در رقابت‌های جهانی خواست مشتری بر کیفیت بالا و خدمت رسانی سریع، موجب شده تا شرکت‌ها نتوانند به تنهایی از عهدهتمامی کارها برآیند. بر این اساس، فعالیت‌هایی نظیر تهیه مواد، تولید و برنامه ریزی محصول، خدمت نگهداری کالا، کنترل موجودی، توزیع، تحویل و خدمت به مشتری، اینک به سطح زنجیره تأمین انتقال پیدا کردهاست. مسأله کلیدی در یک زنجیره تأمین، مدیریت و کنترل هماهنگی بین تمامی این فعالیت‌ها است.
تغییر پذیری در زمینه برآیندها و نتایج ممکن زنجیره تأمین، احتمال رخداد و اثرات آن را مدیریت ریسک زنجیره تأمین مینامند. ریسکهای زنجیره تأمین شامل ریسکهای برخواسته از تغییرات در جریان مواد، محصول و اطلاعات است که از تأمینکننده اولیه آغاز و به مصرف کننده نهایی ختم میشود.
صنعت دارو به عنوان مجموعهای از فرایندها،عملیات و سازمانهای درگیر در کشف، ایجاد و تولید داروها تعریف میشود. با توجه به گستردگی زنجیره تأمین دارویی، تمرکز این تحقیق به انتخاب تأمینکنندگان معطوف گردیده است و اینکه چه عواملی برای انتخاب تأمینکننده در یک زنجیره تأمین باید در نظر گرفته شود تا ریسک موجود در این زنجیره کاهش یابد.
در این پژوهش، با توجه به استراتژیهای کاهش ریسک در زنجیره تأمین و مشورت اساتید و خبرگان زنجیره تأمین و داروسازی، چک لیستی برای انتخاب تأمینکننده با هشت شاخص اصلی و 30 شاخص فرعی در زمینه انتخاب تأمین کننده برتر و چهار شاخص اصلی و 9 شاخص فرعی در زمینه ریسکهای محیطی تأثیرگذار، بدست آمد. پس از بررسی نتایج آماری پرسشنامهها و استفاده از روش تاپسیس فازی، در نهایت به هفت شاخص اصلی "کیفیت، انعطاف پذیری، تحویل، تکنولوژی، سیستمهای ارتباطی و فناوری اطلاعات، هزینه و سابقه" با 24 شاخص فرعی در زمینه انتخاب تأمین کننده برتر و چهار شاخص اصلی " اقتصادی، سیاسی، بلایای طبیعی و فرهنگی/اجتماعی" با 8 شاخص فرعی در زمینه ریسکهای محیطی رسیدیم.
این پژوهش برای فعالان صنعت دارویی کشور و همچنیناساتید،پژوهشگرانودانشجویان،به منظور بهبود وضع موجود انتخاب تأمین کنندگان قابل بهره برداری است.
واژگان کلیدی: مدیریت زنجیره تأمین، مدیریت ریسک، مدیریت ریسک زنجیره تأمین، زنجیره تأمین دارو، شاخصهای انتخاب تأمین کننده برتر، روش تاپسیس فازی
فهرست مطالب
فصل اول:کلیات پژوهش.... 1
1-1- مقدمه. 2
1-2- تعریف موضوع و اهمیت پژوهش.... 2
1-2-1- مدیریت زنجیره تأمین.. 3
1-2-2- ریسک.... 4
1-2-3- مدیریت ریسک در زنجیره تأمین.. 4
1-2-4- عوامل اصلی ایجاد کننده ریسک در زنجیره تأمین.. 6
1-2-5- مدیریت زنجیره تأمین در صنعت دارو8
1-3- اهداف پژوهش.... 9
1-4- بیان مسأله و سؤالات پژوهش.... 9
1-5- فرضیههای پژوهش.... 11
1-6- کاربردنتایجومخاطبانپژوهش.... 11
1-7- روش انجام پژوهش.... 12
1-8- واژگان تخصصی.. 12
فصل دوم: بررسی پیشینه پژوهش.... 14
2-1- مقدمه. 15
2-2- زنجیره تأمین.. 15
2-2-1- اهداف زنجیره تأمین.. 19
2-2-2- مدیریت زنجیره تأمین.. 20
2-3- ریسک و مدیریت ریسک.... 22
2-3-1- اجزا گسترده ریسک.... 24
2-4- مدیریت ریسک زنجیره تأمین.. 26
2-4-1- ریسکهای زنجیره تأمین.. 28
2-4-2- مدیریت و کاهش ریسک زنجیره تأمین.. 37
2-5- عوامل انتخاب تأمین کننده برتر. 45
2-6- مدیریت زنجیره تأمین در صنعت دارو سازی.. 47
2-6-1- اجزازنجیره تأمین صنعت دارو49
فصل سوم: روش شناسی پژوهش.... 51
3-1- مقدمه. 52
3-2- فرضیه ها و چارچوب پژوهش.... 52
3-2-1- ارائه چارچوب پژوهش.... 52
3-2-2- فرضیه ها/سؤالات... 55
3-2-3- روش پژوهش.... 55
3-3- جامعه آماری و نمونه. 56
3-3-1- هولدینگ داروپخش.... 57
3-3-2- شرکت سرمایه گذاری البرز58
3-3-3- هولدینگ پارس دارو60
3-4- متغیرهای اصلی پژوهش.... 63
3-5- روایی وپایایی ابزاراندازهگیری.. 63
3-6- روشهای تجزیه و تحلیل داده ها64
3-6-1- آزمون T تک نمونه ای.. 64
3-6-2- ضریب همبستگی پیرسون.. 64
3-6-3- آزمون فریدمن.. 65
3-6-4- تکنیک تاپسیس فازی.. 65
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها71
4-1- مقدمه. 72
4-2- آمارتوصیفی خبرگانجهتاصلاحچارچوباولیه. 73
4-3- اطلاعات جمعیت شناختی.. 73
4-4- آمار توصیفی.. 77
4-4-1- نتایج آمار توصیفی مربوط به ریسک تأمین کننده77
4-4-2- نتایج آمار توصیفی مربوط به ریسک های محیطی.. 83
4-5- ضریب همبستگی پیرسون.. 85
4-6- الویت بندی مؤلفه های تحقیق.. 88
4-6-1- روش اول طبقه بندی: تاپسیس فازی.. 88
4-6-2- روش دوم طبقه بندی: آزمون فریدمن.. 90
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات... 94
5-1- مقدمه. 95
5-2- خلاصه پژوهش.... 95
5-3- نتایج پژوهش.... 96
5-4- مدل نهایی پژوهش.... 100
5-5- الگوریتم مدیریت ریسک زنجیره تأمین.. 102
5-6- پیشنهادات... 108
5-5-1- پیشنهادات کاربردی.. 108
5-5-2- پیشنهاداتی برای پژوهشهای آینده109
منابع و مآخذ لاتین.. 111
منابع و مآخذ فارسی.. 115
فهرست جداول
جدول 1‑1- ریسکهای زنجیره تأمین7
جدول 2‑1- تعاریف اولیه مدیریت زنجیره تأمین17
جدول 2‑2- مقالات منتشر شده در زمینه زنجیره تأمین در مجلات تا پایان سال 200819
جدول 2‑3- تحقیقات اولیه پیرامون دسته بندی ریسکهای زنجیره تأمین27
جدول 2‑4- تفکیک حیطه مقالات پیرامون SCRM تا سال 200730
جدول 2‑5- تفکیک حیطه مقالات پیرامون SCRM از سال 2007 تا 201031
جدول 2‑6- طبقه بندی ریسکهای زنجیره تأمین بر اساس مقاله مانوج و منتزر33
جدول 2‑7- ریسکهای شناسایی شده توسط محققان مختلف35
جدول 2‑8- تأثیر منابع عدم قطعیت بر روی تصمیمات سازمان36
جدول 2‑9- تحقیقات اولیه کاهش ریسک در زنجیره تأمین38
جدول 2‑10- استراتژی های کاهش ریسک در زنجیره تأمین44
جدول 3‑1- سهم بازار هولدینگ های مورد مطالعه57
جدول 3‑2- تقسیم بندی متغیرهای اصلی پژوهش63
جدول 3‑3- ضریب آلفای کرونباخ بین شاخصها64
جدول 3‑4- ضریب آلفای کرونباخ بین گروهها64
جدول 3‑5-جدول تبدیل معیارهای کیفی به پارامترهای کمی66
جدول 4‑1- طبقه بندی از نظر تحصیلات74
جدول 4‑2- طبقه بندی از نظر تجربه کاری75
جدول 4‑3- طبقه بندی از نظر سمت سازمانی76
جدول 4‑4-آمار توصیفی مربوط به کیفیت77
جدول 4‑5- آمار توصیفی مربوط به زیست محیطی78
جدول 4‑6- آمار توصیفی مربوط به انعطاف پذیری78
جدول 4‑7- آمار توصیفی مربوط به تحویل79
جدول 4‑8- آمار توصیفی مربوط به تکنولوژی79
جدول 4‑9- آمار توصیفی مربوط به سیستمهای ارتباطی و فناوری اطلاعات 80
جدول 4‑10- آمار توصیفی مربوط به هزینه81
جدول 4‑11- آمار توصیفی مربوط به سابقه82
جدول 4‑12- آمار توصیفی مربوط به ریسکهای محیطی83
جدول 4‑13- آرمون T بر روی گروهها84
جدول 4‑14- آزمون پیرسون مربوط به گروه کیفیت85
جدول 4‑15- آزمون پیرسون مربوط به گروه زیست محیطی86
جدول 4‑16- آزمون پیرسون مربوط به گروه انعطاف پذیری86
جدول 4‑17- آزمون پیرسون مربوط به گروه تحویل86
جدول 4‑18- آزمون پیرسون مربوط به گروه تکنولوژی86
جدول 4‑19- آزمون پیرسون مربوط به گروه سیستمهای ارتباطی و IT 87
جدول 4‑20- آزمون پیرسون مربوط به گروه هزینه87
جدول 4‑21- آزمون پیرسون مربوط به گروه سابقه87
جدول 4‑22- متغیرهای زبانی 88
جدول 4‑23- الویت بندی ریسکهای تأمین کننده بر اساس تکنیک تاپسیس فازی89
جدول 4‑24- الویت بندی ریسکهای محیطی بر اساس تکنیک تاپسیس فازی90
جدول 4‑25- آزمون فریدمن برای مؤلفه ها90
جدول 4‑26-الویت بندی ریسکهای تأمین کننده بر اساس فریدمن91
جدول 4‑27- الویت بندی ریسکهای محیطی بر اساس فریدمن92
جدول 4‑28- آزمون فریدمن برای گروهها92
جدول 4‑29- الویت بندی گروهها بر اساس فریدمن93
جدول 5‑1- میانگین Ci ها به ترتیب الویت گروهها در انتخاب تأمین کننده97
جدول 5‑2- میانگین Ci ها به ترتیب الویت گروهها در ریسکهای محیطی99
جدول 5‑3-ریسکهای زنجیره تأمین و مشتقات آن بر اساس مقاله کوپرا و سودهی103
جدول 5‑4- استراتژیهای مناسب کاهش ریسک در زنجیره تأمین 105
فهرست اشکال
شکل 1‑1- زنجیره تأمین دارو8
شکل 2‑1- نمودار ریسک.... 23
شکل 2‑2- ساختار ریسک.... 24
شکل 2‑3- ساختارفاکتورهای خسارت دارایی.. 25
شکل 2‑4- ساختارفاکتورهای خسارت مخاطرات... 25
شکل 2‑5- ساختارفاکتورهای خسارت سازمانی.. 25
شکل 2‑6- ساختار فاکتورهای خسارت خارجی.. 25
شکل 2‑7- نمودار ریسکهای زنجیره تأمین بر اساس مقاله مانوج و منتزر33
شکل 2‑8- نمایی از ریسکهای زنجیره تأمین.. 34
شکل 2‑9- روابط ریسکهای موجود زنجیره تأمین.. 37
شکل 2‑10- فرآیند مدیریت ریسک زنجیره تأمین.. 38
شکل 2‑11- نمودار درخت رخداد از عملکرد نامطلوب تأمین کننده و خروجیهایش.... 41
شکل 2‑12- ماتریس یا نقشه یا دیاگرام. 42
شکل 2‑13- عوامل انتخاب تأمین کننده46
شکل 2‑14- زنجیره تأمین دارو49
شکل 3‑1- چهار حوزه مدیریت ریسک زنجیره تأمین.. 52
شکل 3‑2- عوامل مؤثر در مدیریت ریسک زنجیره تأمین از نقطه نظر ریسکهای محیطی.. 53
شکل 3‑3-عوامل مؤثر در مدیریت ریسک زنجیره تأمین از نقطه نظر انتخاب تأمین کننده54
شکل 3‑4- چارت سازمانی شرکت سرمایه گذاری البرز60
شکل 3‑5- فاصله های اقلیدسی راه حل ایده آل و راه حل ایده آل منفی در فضای دو بعدی.. 66
شکل 3‑6- عدد فازی مثلثی.. 69
شکل 4‑1- فراوانی پاسخ دهندگان به تفکیک تحصیلات... 74
شکل 4‑2- فراوانی پاسخ دهندگان به تفکیک تجربه کاری.. 75
شکل 4‑3- فراوانی پاسخ دهندگان به تفکیک سمت سازمانی.. 76
شکل 5‑1- مدل نهایی مدیریت انتخاب تأمین کنندگان بر اساس ریسکهای زنجیره تأمین.. 100
شکل 5‑2- مدل نهایی مدیریت ریسک محیطی در زنجیره تأمین.. 100
شکل 5‑3- مدل نهایی مدیریت انتخاب تأمین کننده برتر. 101
شکل 5‑4- فرآیند مدیریت ریسک زنجیره تأمین.. 102
شکل 5‑5- ماتریس یا دیاگرام ریسک.... 104
شکل 5‑6- استراتژیهای کاهش ریسک در زنجیره تأمین.. 106
شکل 5‑7- الگوریتم مدیریت ریسک زنجیره تأمین.. 107