بررسی وضعیت خدمات تحویل مدرک و امانات بین کتابخانه ای (جدول و نمودار)
چکیده
خدمات تحویل مدرک در ایران با استفاده از یک پرسشنامه شامل هشت سؤال بسته و دو سؤال باز که به مراکز امانت‌بین‌کتابخانه‌ای و خدمات تحویل مدرک ایران ارسال گردید، مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس نتایج این پژوهش، 5/57 درصد از کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی داخلی از خدمات تحویل مدرک خارج از کشور استفاده می‌نمایند و 5/97 درصد این مراکز هم در زمینه خدمات تحویل مدرک داخل کشور فعالیت می‌نمایند. 8/58 درصد از کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی داخلی استفاده‌کننده از خدمات تحویل مدرک خارج از کشور، از مرکز تهیه مدرک کتابخانه بریتانیا استفاده می‌نمایند. مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران هم با تهیه اطلاعات برای 39 درصد از کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی داخلی، بیشترین خدمات را در بین مراکز داخلی تحویل مدرک، ارائه می‌نماید. هنوز 7/42 درصد از کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی داخلی از پست برای جابه‌جایی مدارک استفاده می‌نمایند. از میان منابع اطلاعاتی مورد استفاده در خدمات تحویل مدرک، مقالات مجلات 3/61 درصد از درخواست‌ها را به خود اختصاص می‌دهند و بالأخره تنگناها و پیشنهادهای این مراکز در زمینه ارائه خدمات تحویل مدرک، مورد مطالعه و ارزیابی قرار گرفته است.
کلیدواژه‌ها: خدمات تحویل مدرک/ امانت بین‌کتابخانه‌ای/ تنگناها و پیشنهادها/ ایران
مقدمه
تا قبل از دهه 1980 اکثر کتابخانه‌ها سعی داشتند منابع خود را انحصاری نگه‌دارند، اما بعد از این دهه با توجه به رشد فزاینده حجم اطلاعات، ناتوانی در گردآوری تمامی یا حتی بخش عمدهای از اطلاعات، ضرورت استفاده از اطلاعات بدون توجه به مکان و محمل نگهداری آن و نیاز شدید استفاده‌کنندگان و کاربران نهایی به اطلاعات روزآمد، کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی ناگزیر شدند نیازهای اطلاعاتی آنان را از طریق اشتراک منابع، امانت بین‌کتابخانه‌ای، پایگاههای اطلاعاتی، و خدمات تحویل مدرک پاسخ دهند و خدمات تحویل مدرک تجاری به عنوان راه‌حل مناسبی برای دسترسی به اطلاعاتی که در مجموعه‌های محلی موجود نبود، مطرح شد.
پیشینه پژوهش در جهان
«الیزابت فینی» (Finnie, 1998) در کتاب «تحویل مدرک» به اهمیت خدمات تحویل مدرک در جهان امروز و فرصتهای جدیدی که نتیجه ظهور فناوری‌های نوین اطلاعاتی است اشاره میکند و رهنمودهایی برای انتخاب بهترین عرضه‌کنندگان خدمات تحویل مدرک و چگونگی رویارویی با مسائل مختلف نظیر انتخاب تجهیزات، تدوین شاخصهای عملکردی، برآورد هزینه خدمات تحویل مدرک و یکپارچهسازی خدمات جدید در چارچوب کاری موجود، ارائه می‌نماید.
پایگاههای اطلاعاتی متن کامل قادرند بحرانهایی را که ناشی از بودجه محدود فراهم‌آوری متون علوم و فناوری در کتابخانه‌های دانشگاهی است، تقلیل دهند. این موضوع توسط «بندیوپاده‌یای»(Bandyopadhyay 1999) مورد مطالعه قرار گرفته است. مقاله وی خدمات تجاری تحویل مدرک و تحویل متون علوم و فناوری را تحلیل می‌نماید و با تمرکز بر منافع و مضرّات دسترسی به متون علوم و فناوری از طریق پایگاههای اطلاعاتی متن کامل، نتیجه می‌گیرد که به منظور فراهم‌آوری این اطلاعات، با توجه به بودجه کتابخانه‌ها و نیازهای استفاده‌کنندگان باید راهحلهای سنتی، غیرسنتی، و ترکیبی از این دو با هم، مورد توجه قرار گیرند.