مقاله تعهد و وجدان کاری در مدیریت اسلامی
قسمتی از متن:
در این تحقیق در ابتدا به این مطلب می پردازدکه چرا مقوله های وجدان کار و انضباط اجتماعی بسیار کم و جزئی در مطالعات و نوشته های سازمانی آمده است. این تحقیق ضمن شناخت این دو مقاله یک طرح نظری برای شناخت، پژوهش و تجزیه و تحلیل علل و عوامل بوجود آورنده و مؤثر بر آنها ارائه میدهد. محقق وجدان کاری در سازمان را یک پدیده عقیدتی می داند که در عمق ذهنیت افراد سازمانی نفوذ کرده و با آثار مثبت، مفید و اثربخشی از قبیل: تعهدکاری، درست کاری، وقت شناسی، کیفیت کار و … در متن “فرهنگ سازمانی” جلوه گر و نمایان میشود. برمبنای مطالب این تحقیق هر نوع بررسی و تحقیق در ماهیت، ریشه های آثار عوامل و متغیرهای وجدان کاری در سازمان یک مدل سه بعدی را دربرمی گیرد که در یک بعد آن علل و عوامل ساختاری، در بعد دیگر علل و عوامل رفتاری و در بعد سوم علل و عوامل زمینه ای روی پژوهش قرار گرفته و مشخص میشوند.
اهمیت کار
کار جوهر وجود آدمیان است برای یک یک افراد جامعه کارکردهایی بسیار دارد که از آن جمله اند:
- تأمین نیازهای حیاتی و اقتصادی
- ارضاء خواسته های روانی.
بدین سان که از طریق کار مولد، انسان احساس بودن می نماید هستی خویش را مفید می شمارد و از حاصل کارش لذت میبرد. از اینرو است که بسیاری، مهم ترین عامل از خود بیگانگی را ندیدن حاصل کر توسط عامل و آفریننده آن می دانند به نظر ما، حاصل کار، جلوه ای از وجود فرد دارد انسان در آن آیینه ای هستی خویش را می بیند حاصل کار، تبلور و مصداق حیات است. حال این دستاورد میتواند مادی باشد، نظیر تولید یک کفش، یا غیرمادی، نظیر انتقال اندیشه و تربیت.
برای جامعه نیز کار، کارکردهایی بی شمار دارد. کار انسانها مایه حیات و بقاء جامعه است یعنی فقر و غنای جامعه مستقیماً با کمیت و کیفیت کار انسانها در ارتباط است.
شرابیر در اثرش تکاپوی جهانی می نویسد ژاپنیها در آغاز قرن نوزدهم خود را از کاروان توسعه دور یافتند برای رسیدن بدان بسیار اندیشیدند اما، در این میان هیچ نیافتند. نه سرزمینی وسیع داشتند و نه منابع زیرزمینی گسترده بنابراین، به بالاترین و پایان ناپذیرترین ثروتهای عالم، یعنی کار، تولید و آفرینش تمسک جستند و این همان ثروتی بود که در همه برهه های حیات، این کشور را یاری داد. حتی زمانی که بر اثر جنگی خون ریز و اتمی جای جای جامعه تخریب شده بود.
برای جامعه کار نه تنها مایه بقاء حیاتی است، بلکه بقاء تاریخی جامعه نیز از طریق تولید و کار تحقق پذیر است. دستاوردهای کار آدمیان در دل تاریخ می نشیند و با آن، یادگارهای جاودان بشر فراهم می آیند جامعه از طریق کار آدمیان طبیعت را تسخیر می کند، بر آن چیره میشود و انسانهایش مصداق تحقق خلیفة ا… می گردند.
مفهوم کار
«کار» در زبان فارسی به معنای شغل است و گاه نیز به فعل آمده است. کار فعلی است که با مشقت توأم باشد. «راغب اصفهانی»، بر این اعتقاد است که هر فعلی که با اراده از حیوان صادر شود کار است.
در اینجا مقصود از کار، کار انسانی است چون حیوانات نیز به کار و کار گروهی می پردازند ملاک تمایز کار انسان از کار سایر جانداران، آگاهانه بودن کار انسانی است.
خصوصیت دیگر کار انسان مفید بودن آن است با توجه به این ویژگی اقتصاددانان لیبرال کار را چنین معرفی می کنند:
«کار عبارت است از استفاده ای که انسان از نیروهای مادی و معنوی خود در راه تولید ثروت یا ایجاد خدمات می نماید».
خاصیت تولیدی بودن نیز در تعریف کار از دیدگاه برخی اقتصاددانان دارای اهمیت است «لوردویک اچ مای»، اقتصاد دان آمریکایی کار را با توجه به ویژگی تولیدی آن چنین تعریف میکند: «هر گونه تلاش انسانی خواه تلاش ذهنی، جسمی و معنوی که به تولید کالاهای اقتصادی منتهی شود کار نامیده میشود».
«کار، فعالیت انسان به منظور تولید، تغییر شکل یا انتقال اشیاء است، حاصل تلاش مذکور را هم کار گویند».[3]
برگسن می گوید:[4] «کار عبارت است از آفرینش امر فایده بخش».[5]
پرودن[6] در تعریف کار، آنرا عمل هوشیارانة انسان بر روی ماده می داند.[7] و فریدمن[8] کار را مجموعة اعمالی می داند که انسان بر روی ماده با هدفی معطوف به فایده و مصلحت، به کمک مغز و دست و اعضای دیگر انجام میدهد.[9]
به عقیده «کارل مارکس» کار عملی است که بین انسان و طبیعت به وقوع می پیوندد.
وی در این زمینه در کتاب سرمایه می نویسد: «کار نخستین برخورد بین انسان و طبیعت است. انسان در برابر طبیعت نقش یک قدرت طبیعی را ایفا می کند، او قدرت جسمانی خود یعنی قدرتی که در بازوها، پاها و سروصورت خود دارد به حرکت وامی دارد تا مواد را به شکل درآورد که برای زندگی اش مفید باشد».[10]
[1] Alienation
[2] علی اکبر فرهنگی، نگرش فلسفی اجتماعی بر کار و مسایل آن، مجله دانش مدیریت، شماره 12، 1370، ص 24.
[3] محمدجعفری لنگرودی، ترمینولوژی حقوق، چاپ پنجم، کتابخانة گنج دانش، تهران، 1370، ص 516.
[4] Bergson.
[5] بیروآلن، فرهنگ علوم اجتماعی- ت- دکتر باقر ساروخانی- انتشارات کیهان، تهران 1366، ص 452
[6] Proudhon
[7] همان.
[8] Friedmann
[9] همان.
[10] مسعود حاجی زاده، میهندی، آشنایی با جامعه شناسی کار، محیط کار و جامعه، شماره 2، خرداد 72، ص 40.
فهرست
عنوان صفحه
تجزیه و تحلیل عوامل مؤثر بر وجدان کاری و انضباط اجتماعی......................... 1
اهمیت کار.............................................................................................................. 1
مفهوم کار.............................................................................................................. 3
تعاریف وجدان....................................................................................................... 6
تقسیم بندی و معانی اصطلاحی وجدان................................................................. 8
وجدان کاری.......................................................................................................... 11
وجدان کاری در قرآن........................................................................................... 15
پاره ای از موارد استعمال وجد در قرآن کریم..................................................... 21
وجدان کاری در کلام رهبر................................................................................... 23
اخلاقیات................................................................................................................. 27
اخلاق کار.............................................................................................................. 30
اخلاق در غرب....................................................................................................... 32
اخلاق کار در ژاپن................................................................................................ 34
عوامل روانی در وجدان کاری.............................................................................. 35
نقش وجدان کاری در توسعه پایدار..................................................................... 39
وجدان کار و بهره وری........................................................................................ 41
تعهد و وجدان کاری.............................................................................................. 46
عدم بروز وجدان کاری به صورت یک مسئله و مشکل فراگیر سازمانی............. 47
دیدگاه دانشمندان علم مدیریت و رفتار................................................................. 49
وجدان از دیدگاه اندیشمندان اسلامی.................................................................... 52
ضمانت اجرایی احکام وجدانی.............................................................................. 55