مقاله آشنایی با گیاه سویا
منشاُ سویا ظاهراً از چین است و در اوایل دههُ قرن هفدهم ، به اروپا آورده شد و در اوایل دهه قرن نوزدهم به آمریکای شمالی برده شده است کشورهای مهم تولید کنندهُ سویا عبارتند از : ایالات متحده ، برزیل ، چین و آرژانتین . چهار کشور اصلی تولید کننده سویا ، برروی هم ، 90 تا 95 % تولید جهانی را دارند . ( 2 )
دربارهُ موطن سویا تا حدی دچار سردرگمی هستیم ، زیرا اگر چه چنین تصور میشود که موطن این کا لتی ژن در شمال شرقی چین است ، اما جنس Glysine دو مرکز ژنی عمده دارد که یکی در شرق آفریقا و دیگری در منطقهُ استرالیا ست و یک مرکز فرعی در چین دارد . یک نظریهُ جدید مبتنی بر آزمایشهایی هم آنزیمی استرالیا را به عنوان مرکز محتمل پراکندگی ، برای تمام منطقهُ اقیانوس آرام ، از جمله چین پیشنهاد می کند و پرندگان مهاجر را ناقل بذر آن میداند . با این وجود استدلال متخصصان اصلاح نژاد روسی آن است که سویای اهلی ، حاصل قرنها اصلاح نژاد و انتخاب از یک شکل اجدادی شبیه به G.Soga است و دلیل می آورند که گونه های آفریقا و استرالیا ارتباطی به هم ندارند .
از سویا اغلب به عنوان یکی از قدیمیترین محصولات اهلی یاد می شود که اهلی شدن آن از دیر باز به امپراتور شدن نانگ ، که اینک به یک شخصیت اساطیری معروف است ، نسبت داده می شود .
با این وجود براساس مدارک تاریخی و نیز جغرافیایی پذیرفتن نیمهُ شرقی شمال چین به عنوان منطقه اهلی کردن سویا منطقی به نظر می رسد .(6 )
به روشنی میتوان گفت که کشت و کار سویا به عنوان گیاهی زراعی برای نخستین بار در چین حدود 3000 سال پیش از میلاد مسیح انجام گرفته است .(1 )
در حال حاضر آمریکا بیشتر ین ارقام سویا را در اختیار دارد که هر چند از حیث ظاهر شباهتی به یکدیگر ندارند اما از نظر ژنتیکی مشابهند .آمریکا بزرگترین صادر کنندهُ سویا در دنیاست و همراه با چین و برزیل بیش از 90 درصد تولید جهان را تاُمین می کند و حتی ممکن است بزرگترین تولید کنندهُ جهان نیز باشد در آسیا که سویا قرنها یک غذای اساسی بوده است . بیشترین مصرف خانگی را دارد . سویا عمدتاً برای بذر آن که از نظر تجاری به عنوان غذای دام و انسان مصرف می شود و برای روغن کشی کاشت می شود .(6 )
کلیات :
سویا به خاطر استفاده اش در تغذیهُ دام و انسان . مهمترین گیاه دانه ای بقولات به حساب می آید . سویا به خانوادهُ لگو مینوز ، زیر خانوادهُ پروانه آساها و جنس . Glycine 1تعلق دارد و گونهُ زراعی Glycine Max میباشد .(2 )
سویا یکی از گیاهان دانه روغنی و علوفه ای است که مبداُ آنرا آسیای شرقی می دانند . سویا اسامی فارسی مختلف دارد مانند سوژا- لوبیای چینی - پشم باقلا - خرس باقلا - کود باقلا - لوبیای دانه روغنی که بومی چین و منچوری است . جنس سویا Glycine دارای بیش از چهل گونهُ مختلف است . شکل وحشی سویا شناخته نشده اما یک شکل کاملاً منسوب به آن را می توان Glycin ussuriensis دانست که معمولاً در سراسر آسیای شرقی پراکنده بوده وگونه های زراعی امروز احتمالاً همگی از اجداد آن محسوب میشوند . دانه های سویای روغنی دارای حدود 18 درصد روغن خوراکی بسیار مرغوب و 50 -35 درصد پروتئین می باشد که در آسیای شرقی آنرا به مناسبت زیادی پروتئین گوشت مزارع نامیده اند .
در گذشته اقداماتی برای رواج دادن سویا در ایران شناخته شده است که کلیه این اقدامات به دلیل عادت نداشتن مردم به مصرف آن ودر نتیجه نبودن بازار فروش بی نتبجه مانده است . در سال 1310 و 1316 انواعی از سویا از چین و هند به وسیله آقای مهندس مهدوی رئیس دانشکدهُ کشاورزی وقت کرج آورده شد و مورد آزمایش قرار گرفت . همچنین طی سالهای 1318 و 1319 انواع مختلفی از سویا از آلمان وارد کشور شد ودر بنگاه اصلاح نباتات کرج مورد آزمایش قرار گرفت . کلیهُ این آزمایشها حاکی از عملکرد خوب و فراوان بوده است ولی به دلیل عدم وجود بازار رواج ورونقی پیدا ننمود . اقدامات اساسی در خصوص رواج کشت این گیاه در کشور از سال 1346 به وسیلهُ شرکت سهامی خاص توسعهُ کشت دانه های روغنی رواج پیداکرد .
سویای روغنی جزء گونه max وسویای علوفه ای یا وحشی جزء گونه ussuriensis است . گونهُ دیگری از سویا را میتوان نام برد که حدواسطه بین دو گونه فوق است و Glycingracilis نام دارد . هر سر گونه فوق دارای چهل جفت کروموزم بوده وقابل دورگ گیری میباشد .
امروزه انواع بسیاری از سویا در سراسر دنیا به وجود آمده که مصارف مختلف دارند و متناسب شرایط محیطی مختلف بوده ودارای دوره رشد و نمو کاملاً متفاوت هستند .این انواع محتوی میزان متفاوت روغن و پروتئین است که در نواحی گرمسیر بیشتر کشت می گردد . پروتئین سویا دارای ارزش بیولوژیک زیاد بوده و دانه آن غنی از مواد غذائی قابل هضم ، کلسیم زیاد و آهن و ویتامینهای مختلف است . ( 4)
اهمیت سویا :
مردم بسیاری از کشورهای شرقی وجنوب شرقی آسیا شیر حیوانات را به آن میزان که مردم آفریقا و اروپا طبیعی میدانستند ، نمی نوشیدند بلکه به جای آن مایعات مختلف تهیه شده از سویا را مصرف می کردند . در واقع این دانه روغنی به گاو چین معروف شد ، بنابراین انواع این غذا متنوع بود در قرن شانزدهم در ژاپن آن قدر کشک سویا خورده میشد که اولین اروپائیانی که از این کشور دیدار کردند اشتباهاً آن را پنیر پنداشتند (2 )در مرحلهُ اول سویا برای تولید روغن کشت می گردد . از گیاه سویا می توان به عنوان مرتع ، علوفه خشک ، سیلو ، کود سبز ، و یا علوفه تازه استفاده کرد دانه های سویا ارزش غذائی زیادی دارند ودر صنایع غذائی زیادی از آن استفاده میشود : از بخش های مختلف دانه روغن آن در ساخت محصولات صنعتی استفاده می شود که کنجاله سویا نیز در تغذیه دام ها مورد استفاده است قرار می گیرد .( 3 )
کنجاله سویا به دلیل داشتن حدود 40 تا 50 % پروتئین در تغذیه انسان و حیوان اهمیت خاصی پیدا نموده است و آنرادر مواردی به عنوان کود سبز کشت می کنند .( 1)
بعضی از مهمترین موارد مصرف سویا به شرح زیر است . در صنایع : صابون ، سلولئید ، پلاستیک . رنگ ، شمع ، گلسیرین ، چسب ها ، روغن جلا ،لاستیک مصنوعی ، جوهر چاپ ، نرم کننده ها ، حشره کش ها ، مواد مرطوب کننده و…
غذای انسانی : آرد ، سس سویا ، شیرینی ، شکلات ، مارگارین ، کوکا ، روغن نباتی ، روغن سالاد ، شیر گیاهی ، غذا ی صبحانه . گوشت مصنوعی .
تغذیه دامها : خوراک سویا ، کنجاله روغن سویا ، دانه دست نخورده . علوفه خشک ، سیلو ، مرتع . (3 )
سال شمسی | سطح زیر کشت به هکتار | میزان محصول بر تن کیلوگرم | متوسط میزان محصول با کیلوگرم |
134613471348134913501351135213531354135513561372
| 383754354281697707500700066002181553181654334600040829
| 20 55228631436417740010000952634918702291024988300088646
| 5354207349199881428144316001321156418022107
|