انواع گوناگون اختلالات روانی غیر از جنون از جمله مباحث مطرح در جرم شناسی است که می تواند تأثیر شایان توجهی بر مسئولیت کیفری مجرمان و مبتلایان به این اختلالات و به تبع آن بر حقوق کیفری داشته باشد. مجموعه اختلالات روانی که طیف گسترده ای از انواع بیماری های عصبی – روانی خفیف، متوسط و شدید را در بر می گیرد، معمولاً نتیجه تأثیر عوامل زیستی – روانی – اجتماعی هستند که محیط فردی و اجتماعی شخص را می سازند. ابتلا به این اختلالات از چشم اندازهای گوناگون قابل بررسی و مطالعه است؛ از جمله چشم انداز حقوقی و به ویژه حقوق کیفری. قانون گذار با علم به این مسئله و درک آن همواره در صدد وضع قواعدی متناسب با این پدیده نامیمون برآمده و تدابیری در این رهگذر اندیشیده است. در این راستا قانون گذار نخستین قام را در قانون مجازات عمومی مصوب 1304 برداشت برداشت و در آن با اشاره به دیگر اختلالات دماغی علاوه برجنون و با پذیرش اصل نسبی بودن مسئولیت کیفری این قبیل بیماران، احکامناظر بر عدم مسئولیت کیفری و بعضاً مسئولیت کیفری تقلیل یافته ی این دسته از بزهکاران را تبیین نمود. اما امروز قانون مجازات اسلامی با کشیدن خط بطلان بر قوانین پیشین صرفاً جنون (نه دیگر اختلالات روانی) را عامل رفع مسئولیت کیفری معرفی نموده است. این در حالی است که دستاوردهای علوم پزشکی به ویژه روان شناسی و روان پزشکی حاکی از آن است که پاره ای از اختلالات روانی به دلیل سلب قدرت تعلق، درک و اراده از بین برنده مسئولیت کیفری است، عده ای از اختلالات به دلیل تأثیر گذاری و اعمال فشار بر قدرت تعقل، درک و ارادهتقلیل دهنده مسئولیت کیفری و برخی نیز به دلیل عدم تأثیر بر درک و اراده فرد، اگر چه سلامت روان او را به مخاطره می اندازد ولی تأثیر بر مسئولیت کیفری او ندارد. لذا بررسی دقیق و همه جانبه قوانین کیفری ایران به ویژه قانون مجازات اسلامی و تطبیق آن با یافته ها و دستاوردهای نوین دانش های روز چون روان شناسی و روان پزشکی در راستای شناسایی مسئولیت کیفری بزهکاران مبتلا به انواع اختلالات روانی و شیوه های مناسب و کارا مواجه با این قبیل بزهکاران امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.
فهرست مطالب
| مقدمه | 1 |
| فصل اول: اختلالات روانی و جرم | 9 |
| مبحث اول: مفهوم اختلال روانی | 11 |
| مبحث دوم: گونه شناسی اختلالات روانی و ارتباط آن ها با جرایم | 15 |
| گفتار اول: روان گسیختگی و جرم | 15 |
| 1- ماهیت روان گسیختگی | 15 |
| 2- رابطه روان گسیختگی و جرم | 21 |
| گفتار دوم: اختلالات خلقی و جرم | 21 |
| 1- ماهیت اختلالات خلقی | 21 |
| 2- رابطه اختلالات خلقی و جرم | 24 |
| گفتار سوم: روان دردمندی و جرم | 25 |
| 1- ماهیت روان دردمندی | 25 |
| 2- رابطه روان دردمندی و جرم | 31 |
| گفتار چهارم: دیگر اختلالات روانی و جرم | 32 |
| 1- انواع اختلالات روانی | 32 |
| 2- رابطه این دسته از اختلالات و جرم | 41 |
| مبحث سوم: رابطه بیماری صرع و عقب ماندگی ذهنی با جرم | 43 |
| گفتار اول: رابطه بیماری صرع با جرم | 43 |
| گفتار دوم: رابطه عقب ماندگی ذهنی با جرم | 44 |
| مبحث چهارم: اختلال روانی عامل بزهکاری و بزهدیدگی | 47 |
| گفتار اول: اختلال روانی عامل بزهکاری | 47 |
| گفتار دوم: اختلال روانی عامل بزهدیدگی | 48 |
| گفتار سوم: فراوانی انواع بزه های ارتکابی توسط بیماران مبتلا به اختلالات روانی | 49 |
| فصل دوم: تأثیرات اختلالات روانی بزهکاران بر مسئولیت کیفری آن ها | 54 |
| مبحث اول: مفهوم مسئولیت کیفری، ارکان و علل رافع آن ها | 56 |
| گفتار اول: مفهوم مسئولیت کیفری | 56 |
| گفتار دوم: ارکان مسئولیت کیفری | 57 |
| گفتار سوم: علل و عوامل رافع مسئولیت کیفری | 59 |
| گفتار چهارم: پذیرش مسئولیت کیفری نسبی و یا تخفیف مجازات به استناد کیفیات مخففه | 62 |
| مبحث دوم: مسئولیت کیفری انواع بیماران مبتلا به اختلالات روانی | 65 |
| گفتار اول: مسئولیت کیفری روان گسیختگان | 65 |
| گفتار دوم: مسئولیت کیفری بیماران مبتلا به اختلالات خلقی | 69 |
| گفتار سوم: مسئولیت کیفری روان دردمندان | 71 |
| گفتار چهارم: مسئولیت کیفری مصروعان و عقب ماندگان ذهنی | 72 |
| گفتار پنجم: مسئولیت کیفری بیماران مبتلا به دیگر اختلالات روانی | 76 |
| الف) اختلالات روانی زائل کننده مسئولیت کیفری | 76 |
| ب) اختلالات روانی کاهش (تقلیل) دهنده مسئولیت کیفری | 77 |
| فصل سوم: تأثیرات اختلالات روانی بزهدیده بر مسئولیت کیفری بزهکار | 80 |
| مبحث اول: نقش بزهدیده در وقوع جرم با نگاهی به یافته های جرم شناسی | 82 |
| گفتار اول: سیر تحول نگرش به نقش بزهدیده در وقوع جرم | 82 |
| گفتار دوم: انواع نقش بزهدیده در وقوع جرم و مؤلفه های مؤثر بر آن | 85 |
| مبحث دوم: اختلالات روانی بزهدیده و تأثیر آن بر مسئولیت کیفری بزهکار در حقوق کیفری ایران | 91 |
| گفتار اول: نقش اختلال روانی بزهدیده در کاهش مسئولیت کیفری بزهکار در حقوق کیفری ایران و مصادیق آن | 91 |
| گفتار دوم: نقش اختلال روانی بزهدیده در افزایش مسئولیت کیفری بزهکار در حقوق کیفری ایران و مصادیق آن | 95 |
| پیشنهادها (مطالب علمی پژوهش) | 99 |
| نتیجه گیری | 101 |
| فهرست منابع | 107 |