بیماریهای گیاهی(پوسیدگی بذر ، مرگ گیاهچه و پوسیدگی ریشه به وسیله پی تیوم)
اهمیت و پراکندگی:
بیماری دامپینگ آف گیاهچه در سراسر دنیا گسترش دارد. این بیماری در خاک دشتها و جنگلها، در آب و هوای استوائی معتدل و تقریباً در تمام گلخانه‌ها وجود دارد. این بیماری به بذرها ، گیاهچه و گیاهان مسن تقریباً تمامی انواع سبزیجات، گلها، غلات و بسیاری از درختان میوه و جنگلی آسیب می‌زند.
در تمام این موارد قسمت اعظم خسارت متوجه بذر و گیاهچه ها هنگام جوانه زدن و قبل از خروج از خاک یا بعد از آن می‌باشد. خسارات وارده بسته به گونه گیاه و گونه قارچ به خصوص، حرارت و رطوبت خاک و غیره بسیار متغیر است. در هر حال غالب اوقات گیاهچه‌ها در بستر بذر یا فوراً بعد از انتقال به زمین اصلی به کلی نابود می‌شوند.
در بسیاری موارد بد سبز شدن یا عدم خروج گیاهچه‌ها از خاک در نتیجه مرگ گیاهچه قبل از ظهور است. گیاهان مسن‌تر در صورتی که آلوده شوند کمتر کشته می‌شوند، لیکن در آنها نیز زخم ساقه یا پوسیدگی ریشه به وجود آمده، رشدشان کند می‌شود و میزان محصول کمتری تولید خواهند کرد. بعضی گونه‌های پی‌تیوم به اندامهای گوشتی گیاهان هم حمله می‌کند که در آن صورت منتج به پوسیدگی و خسارت به هنگام انبار کردن این اندامها می‌شود.
علائم
علائم بیماریهای ناشی از پی‌تیوم نسبت به سن و درجه رشد گیاه آلوده شده متغیر است. اگر بذر گیاهان حساس در خاک آلوده کشت شود و به وسیله این قارچ مورد حمله قرار بگیرد جوبنه نمی‌زند، ابتدا نرم و پوره‌ای شده، سپس قهوه‌ای و پلاسیده و تجزیه می‌شود. پوسیدگی بذر را در زیر خاک نمی‌توان دید ولی سبز نکردن بذر خود می‌تواد علامت بیماری باشد .
سبز نکردن بذر البته می‌تواند به علت مرگ گیاهچه‌ها باشد که در این حال بذر جوانه زده ولی قبل از خروج از خاک مورد حمله قارچ قرار گرفته و کشته شده است. بافتهای این گیاهچه‌ها به قدری حساسند که از هر نقطه می‌توانند مورد حمله قرار گیرند. نقطه آلودگی اولیه به صورت لکه کوچک ، کمی سیاه و آب خیس شده‌ایست که به سرعت گسترش می‌یابد و سلولهای مورد حمله در هم می‌شکنند و تمام گیاهچه‌ها از قارچ پر می‌شود و پس از مدت کوتاهی بعد از شروع عفونت می‌میرد.
در هر دو حالت عفونت قبل از ظهور گیاهچه از خاک صورت می‌گیرد و این مرحله از بیماری دامپینگ آف قبل از خروج (Pretemergence damping - off) نامیده می‌شود.
گیاهچه‌هایی که از خاک بیرون آمده باشند معمولاً در سطح خاک یا زیر آن مورد حمله قرار می‌گیرند (شکل 21). رخنه قارچ به بافتهای ترد ساقه گیاهچه به آسانی انجام می‌گیرد و بعد به سرعت گسترش یافته تمام سلولها را می‌کشد.
نقاط مورد هجوم خیس شده و بی‌رنگ به نظر می‌رسد و سلولها درهم می‌پاشند. در این مرحله از مرض قسمت آلوده پائین ساقه گیاهچه خیلی نازک‌تر از قسمتهای سالم بالای آن است و چون وزن گیاهچه را تحمل نمی‌کند بر روی خاک در می‌غلطد.
قارچ حمله خود را ادامه داده و تمام گیاهچه را بعد از آن که بر روی زمین افتاده می‌پوساند. این مرحله از بیماری دامپینگ آف بعد از خروج یا (Postemergence damping – off) نامیده می‌شود.
وقتی که گیاهان مسن‌تر مورد حمله پی‌تیوم واقع می‌شوند معمولاً فقط لکه‌های کوچکی روی ساقه تولید می‌کنند که البته اگر این لکه‌ها بزرگتر شوند و دور تا دور ساقه گیاه را در بر گیرند می‌توانند باعث مرگ آن شوند . در گیاهان مسن‌تر ریشک‌ها هم معمولاً مورد حمله قارچ قرار می‌گیرند و کشته می‌شوند.
البته این می‌تواند باعث کوتولگی، پژمردگی و مرگ قسمتهای هوائی گیاه بشود. اندامهای گوشتی بسیاری از گیاهان از قبیل خیار،کلم ، سیب‌زمینی هم در انبار یا ضمن حمل و نقل ممکن است مورد حمله قارچهای دامپینگ آف واقع شوند. در چنین آلودگیهایی قارچ به صورت پنبه سطح اندام را می‌پوشاند در حالی که داخل آن آبکی و پوسیده می‌شود.
پاتوژن: pythium SP.
چندین قارچ می‌توانند علائمی کاملاً سبیه یک یا چند مرحله از علائم فوق‌الذکر تولید کنند. در هر حال پی‌تیم ظاهراً مهمترین عامل مرگ گیاهچه قبل و بعد از ظهور است و شرح ذیل مربوط به بیماری است که به وسیله پی‌تیوم تولید می‌شود. چندین گونه پی‌تیوم وجود دارد ولی اثری که هر کدام از اینها در میزبان خود می‌گذارند معمولاً مشابه است.
پی‌تیوم یک فیکومیست است، تولید ریسه باریک پر رشد و پر شاخه می‌کند. ریسه تولید اسپورانژیومهای انتهایی یا میانی می‌کند که ممکن است کروی، رشته‌ای یا به اشکال دیگر باشند. اسپورانژیومها بر جای خود و مستقیماً جوانه می‌زنند و تولید یک یا چند جرم تیوب(germ tube) یا لوله مولد آلودگی می‌کنند یا این که جوانه می‌زنند و تولید هیف کوتاهی می‌کنند که در انتهایش یک کیسه (Vesicle) تشکیل می‌شود (شکل 22).
پروتوپلاسم داخل اسپورانژیوم وارد کیسه می‌شود و در آنجا تشکیل بیش از 100 زئوسپور دو تاژکی می‌دهد. زئوسپورها پس از آن که آزاد شدند برای چند دقیقه‌ای در آب اطراف ازدحام کرده و بالاخره متوقف شده کیستی می‌شوند و با تولید یک لوله مولد آلودگی جوانه می‌زنند.
این لوله مولد آلودگی معمولاً به بافت میزبان رخنه می‌کند و تولید آلودگی جدید می‌نماید، اما گاهی اوقات تولید یک کیسه دیگر می‌کند که در آن نیز چندین زئوسپور ثانوی تشکیل می‌شوند و این ممکن است باز هم تکرار شود.
ریسه همچنین تولید اواگونیوم کروی و آنتریدیم چماقی شکل می‌کند، هر دوی اینها معمولاً در انتهای هیفها تولید می‌شوند. هیفی که آنتریدیم تولید کرده ممکن است همان هیفی باشد که دارای اواگونیوم است یا این دو ممکن است روی هیف‌های مختلف باشند. پس از تماس با اواگونیوم ، آنتریدیم تولید یک لوله تلقیح می‌کند که وارد اواگونیوم می‌شود.
از داخل این لوله هسته‌های نر آنتریدیم عبور کرده و به طرف هسته‌های ماده و اواگونیوم پیشرفت کرده با آنها ترکیب می‌شوند و تشکیل زیگوت می‌دهند. دیواره اواگونیوم ضخیم می‌شود و تبدیل به اواسپور می‌شود. اواسپورها نسبت به حرارتـهای کم و زیاد و سایر شرایط نامساعد محیط مقاومند و حکم اسپور زمسـتان‌گذران را دارنـد.
چون اواسپورها قبل از جوانه زدن احتیاج به استراحت دارند، اسپورهای استراحتی هم خوانده می‌شوند. اواسپورها نیز پس از جوانه زدن یا تولید جرم تیوب می‌کنند که تبدیل به ریسه می‌شود یا تولید کیسه می‌کنند که عیناً مثل بالا در داخلش زئوسپورها به وجود می‌آیند. نحوه جوانه زدن اسپورانژیوها و اواسپورها بستگی به حرارت میط دارد، در حرارتهای بالای 18 درجه سانتی‌گراد معمولاً جرم تیوب تشکیل می‌شود در حالی که حرارتهای بین 10 تا 18 سانتی‌گراد قارچ را تحریک به تولید زئوسپور می‌کنند.
گونه‌های پی‌تیوم به طور وسیع در آبها و خاکهای تمام دنیا پراکنده‌اند. این گونه‌ها روی بقایای گیاهی یا حیوانی به طور ساپروفیتی زندگی می‌کنند یا به صورت پارازیتهای ضعیف به ریشک‌های گیاهان حمله می‌کنند. وقتی که یک خاک مرطوب به پی‌تیوم آلوده است بذر یا گیاهچه‌ای که از بذر در چنین خاکی ظاهر شود مورد حمله پی‌تیوم واقع خواهد شد.
بررسی سیکل بیماری
لوله مولد آلودگی، اسپور و یا ریسه ساپروفیتی پی‌تیوم یا بذر بافتهای گیاهچههای میزبان تماس می‌گیرند. این عمل یا به طور تصادفی رخ می‌دهد یا تراوشات گیاهی به عنوان ماده غذائی یا محرک شیمیایی ، زئوسپورها و ریسه قارچ را به طرف گیاه جلب می‌کنند.
قارچ مستقیماً از پوسته خیس شده و باد کرده بذر یا از داخل شکافهای آن می‌گذرد و در داخل بذر با ایجاد فشار یا حل کردن بافتها به وسیله مواد آنزیمی به جنین و بافتهای گیاهچههای در حال ظهور حمله می‌کند.
آنزیمهای پکتینولیتکی که قارچ ترشح می‌کند تیغه‌های میانی که سلولهای مجاور را به هم می‌چسباند حل می‌کند و بافت از هم پاشیده می‌شود. بالاخره قارچ در بین و وسط سلولها رشد کرده و باعث تخریب بیشتر بافتها می‌شود. در نقاطی که قارچ وارد سلول گیاهی می‌شود قطر هیف آن به نصف میزان طبیعی تقلیل می‌یابد.
آنزیمهای پروتئولیتیک پروتوپلاسم سلولها را تجزیه می‌کنند و در همین حال فشار وارد در اثر رشد قارچ و در برخی موارد ترشح انزیمهای سلولولیتیک تجزیه و فروریزی دیواره‌های سلولها را باعث می‌شود. قارچ بسیاری از مواد سازنده سلول گیاهی و مواد تجزیه شده از آنها را مورد استفاده قرار داده و برای رشد و فعالیتهای متابولیکی خود به مصرف می‌رساند.
بدین ترتیب بذور عفونت یافته کشته می‌شوند و یک توده پوسیده مرکب از بدن قارچ و مواد دیگریاز قبیل چوب و چوب‌پنبه و غیره که قارچ قادر به تجزیه آنها نیست بر جای می‌ماند. عفونت ساقه جوان گیاهچه‌ها هم الزاماً به همان ترتیبی که در بالا ذکر شد انجام می‌گیرد.
آلودگی اولیه معمولاً در سطح یا کمی پائین‌تر از سطح خاک، بسته به میزان رطوبت و عمق کاشت، اتفاق می‌افتد. ریسه به سلولهای اپیدرم و پوست مستقیماً رخنه می‌کند، قسمتی یا تمام موادشان را مصرف می‌کند، دیواره سلولها را تجزیه می‌کند و باعث درهم ریختن سلولهای بافتها می‌شود.