بررسی افکار و احوالات امین الدوله
میرزا علی خان معروف به امین الدوله به سال1260هجری قمری(1222هجری شمسی)در تهران متولد شد. وی فرزند میرزا محمدخان مجدالملک (سینکی لواسانی) که وی خواهر زاده میرزا آقا خان نوری دومین صدراعظم ناصر الدین شاه بوده است.
امین الدوله خط و انشاء را از پدر آموخت، مقدمات زبان عربی را در تهران آموخته بود. و در سفری که همراه پدر به بغداد رفت به تکمیل زبان عربی و آموزش زبان ترکیبی اسلامبولی پرداخت وقتی پدرش مجد الملک به کارپردازی آذربایجان منصوب شد همراه پدر بود. و در آنجا زبان فرانسه را آموخت و همان وقت به آموزش ترکی آذربایجان مشغول شد.
پس از مراجعت از بغداد و خدمت در حضور شاه نیابت اول وزارت خارجه در سن نوزده سالگی به او داده شد ضمن نیابت اول جزء پیشخدمتان خاصه شاه گردید و مفتخر به لقب منشی حضور تا سال1290 ، در سال 1288 مسئولیت چاپارخانه های دولتی (پست خانه) به وی محول شد. دو سال بعد ملقب به امین الملک گردید و احراز وزارت رسائل (ریاست دفتر مخصوص شاه) را اخذ نمود. در اولین سفر ناصر الدین شاه به همراه او بود ولی از آلمان برگشت. به خاطر پشتکاری که داشت در سال 1294 متصدی امور ضرابخانه دولتی تبریز (علاوه بر شغلهای قبلی) به وی داده شد. یکسال بعد سفیر مخصوص شاه به ایتالیا جهت تسلیت مرگ ویکتور امانول شد. به دلیل لیاقت و امانتی که از ایشان آشکار شد وزارت وظایف و اوقاف نیز بر سایر مشاغل او افزوده گشت. در سال 1299 ملقب به امین الدوله کرد و در سال 1304 منصب ریاست مجلس وزراء و دارالشوری کبری که اعظم مناسب دولتی است به وی محول شد. در سه سفر ملتزم در رکاب ناصرالدین شاه بود، بعد از یک دوره حدودا ده ساله و دوری از سیاست مجددا توسط (مظفرالدین شاه) به پیشکاری و وزارت آذربایجان و حامل فرمان و ششمین ولیعهدی برای محمدعلی میرزا شد و در آنجا نیز اقدامهای فرهنگی انجام داد از جمله افتتاح مدرسه رشدیه . در سال 1314 به دستور شاه به تهران آمد. به وی پستهای زیادی پیشنهاد شد و مدتی وزیر اعظم شد و 5 ماه بعد صدراعظم شد (16 صفر یا 15 محرم 1316) 5-1314 وی ناصر الملک را به عنوان وزارت مالیه انتخاب نمود ، همچنین وی هیئت بلژیکی را جهت اقدامات اصلاحی مالی به ایران فراخواند. در سال 1314 بر اثر فشارهایی که به وی از دربار و مخالفین وارد نمود مجبور به استعفا از صدارت شد با برکناری وی ناصر الملک نیز برکنار گردید. و چون از صدارت معزول شد به زیارت مکه رفت مدتی در لشت نشای رشت اقامت نمود تا اینکه شاه او را از ایران اخراج نمود (به داغستان) رفت و او در هنگام سفر به اروپا نامه های انتقادآمیزی به شاه نوشت پس از مدتی دوری دوباره مظفرالدین شاه نامه محبت آمیز، به وی می نویسد و او به گیلان برمی گردد تا اینکه در لشت نشا در سال 1322 برابر با 1283 هجری شمسی فوت می کند.
امین الدوله از جمله رجال برجسته عصر قاجار به شمار می رود به طوری که افکار و اندیشه های او در تحولات داخلی‌و خارجی ایران تاثیر زیادی داشته است. در مورد او قضاوتهای متناقض فراوانی ارائه شده است به طوری که از وی دو شخصیت متفاوت یعنی اصلاح طلب و محافظه کار ساخته اند. نظر به اهمیت شخصیت امین الدوله بر آن شدیم تا با یک بررسی‌عمیق‌و علمی به دور از هر گونه غرض‌ورزی، هویت واقعی وی را برای صاحبان فکر و اندیشه معرفی نماییم.
فهرست مطالب
| چکیده | 1 |
| مقدمه | 2 |
| کتاب شناسی | 3 |
| بخش اول - زندگی نامه امین الدوله فصل اول - شرح حال میرزا علی خان امین الدوله از تولد تا ورود به دربار 1- کودکی و نوجوانی میرزا علی خان امین الدوله 2- مجد الملک پدر امین ادوله 3- کسانی که القاب امین الدوله کسب نموده اند. | 18 19 19 34 36 |
| فصل دوم – زندگی سیاسی امین الدوله( اوضاع سیاسی - اجتماعی، اقتصادی ) 1- امین الدوله و واقعه رژی 2- سلطنت مظفرالدین شاه 3- امین الدوله و پیشکاری آذربایجان 4-وزارت اعظمی امین الدوله 5- امین الدوله و فراماسونری فصلسوم– عملکرد سیاسی امین الدوله 1- سیاست داخلی 2- امین الدوله و روحانیون 3- سیاست خارجی 4- روس و انگلیس 5- گروگذاری بنادر جنوب | 37 37 45 46 47 52 56 56 56 60 61 65 |
| بخشدوم– اقدامات امین الدوله فصل اول- اقدامات اقتصادی 1- اصلاحات مالی و تفکر استقراض 2- تشکیلات پستی در دوره ناصرالدین شاه 3- ریاست میرزا علی خان منشی حضور در پست (دوره اول از سال 1288-1290 هجری قمری ) 4- تاریخچه پیدایش سانسور در پست خانه و کناره گیری میرزا علی خان امین الدوله از‌کار پستخانه 5-دوره‌دوم‌ریاست‌امین‌الملک(امین الدوله از1292-1294هجری قمری ) 6-تاثیر پست خانه در روند اصلاحات جامعه ایران 7- شرح مختصری از خدمات پست خانه در جنبش مشروطیت 8- گمرکات 9- کارخانه قند 10- پارک امین الدوله فصل دوم – اقدامات فرهنگی 1- مدارس رشدیه 2- نهضت مدارس جدید 3- تشکیل انجمن ها 4- ادبیات سیاسی | 67 67 68 75 79
82
83 84 85 87 90 91 95 95 99 102 104 |
| بخش سوم– رابطه امین الدوله با رجال فصل اول – امین الدوله و دیگران 1- رابطه امین الدوله با میرزا ملکم خان 2-رابطه امین الدوله و مشیر الدوله 3- رابطه امین الدوله با جعفر قلی میرزا ملک فصل دوم – دیدگاه نویسندگان درباره امین الدوله 1- دیدگاه اعتماد السلطنه 2- دیدگاه حسین قلی خان نظام السطنه مافی خصوص امین الدوله 3- دیدگاه میرزا مهدی خان ممتحن الدوله 4- دیدگاه افضل الملک 5- دیدگاه ملک الشعرای بهار 6-دیدگاه عبدالحسین نوایی فصل سوم–مقایسه ی بین شخصیت امین الدوله وامین السلطان 1- امین السلطان 2- امین الدوله 3-سفرهای امین الدوله و مقایسه آن با امین السلطان فصل چهارم – عزل 1- عزل و فوت امین الدوله 2- فوت امین الدوله فصل پنجم- آثار مکتوب 1-خاطرات سیاسی میرزا علی خان امین الدوله 2- سفرنامه مکه 3- شیوه نگارش امین الدوله بخش چها رم– افکار و عقاید امین الدوله فصل اول – تاریخچه اصلاحات در ایران 1- اقدامات کلی 2- سیر نوگرایی در ایران
3- عباس میرزا 4- امیر کبیر 5- میرزا حسین خان سپهسالار فصل دوم – اندیشه ها واقدامات 1- تاثیر افکار غرب در اندیشه امین الدوله 2- زمینه فکری و خصوصیات اخلاقی 3- دیدگاه امین الدوله در خصوص نظام حکومت 4- دیدگاه امین الدوله در خصوص راهکارهای نجات ایران 6- دیدگاه امین الدوله در خصوص امتیازات 7- دیدگاه امین الدوله در خصوص اصلاحات 8- دیدگاه امین الدوله در خصوص اقتصاد 9- دیدگاه امین الدوله در خصوص قشون و ارتش فصل سوم اخلاف و بازماندگان 1-- فرزندان 2-میرزا محسن خان امینی ( امین الدوله ) 3- اشرف الملوک فخر الدوله 4-سرلشکر حسن امینی مجدی 5- دکتر علی امینی 6- ابوالقاسم امینی 7- سرتیپ محمود امینی | 107 108 108 112 114 120 120 124 125 126 128 128 130 130 133 136 140 140 144 145 145 150 153 155 156 156 156
157 159 161 164 164 165 174 176 177 177 180 181 183 183 183 184 185 186 189 190 |
| نتیجه گیری | 192 |
| منابع و مآخذ | 198 |
پایان نامه بررسی افکار و احوالات امین الدوله
چکیده
میرزا علی خان معروف به امین الدوله به سال1260هجری قمری(1222هجری شمسی)در تهران متولد شد. وی فرزند میرزا محمدخان مجدالملک (سینکی لواسانی) که وی خواهر زاده میرزا آقا خان نوری دومین صدراعظم ناصر الدین شاه بوده است.
امین الدوله خط و انشاء را از پدر آموخت، مقدمات زبان عربی را در تهران آموخته بود. و در سفری که همراه پدر به بغداد رفت به تکمیل زبان عربی و آموزش زبان ترکیبی اسلامبولی پرداخت وقتی پدرش مجد الملک به کارپردازی آذربایجان منصوب شد همراه پدر بود. و در آنجا زبان فرانسه را آموخت و همان وقت به آموزش ترکی آذربایجان مشغول شد.
پس از مراجعت از بغداد و خدمت در حضور شاه نیابت اول وزارت خارجه در سن نوزده سالگی به او داده شد ضمن نیابت اول جزء پیشخدمتان خاصه شاه گردید و مفتخر به لقب منشی حضور تا سال1290 ، در سال 1288 مسئولیت چاپارخانه های دولتی (پست خانه) به وی محول شد. دو سال بعد ملقب به امین الملک گردید و احراز وزارت رسائل (ریاست دفتر مخصوص شاه) را اخذ نمود. در اولین سفر ناصر الدین شاه به همراه او بود ولی از آلمان برگشت. به خاطر پشتکاری که داشت در سال 1294 متصدی امور ضرابخانه دولتی تبریز (علاوه بر شغلهای قبلی) به وی داده شد. یکسال بعد سفیر مخصوص شاه به ایتالیا جهت تسلیت مرگ ویکتور امانول شد. به دلیل لیاقت و امانتی که از ایشان آشکار شد وزارت وظایف و اوقاف نیز بر سایر مشاغل او افزوده گشت. در سال 1299 ملقب به امین الدوله کرد و در سال 1304 منصب ریاست مجلس وزراء و دارالشوری کبری که اعظم مناسب دولتی است به وی محول شد. در سه سفر ملتزم در رکاب ناصرالدین شاه بود، بعد از یک دوره حدودا ده ساله و دوری از سیاست مجددا توسط (مظفرالدین شاه) به پیشکاری و وزارت آذربایجان و حامل فرمان و ششمین ولیعهدی برای محمدعلی میرزا شد و در آنجا نیز اقدامهای فرهنگی انجام داد از جمله افتتاح مدرسه رشدیه . در سال 1314 به دستور شاه به تهران آمد. به وی پستهای زیادی پیشنهاد شد و مدتی وزیر اعظم شد و 5 ماه بعد صدراعظم شد (16 صفر یا 15 محرم 1316) 5-1314 وی ناصر الملک را به عنوان وزارت مالیه انتخاب نمود ، همچنین وی هیئت بلژیکی را جهت اقدامات اصلاحی مالی به ایران فراخواند. در سال 1314 بر اثر فشارهایی که به وی از دربار و مخالفین وارد نمود مجبور به استعفا از صدارت شد با برکناری وی ناصر الملک نیز برکنار گردید. و چون از صدارت معزول شد به زیارت مکه رفت مدتی در لشت نشای رشت اقامت نمود تا اینکه شاه او را از ایران اخراج نمود (به داغستان) رفت و او در هنگام سفر به اروپا نامه های انتقادآمیزی به شاه نوشت پس از مدتی دوری دوباره مظفرالدین شاه نامه محبت آمیز، به وی می نویسد و او به گیلان برمی گردد تا اینکه در لشت نشا در سال 1322 برابر با 1283 هجری شمسی فوت می کند.
امین الدوله از جمله رجال برجسته عصر قاجار به شمار می رود به طوری که افکار و اندیشه های او در تحولات داخلی‌و خارجی ایران تاثیر زیادی داشته است. در مورد او قضاوتهای متناقض فراوانی ارائه شده است به طوری که از وی دو شخصیت متفاوت یعنی اصلاح طلب و محافظه کار ساخته اند. نظر به اهمیت شخصیت امین الدوله بر آن شدیم تا با یک بررسی‌عمیق‌و علمی به دور از هر گونه غرض‌ورزی، هویت واقعی وی را برای صاحبان فکر و اندیشه معرفی نماییم.
مقدمه
تحقیق‌در تاریخ معاصر ایران و شناخت شخصیتهای صحنه های مختلف و بازیگران میدان های گوناگون در ارتباط تنگاتنگی با جامعه کنونی ایران است. شاید بتوان گفت این دوره تاریخ ایران به علت ورود ایران و ایرانیان در سیاست جهانی از ویژگیهای‌خاصی برخورداراست،به ویژه آنکه بررسی زندگی اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی.... ایرانیان که در این مقطع تاریخی دچار دگرگونی‌هایی فراوان می‌شود و با اقدامهای شخصیتهای مهم چون – عباس میرزا ولیعهد و قائم مقام فراهانی–پویه‌هایی گوناگون صورت می‌گیرد.
این امر منجر‌به اعزام عده‌ای برای تحصیل به خارج‌و آشنایی‌آنان با پیشرفت‌های غرب می‌شود که نقش‌های نوینی‌در‌تاریخ ایران چهره می بندد و با روی کار آمدن میرزا تقی خان امیرکبیر وتلاشهای موثر این عنصرلایق‌در مدت‌کوتاه صدر اعظمی‌در عصر‌ناصری پی‌آمدهای مختلفی‌را سبب می‌شود،که نتایج آن دگرگونی جامعه ایران و آغاز شناسایی مردم و بازآفرینی‌واقعیتهای‌نهفته در جامعه است. در‌این مدخل نوآغاز شده، چهره‌هایی تلاش می نمایند تا راه و‌رسم امیر را پیش‌گیرند و یا عصر او را مورد آزمایش قرار دهند یا جای پای او بگذارند و دست کم این که در نوشته های خود، از آرمانهای امیر سخن گویندو دورانش را ستایش، و آفرینشهای متعددی او را در جامعه خفته ایران که به آرامی در حال بیدار شدن است بازگو و تاثیر آنها را ارزیابی نمایند.
تاریخ معاصر ایران، مملو از دگرگونیهای‌سرنوشت‌ساز است، دوران پر آشوب و فتنه آکنده از دخالتهای بیگانگان‌و اجرای نقشه‌های بی باکانه در جهت‌فنای ایران و ایرانی بدست خود‌و بیگانه، سیاستمداران ایرانی زبون، فاقد شخصیت، دست و پا بسته و در خدمت بیگانه، دولتهای سرسپرده- برای خواسته های انگلیس و روس– عاملین اجرای سیاستهای آنها شده و در زبونی مردم کوشا و در وابستگی آنها به دولتهای غرب قدمهای فراخی برداشته‌و در نتیجه نقش نامطلوب خود را در تاریخ معاصر ایران اجرا و میراث ناخوشایندی از خود به یادگار گذاشته اند.
تاریخ معاصر ایران را می توان با شناخت بازیگران آنها بهتر ارزیابی قرار داد و علل و عوامل عقب‌ماندگی ایران را کشف کرد و مورد نقادی و تجربه و تحلیل قرار داد و جدای از نقش اول شاهان در این واپس گرایی، چیزی از نقش این بازیگران در پشت صحنه ها مخفی نماید.اوضاع عمومی سیاسی و اجتماعی تلاشهای اصلاح طلبی، تنزل قدرت سیاسی، خروج و پرخاش مردم، هیچ یک نتوانست تغییر عمده ای در روی حکمرانی بیندازد مگر وزارت یکساله امین الدوله که جهات مثبت داشت .
فهرست
| عنوان مطلب | صفحه |
| چکیده | 1 |
| مقدمه | 2 |
| کتاب شناسی | 3 |
| بخش اول - زندگی نامه امین الدوله فصل اول - شرح حال میرزا علی خان امین الدوله از تولد تا ورود به دربار 1- کودکی و نوجوانی میرزا علی خان امین الدوله 2- مجد الملک پدر امین ادوله 3- کسانی که القاب امین الدوله کسب نموده اند. | 18 19 19 34 36 |
| فصل دوم – زندگی سیاسی امین الدوله( اوضاع سیاسی - اجتماعی، اقتصادی ) 1- امین الدوله و واقعه رژی 2- سلطنت مظفرالدین شاه 3- امین الدوله و پیشکاری آذربایجان 4-وزارت اعظمی امین الدوله 5- امین الدوله و فراماسونری فصلسوم– عملکرد سیاسی امین الدوله 1- سیاست داخلی 2- امین الدوله و روحانیون 3- سیاست خارجی 4- روس و انگلیس 5- گروگذاری بنادر جنوب | 37 37 45 46 47 52 56 56 56 60 61 65 |
| بخشدوم– اقدامات امین الدوله فصل اول- اقدامات اقتصادی 1- اصلاحات مالی و تفکر استقراض 2- تشکیلات پستی در دوره ناصرالدین شاه 3- ریاست میرزا علی خان منشی حضور در پست (دوره اول از سال 1288-1290 هجری قمری ) 4- تاریخچه پیدایش سانسور در پست خانه و کناره گیری میرزا علی خان امین الدوله از‌کار پستخانه 5-دوره‌دوم‌ریاست‌امین‌الملک(امین الدوله از1292-1294هجری قمری ) 6-تاثیر پست خانه در روند اصلاحات جامعه ایران 7- شرح مختصری از خدمات پست خانه در جنبش مشروطیت 8- گمرکات 9- کارخانه قند 10- پارک امین الدوله فصل دوم – اقدامات فرهنگی 1- مدارس رشدیه 2- نهضت مدارس جدید 3- تشکیل انجمن ها 4- ادبیات سیاسی | 67 67 68 75 79
82
83 84 85 87 90 91 95 95 99 102 104 |
| بخش سوم– رابطه امین الدوله با رجال فصل اول – امین الدوله و دیگران 1- رابطه امین الدوله با میرزا ملکم خان 2-رابطه امین الدوله و مشیر الدوله 3- رابطه امین الدوله با جعفر قلی میرزا ملک فصل دوم – دیدگاه نویسندگان درباره امین الدوله 1- دیدگاه اعتماد السلطنه 2- دیدگاه حسین قلی خان نظام السطنه مافی خصوص امین الدوله 3- دیدگاه میرزا مهدی خان ممتحن الدوله 4- دیدگاه افضل الملک 5- دیدگاه ملک الشعرای بهار 6-دیدگاه عبدالحسین نوایی فصل سوم– مقایسه ی بین شخصیت امین الدوله وامین السلطان 1- امین السلطان 2- امین الدوله 3-سفرهای امین الدوله و مقایسه آن با امین السلطان فصل چهارم – عزل 1- عزل و فوت امین الدوله 2- فوت امین الدوله فصل پنجم- آثار مکتوب 1-خاطرات سیاسی میرزا علی خان امین الدوله 2- سفرنامه مکه 3- شیوه نگارش امین الدوله بخش چها رم– افکار و عقاید امین الدوله فصل اول – تاریخچه اصلاحات در ایران 1- اقدامات کلی 2- سیر نوگرایی در ایران
3- عباس میرزا 4- امیر کبیر 5- میرزا حسین خان سپهسالار فصل دوم – اندیشه ها واقدامات 1- تاثیر افکار غرب در اندیشه امین الدوله 2- زمینه فکری و خصوصیات اخلاقی 3- دیدگاه امین الدوله در خصوص نظام حکومت 4- دیدگاه امین الدوله در خصوص راهکارهای نجات ایران 6- دیدگاه امین الدوله در خصوص امتیازات 7- دیدگاه امین الدوله در خصوص اصلاحات 8- دیدگاه امین الدوله در خصوص اقتصاد 9- دیدگاه امین الدوله در خصوص قشون و ارتش فصل سوم اخلاف و بازماندگان 1-- فرزندان 2-میرزا محسن خان امینی ( امین الدوله ) 3- اشرف الملوک فخر الدوله 4-سرلشکر حسن امینی مجدی 5- دکتر علی امینی 6- ابوالقاسم امینی 7- سرتیپ محمود امینی | 107 108 108 112 114 120 120 124 125 126 128 128 130 130 133 136 140 140 144 145 145 150 153 155 156 156 156
157 159 161 164 164 165 174 176 177 177 180 181 183 183 183 184 185 186 189 190 |
| نتیجه گیری | 192 |
| منابع و مآخذ | 198 |
| پیوست ها و تصاویر | 208 |