 18
شکل 1-3 : صفحۀ نمایش نرمافزار با امکانات مربوط................................................................ 69
شکل 2-3 : وارد کردن مشخصات فردی آزمودنیها................................................................. 69
شکل 3-3 : مشخصات کامل آزمون ایجاد شده......................................................................... 70
شکل 4-3 : ایجاد مراحل مختلف (فراگیری، یادداری) ............................................................. 70
شکل 5-3 : اجرای آزمون و نتیجۀ پایانی آن............................................................................. 71
شکل 6-3 : انتقال و ذخیرۀ اطلاعات بهدست آمده در نرمافزا..................................................... 71
شکل 7-3 : تصویر دستگاه تعقیبسنج..................................................................................... 72
امروزه ورزش بخشی از زندگی مردم است. رقابت شدید برای بالارفتن از سکوهای افتخار و کسب مدالهای رنگارنگ مسابقات جهانی و المپیک و بهرهگیری از اثرات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی این افتخارات موجب شده است که دولتها و جوامع بهطور گستردهای برای تربیت و آمادهسازی قهرمانان سرمایهگذاری کنند. همراه با افزایش توجّه به ورزش قهرمانی، علوم ورزشی نیز بهکمک ورزشکاران آمده تا راههای بهبود اجرا و ربودن گوی سبقت از دیگران را برای آنها هموارتر کند. یکی از زمینههای علوم ورزشی که در سالهای اخیر موجب ارتقای کیفیّت اجرای ورزشکاران و ثبت رکوردهای بهتر و برتری آنها در رقابتهای ورزشی شده است، علم روانشناسی[1] است. روانشناسی ورزش از یافتههای روانشناسی برای مطالعۀ رفتار حرکتی استفاده میکند و به یادگیری و اجرای حرکتی و اجرا توجّه دارد و عوامل روانشناختی مؤثر بر یادگیری و اجرای مهارتهای حرکتی را بررسی میکند (عبدلی، 1384). بهعبارت دیگر روانشناسی ورزش یعنی بهکار بردن نظریههای روانشناسی در زمینههای مختلف ورزش مانند مربیگری و آموزش، تا از تکنیکهای ارزیابی روانشناسی و راهبردهای مداخلهای برای کمک به افراد جهت نیل به اجرای برتر استفاده کند و به دلیل اینکه با تجزیه و تحلیل رفتار انسان در رشتههای مختلف ورزشی در ارتباط است، بر جنبههای ذهنی اجرا متمرکز میشود. برنامۀ تمرین مهارتهای روانی متوجّه همین هدف است. یادگیری کنترل انرژی روانی، تنظیم فشارهای روانی، مهارتهای توجّه[2] و تدوین اهداف واقعی و در عین حال رقابتی، نهتنها در ورزش، بلکه در هر کوششی که برای رسیدن به موفقیّت صورت میگیرد، از مهارتهای مفید بهشمار میروند (عبدلی، 1384). امروزه در سطح بالای رقابتی، بهدلیل برابر بودن سطح مهارت ورزشکاران، در نتیجه ورزشکاران به چیزی فراتر از تمرینات فشرده و تلاشهای مستمر نیاز دارند که یکیاز آنها آمادگی روانی میباشد. مربیان در تمام سطوح از مهارتهای روانشناختی، مانند کنترل هیجان، تصویرسازی ذهنی[3]، هدفچینی، بازداری تفّکر، توجّه و تمرکز و افزایش اعتماد بهنفس کمک میگیرند تا ورزشکاران را در اجرای بهتر یاری دهند.
یکی از مهارتهای روانشناختی برای اجرای موفقیّتآمیز مهارتها، توجّه و تمرکز میباشد. به گفتۀ جیمز[4] (1890) توجّه عبارتست از تسخیر ذهن به شکل واضح و روشن، بهطوریکه فرد به منظور سروکار داشتن به بعضی از چیزها، بتواند از بعضی چیزهای دیگر چشمپوشی نماید (سیّاح، باغبانیان، عرب عامری، 1384). تمرکز نیز عبارت از توانایی حفظ توجّه، روی محرّک انتخاب شده برای مدّت معیّن میباشد (خبیری، 1385). موقعیکه توجّه ورزشکار به فرآیند اجرای مهارت معطوف شود، توجّه او به محرّکهای نامربوط مهار شده و میتواند بهترین اجرا را به نمایش بگذارد. تری اورلیک[5] (1987) معتقد است که ورزشکاران باید ”طرحهای تمرکز[6] “ را برای مسابقه توسعه دهند. ورزشکاران باید نیازهای خاصّ ورزش خود را برای توسعة طرحهای تمرکز مسابقه ارزیابی نمایند. این طرحها باید در زمانهای مختلف در طول مسابقه متمرکز شود. با تمرین طرحهای تمرکز با استفادة مکرّر از تصویرسازی، ورزشکاران این طرحها را با موفقیّت بیشتری اجرا خواهند کرد (جنیفر و کومینگ، 2002).
از دیگر مهارتهای روانشناختی که توسط بسیاری از قهرمانان المپیک و جهانی مورد استفاده قرار میگیرد، تمرین ذهنی است. تمرین ذهنی بهکار گرفتن تصویرسازی، برای بهبود اجرا ورزشکار میباشد که این نوع تمرین، در ذهن ورزشکار انجام میگیرد. توانایی تصویرسازی ذهنی یکی از ظرفیتهای انسانی است که با تمرین آموخته میشود و به عنوان یک مهارت، تأثیر خود را در اجرا ورزشکار بهجا میگذارد. تصویرسازی در کمک به کانونیکردن توجّه ورزشکاران به جنبههای خاصّی از مسابقه بعدی فرد بسیار مفید است.
مطالعۀ آثار حیات، نیز مؤید این مطلب است که حرکت روح و روان، مستقل از جسم و جان نیست و ورزشکاران نیز در انجام تمرینات ورزشی خود بایستی تمرینات ذهنی را در زمان و مکان مناسب انجام دهند. بهگفتۀ مالتز، تأثیر تمرینات ذهنی به موازات تمرینات جسمی میباشد (خبیری، 1372). همچنین افـلاطـون معتقد است: ” تصوّر یک عمل، مقدّم بر خود آن عمل است“. در ورزش تجسّم پیروزی یا انجام یک مهارت ورزشی همیشه در ذهن ورزشکار بوده است (سهرابی، 1383). روانشناسان ورزش ادّعا میکنند که تصویرسازی ذهنی مهارت ورزشی، تمرکز و تحمّل ورزشکار را به سرعت افزایش خواهد داد. همچنین تجسّم، نهتنها اجرای ورزشی را بهبود خواهد بخشید، بلکه انگیزش و لذّت کلّی از ورزش را هم افزایش خواهد داد (اورلیک و پارتینگتون، 1988).
پایان نامه تکنیک تصویرسازی در گروه سنی های متفاوت
قسمتی از متن:
کودکان گروه سنی الف که شامل ابتدا 16 تا 18 ماهگی تا 2 سالگی می باشد.
کودکان خطوط درهمی را با کمک ابزاری چون مداد و ماژیک و پاستل و ... را که بدست می آورند روی کاغذ ترسیم می کنند. کودک در این هنگام هیچ کنترلی روی خطوی ترسیمی ندارد و بی محتوا کار می کند. آن ها از انگشتان نیز در نقاشی استفاده می کنند ممکن است کودک انگشتش را درون ظرف رنگ زده و بدون هیچ آمادگی ذهنی و هیچ تعلیمی افکار درونش را به روی کاغذ پیاده کند. خط پیچ دار که شاید حاوی ذهن پرشور یا مغشوش و یا پرواز روح او و شاید گاهی کاملاً غیرارادی کار شده باشد او خط را با فشار مداد آزادانه روی کاغذ می کشد. فشار کاغذ روی سطح کم و زیاد می شود که بسته به احساسی دارد که در آن حالت با او درگیر است. گاهی کودک از پاشیدن رنگ بر روی سطحی آن چه در درونش است را بروز می دهد که زیاد بسته به علائقش به رنگ خاصی عمل نمی کند قوة تشخیص رنگ و تمایل به رنگ خاص در او به طور کامل شکل نگرفته او هرآنچه در اطراف خود دارد را بهره گرفته و تنها انگیزه اش از کاربرد رنگ به نمایش گذاردن هیجانات درونیش است.
گاهی از وسیلة تیزی مانند نوک تیز مداد یا هر شیء دیگری که نوت تیز دارد استفاده می کند و بیشتر سعی می کند با کشیدن یا درواقع حکاکی ذهن آشفته خود بر روی دیوار یا هر سطح سفتی به معرض نمایش بگذارد. شاید از این طریق ذهن او نیز به نظم خاصی درمی آید و تخلیه می شود. خراش روی سطح برای او ترفند جالبی است که مفهوم بی نظمی در خطوط را از میان برده و تکنیک خارق العاده ای از برجستگی ها و فرورفتگی ها را همراه با ابداع نوعی بازی برای او همزمان به همراه دارد و او را به وجد و نشاط می آورد و از آن لذت می برد این نوع تکنیک های نامبرده تا سن 3 سالگی یا کمی بیشتر ادامه می یابد او همچنان میل به خط خطی کردن دارد اکنون اشکالی به صورت هندسی نیز در این خطوط درهم یافت می شود. اکنون او این را به خوبی می داند که داخل اشکال هندسی را که به صورت بسته است می تواند گاهی رنگ بزند ولی باز هم ترجیح می دهد به صورت تک رنگ و گاهی از 2 رنگ بهره بجوید و اکثراً برای رنگ آمیزی از تکنیک هایی استفاده می کند که راحت تر و سریع تر انجام می گیرد و پررنگ تر می باشد. هرچه می گذرد دست او برای کشیدن خطوط پخته تر می گردد و از خطوط مشخص تری استفاده می کند تا به صورتی که کاملاً خطوط درهم جای خود را به شکل خاصی می دهد. بهره گیری از شکل دایره بیشتر از اشکال دیگر مورد علاقه کودک است.
مداد شمعی ـ ماژیک ابزار روانی هستند که کودک را سریع تر به مقصود خود می رسانند او کم کم می خواهد تجربه کند که به صورت سمبولیسم تصویر بکشد یعنی هر آن چه را که از اطرافیانش دریافت کرده شاید مادر را زنی مهربان می داند و تنها این خصیصه کافی است که مادر را همیشه با لبخند و نسبت به سایرین زیباتر تصویر کند و خطوطی که از آن بهره می گیرد نرم تر و ملایم تر است و نسبت به زمانی که می خواهد هیجان های درونی اش را به نمایش بگذارد شخصیت هایی که او به تصویر می کشد ممکن است درواقع نزدیکان او یا حتی دوستانش نباشند. ممکن است یکی از اسباب بازی هایش که به خود و علائقش نزدیک تر دانسته شاید هم موجودی خیالی که درتخیلات و دنیای ذهنی خود شادی را با او تجربه می کند در این زمان است که کودک بهره گیری از رنگ های متنوع و تفاوت روحیات متفاوت در استفاده از رنگ را می آموزد و همچنین تکنیک های متفاوت در برخود با احساسات متفاوتش در خطوط نرم و لطیف به همراه پیچیدگی های بسیار و ضخیم و نازک شدن خط در صحنه بیانگر علاقه و هیجانی که با او در او حس می کند به تصویر می کشد. در ابتدا کودک به صورت تک عنصری یعنی فقط یک انسان ـ یک گیاه یا درخت و ... استفاده می کند.
نحوة رنگ آمیزی او دقتی را به همراه ندارد و از کناره های شکل به بیرون می زند درواقع تنها مقصودش بیان کردن روحیات مناسب هر فرد با رنگ مورد نظر و نشان دادن برداشت او از شیء یا فرد خاص است و هیچگونه ظریف کاری و کیفیت تصویری حائز اهمیت نیست درواقع همان خط خطی هایی که به صورت ممتد در ابتدای ترسیم اشکال به کار می برد هم اکنون به فواصل نزدیک تری برای رنگ آمیزی یک شکل استفاده می کند. او حتی سعی می کند برای اشکالی که می کشد نام گذاری کند و براساس رنگی که از او درک کرده او را نقاشی کند. علاوه بر خطوط نرم و ملایم و ممتد و پی در پی که هر کدام روحیات متفاوت اما مورد علاقة کودک هستند گاهی خطوط بسیار خشن بریده بریده و با رنگ های تیره و اکثراً سیاه یا قهوه ای نشان داده که میزان نفرت او از شخص مورد نظر و شاید ترس از موجود خیالی که چه در تصورات شخصی چه در خواب او را رویت کرده است نشان می دهد که در ذهن او جایگاه بدی دارد به این صورت به تصویر کشیده می شود.
استفاده از تکنیک های متفاوت رنگ گذاری در نقاشی های کودک و بهره بردن از رنگ در اشکال مختلفی که می کشد بدان معناست که کودک می خواهد با محیط اطرافش ارتباط مفهومی برقرار کند و در جامعه ای مثل خانواده یا حتی سطوح بزرگتری مثل مهد جایگاه ویژه ای یابد. بنابراین دیگر خط خطی کردن در امتداد حرکتی عضلانی و بصری جایش را به شکل هندسی که دارای رنگ است که اثر و علامتی از عوامل فکری و درونی کودک است تحول می یابد. اختلالات و تفاوت های فردی از همان ابتدا و از بین نحوة خط خیی کردن کودک و نوع خط هایی که در ترسیم اشکالش استفاه می شود کاملاً هویداست کودک برای بیان عشق و علاقه ترجیح می دهد در کنار خطوط نرم و لطبف از ابزار رنگی استفاده کند که نرم روی کاغذ بنشیند و نیاز به فشار بر روی کاغذ و سختی کار نباشد در نتیجه از پاستل یا ماژیک کمک م یگیرد ولی ترجیح می دهد برای کشیدن خشم و نفرت و حتی ترس خود از این تکنیک ها استفاده نکند چون دچار ناهماهنگی می گردد. بنابراین از مداد معمولی یا مدادرنگی البته رنگ های تیره یا ذغال و گچ بهره مند شود. او به این طریق هیجان کوتاه مدت و خاطره ای موت را با این تکنیک ها به تصویر بکشد شاید نیز بیانگر و روایت گر خواب یا درواقع کابوس تلخ یا رویایی شیرین است که در دنیای تخیلی او به وقوع پیوسته است.
گاهی آنقدر رنگ های مختلف را به صورت خطی و با فشارهای دست قوی بر روی کاغذ می آورد که می خواهد تخلیة عاطفی شود و دنیای ذهنی که با او درگیر است و پرشده از رنگ هایی که دیگر کاملاً ارادی از آن استفاده می کند تا آن چه در ذهنش چه از رنگ چه از اشکال متفاوت است به نمایش بگذارد گاهی خود یا خود مورد علاقه اش را چه از والدین یا اقوام نزدیک یا شاید دوست خود و حتی عروسک یا سگ همراهش بانشاط تمام در دنیایش وارد کند و در میان خطوط درهم نشانه ای از آن دو در کنار هم بیاییم. کودک ترجیح می دهد دنیایش را با کسی تقسیم کند که از لحاظ عاطفی احساس نزدیکی بیشتری می کند و کمتر خود را تنها در دنیایش ترسیم می کند به جز کودکانی که دارای مشکلات جزئی و حد کلی مانند گوشه نشینی و انزوا هستند و یا بنوعی خجالتی بود و ترجیح می دهند انتخاب اول آن ها در رنگ آمیزی اغلب رنگ بنفش ـ آبی ـ سبز پررنگ است.
گاهی کودک خطوط بسیار پیچیده و درهم که تمام صفحه را اشغال می کند ترسیم می کند و این بدان معناست که می خواهد جایگاه بیشتری در قلب والدین خود پرکند و از مداد با پهنای زیاد یا پاستل و ابزار نوک پهن استفاده می کند.
گاهی بهره گیری از ابزار نوک پهن برای نقاشی از شخصیت خودشان، نشان دهندة قدرت طلبی و خودخواهی نیز می باشد او همه چیز را برای خود می خواهد و تمایل دارد حتی در بازی هایش رئیس دیگران باشد و دستور دادن به همسالان حتی مادر و پدرش را دارد. دوست دارد خطوط پهنی که از تکنیک هایی مانند پاستل گچی می باشد کودک را علاقه مند به رهبری و بزرگ پنداری معرفی می کند او ترجیح می دهد خود را در محدوده ای بزرگ به صورتی که تمام صفحه را صورتکی که از خود ساخته اشغال کند بیشتر از خط های عمودی با فشار دست قوی استفاده می کند حواشی طرح از خود را هیچ خط اضافه ای استفاده نمی کند. تا خود را به صورت واضح تر نشان دهد گاه از ایده آل های خود در نقاشی اش سخن می گوید برای خود بال هایی تصور می کند یا شاید قوی هیکل یا ... . کودک در مواقعی که خط های بسیار پیچیده ای درون صفحه می کشد به نحوی تمام صفحه را پرمی کند بدین معناست که می خواهد جای بیشتر در قلب مادر تصاحب کند. لمس اشیاء برای او ارزش والایی دارد او دوست دارد اول هر آنچه را که می خواهد بکشد لمس کند و آن چه درک می کند را بکشد کم کم سعی می کند از دنیای فراواقعی به دنیای واقعی پا بگذارد او دوست دارد گرمای آتش را حس کند و بعد آتشی با نمایش گرما بر روی صفحه بیاورد یا نرمی و خنکی برف را 5/4 سال سنی است که کودک دیگر تک عنصری کارکردن را برای مطرح کردن خودش یا انسان خاص یا شیء خاص کنار می گذارد حال وارد ترکیب عناصر با هم می شود و چند عنصری کار می کند او ترجیح می دهد اشیاء را کنار هم تلفیق کند است او برای استفاده از ابزاری بازتر می شود حال به کلی کار کردن به منظور سریع تر رساندن پیام خود و تخلیة ذهنی فکر می خواهد تصویری با تمام جزئیات بیان کند رویاهای او معنای دیگر پیدا می کند. و برای محقق شدن آنها تفکیک مدادرنگی و ماژیک را جزء مهمی را برای رنگآمیزی طرح ها می داند چون نوک ظریف تری دارد و بهتر می تواند جزئیات صورت یا اشیاء را نشان دهد. پیچ و تاب های فکری کودک شکل تکامل یافته تری به خود می گیرد.