پایان نامه تحلیل ژئوپلیتیکی قفقاز جنوبی وتاثیر آن بر امنیت ملی ایران باتاکید بر(گرجستان)

پایان نامه تحلیل ژئوپلیتیکی قفقاز جنوبی وتاثیر آن بر امنیت ملی ایران باتاکید بر(گرجستان)

مقدمه

فروپاشى اتحاد شوروى در سال ،۱۹۹۱ فرصتى را ایجاد کرد تا کشورهاى منطقه و بازیگران بین المللى به بازیابى و باز تعریف منافع ملى خود در حوزه قفقاز و در نتیجه به ترسیم معادلات جدیدى در روابط خود با کشورهاى تازه استقلال همت گمارند.

آمریکا، اروپا، روسیه، ایران، ترکیه، چین، هند و پاکستان اصلى ترین بازیگران صحنه قفقازند که در تلاش براى برقرارى رابطه و حضور در عرصه منطقه قفقاز هستند. هر چند، این تلاشها همسو و یکنواخت نیست و هر کشورى بنا به ملاحظات و اولویتهاى استراتژیکى، اقتصادى، سیاسى و فرهنگى به تعقیب منافع و اهداف خود پرداخته که البته منجر به طیف بندى هاى استراتژیک منطقه اى و جهانى در این منطقه حساس شده است و از طرفى، کشورهاى این منطقه نیز به دلیل برخوردارى ازموقعیت هاى ژئوپلیتیکی و تاریخى، راهکارهاى متفاوتى را براى حفظ استقلال و تحکیم ثبات و امنیت خود انتخاب کرده اند که معادلات امنیتى و سیاسى منطقه قفقاز را بسیار پیچیده کرده است.

تاریخ نشان داده که منطقه قفقاز همیشه حائز اهمیت بوده است و به لحاظ جغرافیایى، یکى از مناطق ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیک جهان به شمار مى رود. موقعیت جغرافیایى این منطقه در طول تاریخ نقش ارتباطى و تجارى مهمى رابین اروپا و آسیا بازى کرده است. به همین دلیل، قدرتهاى منطقه اى و جهانى همواره خواهان تسلط براین منطقه بوده اند. فروپاشى اتحاد شوروى نیز این خواسته استراتژیک را تشدید و این منطقه را کانون توجه قدرتهاى بزرگ کرد. خلأ امنیتى ناشى از فروپاشى، وجود منابع عظیم انرژى و انتقال آن به بازارهاى جهانى از جمله عوامل مهم رقابت بین قدرتهاى منطقه اى و فرامنطقه اى است.

از سوى دیگر، منطقه ژئواستراتژیکى قفقاز از پیچیدگى زیادى برخوردار است و اجزاى تشکیل دهنده آن به طور لاینفک به یکدیگر وابسته اند و هر حرکتى که در یکى از واحدهاى تشکیل دهنده آن پدید آید، تأثیرات خود را به دیگر واحدهاى همجوار منتقل مى کند (که انتخابات اخیر و انتقال قدرت به عناصرى با گرایش غربى از این دسته تحولات هستند) به همین دلیل است که تأمین امنیت در این منطقه، ضرورت اجماع نظر بین کشورهاى ققفاز و قدرتهاى پیرامونى را مضاعف کرده است.

روسیه به دنبال تثبیت موقعیت سیاسى، اقتصادى و نظامى گذشته خود بر قفقاز است و از طرفى، ایالات متحده نیز با سرمایه گذارى هاى اقتصادى به ویژه درزمینه انرژى و توسعه همکارى هاى نظامى به دنبال گسترش حوزه نفوذ خویش در منطقه هستند. سایر کشورها از جمله کشورهاى اتحاد اروپا، ایران و ترکیه هر یک به تناسب توانایى هاى سیاسى، اقتصادى و فرهنگى سعى مى کنند بیشترین تأثیر و نفوذ را دراین منطقه داشته باشند.

دراین بین، رقابت و تأثیر در ایجاد ترتیبات امنیتى در قفقاز، یکى از موضوعات مهم بین این قدرتها و کشورهاى واقع در این منطقه بوده که متأثر از مسائل جغرافیاى سیاسى واقتصادى قفقاز است. در زمینه تأمین امنیت بیشتر، رقابت بین روسیه و آمریکا است.

کشور گرجستان هم مانند جمهورى آذربایجان به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی و وجود قومیتهاى گوناگون، امنیت خود را با قدرتهاى منطقه اى و فرامنطقه اى گره زده است. سیاست نگاه به غرب در مسائل سیاسى و امنیتى به صورت جریانى تثبیت شده و نهادینه توسط مقامات این کشور مورد تعقیب بوده است.

در مقایسه با آذربایجان و ارمنستان، گرجستان هیچ مرز مشترکی با ایران ندارد، ولی ملاحظات متعدد، دو کشور را برای همکاری ترغیب می‌کند.

ایران در سیاست خود در قفقاز کوچک نمی‌تواند گرجستان را نادیده بگیرد و در مقابل گرجستان نیز نمی‌تواند ایران را نادیده بگیرد، چراکه گرجستان نیازمند آن است که روابط بین‌المللی خود را در جهت کاهش نفوذ روسیه گسترش دهد.

در ارزیابی و تجزیه و تحلیل تحولات قفقاز جنوبی و جایگاه ایران به عنوان یک بازیگر منطقه ای باید به نقش قدرت های بزرگ و فرامنطقه ای به عنوان بر هم زننده اصلی ثبات و امنیت منطقه ای توجه جدی داشته باشیم که در این میان نقش ایالات متحده به عنوان یکی از این قدرت های اصلی باید مورد توجه قرار گیرد.

امنیت ملی:

امنیت در لغت به معنای در امان بودن، ایمنی و بی ترسی است و این ویژگی در وضعیتی حاصل می شود که تهدید و خطری وجود نداشته باشد. از آنجا که امنیت پدیده ای نسبی، ذهنی و تجزیه ناپذیر است، ارائه تعریفی دقیق از آن بسیار مشکل است. چنانچه اندیشمندان مختلف همواره تعاریف متعدد از آن ارائه کرده اند. برای نمونه «برژینسکی» نظریه پرداز و سیاست مدار امریکایی، امنیت ملی را وجود اوضاعی مبتنی بر حفظ و برقراری اقداماتی می داند که کشور را از اعمال نفوذ دشمن، مصون نگه دارد یا اندیشمند دیگری به نام «آرنولد و لفرز» امنیت ملی را به طور عینی به معنای فقدان تهدید نسبی به ارزش های مکتبیه و به طور ذهنی به مفهوم ترس از حمله به اینگونه ارزش های می داند.

مسأله امنیت ملی و اولویت های آن برای هر کشور از اهمیت به سزایی بر خورد دار می باشد، لذا واحدهای ملی برای تأمین امنیت ملی خود، به تدوین استراتژی های ملی دست می زنند و این استراتژی‌ها، مقابله با تهدیدات هستند و راهکارهای دراز مدت برای مقابله با نا امنی محسوب می شوند و در حقیقت و ظیفه اصلی استراتژی های امنیت ملی این است که تهدیدات را به ضد تهدیدات (فرصت) تبدیل کنند. بنابراین تأمین امنیت ملی، مهم ترین دغدغه کشورها و واحد های سیاسی را تشکیل می دهد. (کاظمی: 1384، 26 ـ 23)

تحولات جدید در منطقه قفقاز با تمرکز بر مسئله انرژی

تحول دیگری که با سیاست همسایگی اروپا در ارتباط تنگاتنگ است، به بهره برداری رسیدن و افتتاح خط لوله گازی باکو ـ تفلیس ـ ارز روم در سال 1386 می باشد. این خط لوله گازی در مسیر موازی با خط لوله نفتی باکو ـ تفلیس ـ جیحان قرار دارد و اولین خط لوله گازی است که گاز حوزه دریای خزر را از طریق گرجستان و ترکیه به بازار اروپا منتقل می کند.

...

منابع ماخذ

1- افشردی، محمد حسین؛ (1381)؛جنگ قفقاز یازده سپتامبر روسیه ؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی قفقاز؛ شماره63.

2- امیدوارنیا، محمد جواد؛ (1381)؛امنیت در قرن بیست ویکم ؛ تهران؛ دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی

3- امیر احمدیان، بهرام؛ (1376)؛جغرافیای قفقاز ؛ تهران؛ موسسه چاپ و انتشارات وزارت امورخارجه؛ چاپ اول.

4- امیر احمدیان، بهرام؛ (1381)؛جغرافیای کامل قفقاز ؛ تهران؛ مرکز جغرافیایی نیروهای مسلح؛ چاپ اول.

5- امینیان، بهادر؛ (1386)؛آمریکا و ناتو(پایانی و گسترش ناتو و هژمونی امریکا) ؛ تهران؛ دانشگاه امام حسین،موسسه چاپ و انتشارات؛ چاپ اول.

6- تقوی اصل ، سید عطا ؛ (1381)؛ژئوپلیتیک جدید ایران از قزاقستان تا گرجستان ؛ تهران؛ مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه؛ چاپ سوم.

7- تقوی اصل، سید عطا؛ (1387)؛جنگ قفقاز یازده سپتامبر روسیه ؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی قفقاز؛ شماره63.

8- تهامی، سید مجتبی؛ (1384)؛ امنیت ملی داکترین، سیاست های دفاعی و امنیتی (جلد 1)؛ تهران؛ نشر آجا؛ چاپ اول.

9- حافظ نیا، محمدرضا؛ (1385)؛ اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک؛ مشهد؛ انتشارات پاپلی و پژوهشکده امیر کبیر؛ چاپ ا

10-حافظ نیا، محمدرضا؛ (1381)؛ جغرافیای سیاسی ایران؛ تهران؛ انتشارات

11حافظ نیا، محمد رضا؛ (1384)؛ ژئوپلیتیک، علم یا گفتمان: یک تردید فلسفی؛ مجموعه مقالات نخستین گنگرة علمی انجمن ژئوپلیتیک ایران؛ تهران؛ انجمن ژئوپلیتیک ایران.

12حافظ نیا، محمدرضا؛ (1386)؛ قدرت و منافع ملی؛ تهران؛ نشر انتخاب.

13-دارمی،سلیمه (1386)؛ ناتو درقرن بیست و یکم؛ تهران؛ انتشارات موسسه فرهنگی مطالعات وتحقیقات بین المللی ابرار معاصر؛ چاپ اول.

14-دوئرتی،جیمزوفا لتزگراف ، رابرت؛ (1384)؛ نظریه های متعارض در روابط بین الملل؛ تهران؛ نشر قومس؛ ترجمه وحید بزرگی و علیرضا طیب :چاپ اول.

15-ربیعی ، علی ؛ (1383)؛ مطالعات امنیت ملی(مقدمه ای بر نظریه های امنیت ملی در جهان سوم ؛ تهران؛ مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه ؛ چاپ اول.

16-رنجبر ، مقصود ؛ (1378)؛ملاحظات امنیتی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ تهران؛ انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی ؛ چاپ اول.

17-سریع القلم ، محمود ؛ (1379)؛سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بازنگری و پارادایم ائتلاف؛ تهران؛ مرکز تحقیقات استراتژیک ؛ چاپ اول.

18-سیف زاده ، سید حسن ؛ (1383)؛معمای امنیت و چالش های جدید غرب؛ تهران؛ مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه ؛ چاپ اول.

19-شربیانی،قوام؛ (1387)؛امنیت ایران ورویکردناتودرآسیای مرکزی؛تهران؛مرکزچاپ وانتشارات وزارت امورخارجه؛چاپ اول.

20-صفوی ، مهدی ؛ (1384)؛ساختار وتحولات سیاسی در فدراسیون روسیه و روابط جمهوری اسلامی ایران؛ تهران؛ مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه ؛ چاپ اول.

21-طلوعی ، محمود ؛ (1377)؛فرهنگ جامع سیاسی؛ تهران؛ نشر علم ؛ چاپ اول.

22-عامری ، هوشنگ ؛ (1370)؛اصول و روابط بین الملل؛ موسسه انتشارات آگاه ؛ چاپ اول.

23-عبداله خانی ، علی ؛ (1383)؛نظریه های امنیت، مقدمه ای بر طرح ریزی دکترین امنیت ملی ؛ تهران؛؛ انتشارات موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر ؛ چاپ اول.

24-عزتی، عزت الله؛ (1380)؛ ژئوپلیتیک در قرن بیست و یکم؛ تهران؛ انتشارات سمت.

25-عزتی، عزت الله؛ (1371)؛ ژئوپلیتیک؛ تهران انتشارات سمت؛ چاپ اول.

26-عزتی، عزت الله؛ (1386)؛ نظریه های جدید در جغرافیای سیاسی؛ تهران؛ انتشارات قومس.

27-قوام ، عبدالعلی ؛ (1378)؛اصول سیاست خارجی و سیاست بین الملل ؛ تهران؛؛ انتشارات سمت ؛ چاپ ششم.

28-کاظمی ، احمد ؛ (1384)؛امنیت در قفقاز جنوبی ؛ تهران؛؛ انتشارات موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر ؛ چاپ اول.

29-کاظمی ، سید علی اصغر ؛ (1373)؛روابط بین الملل در تئوری و عمل ؛ تهران؛؛ نشر قومس ؛ چاپ اول.

30-کریمی پور ، یدا... ؛ (1379)؛ایران و همسایگان(منابع تنش و تهدید ؛ تهران؛؛ انتشارات جهاددانشگاهی؛ چاپ اول.

31-ماندل،رابرت؛(1377)؛چهره متغیرامنیت ملی؛ترجمه:پژوهشکدةمطالعات راهبردی؛تهران؛انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.

32-مجتهدزاده، پیروز ؛ (1381)؛ جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی؛ تهران انتشارات سمت.

33-مرادی ، منوچهر ؛ (1385)؛چشم انداز همکاری ایران و اتحادیه اروپا در تامین امنیت و ثبات در قفقاز جنوبی؛ تهران؛ مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه ؛ چاپ اول.

34-معظمی گودرزی ، پروین ؛ (1378)؛گرجستان؛ تهران؛ مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه ؛ چاپ اول.

35-میرحیدر، دره؛ (1384)؛ مبانی جغرافیای سیاسی؛ تهران؛ انتشارات سمت.

36-میرحیدر، دره؛ (1371)؛ مبانی جغرافیای سیاسی ؛ تهران؛ انتشارات سمت.

37-مینایی ، مهدی ؛ (1381)؛مقدمه ای بر جغرافیای سیاسی ایران؛ تهران؛ دفتر مطالعات وزارت امور خارجه ؛ چاپ اول.

38-واعظی،محمود؛ (1387)؛ژئوپلیتیک بحران درآسیای مرکزی وقفقاز؛تهران؛مرکزچاپ وانتشارات وزارت امورخارجه؛چاپ دوم.

39-هاشمی، غلامرضا ؛ (1384)؛امنیت درقفقاز جنوبی؛ تهران؛ مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه ؛ چاپ اول.

40-هوشنگ مهدوی، عبدالرضا ؛ (1375)؛تاریخ روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران از ابتدای دوره صفویه تا پایان جنگ جهانی دوم؛ تهران؛ انتشارات امیر کبیر.

مقالات:

1-امیر احمدیان، بهرام؛ (1375)؛تهدیدهای امنیتی قفقاز ؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات و آسیای مرکزی و قفقاز؛ شماره13.

2-امیر احمدیان، بهرام؛ (1379)؛جایگاه ژئوپلیتیکی ایران در قفقازپس از جنگ سرد؛ تهران؛ مجموعه مقالات جغرافیا کاربردهای دفاعی امنیتی ؛ دانشگاه امام حسین.

3-امیر احمدیان، بهرام؛ (1385)؛جایگاه تفلیس در گسترش علم و ادب در قفقاز؛تهران؛ فصلنامه مطالعات و آسیای مرکزی و قفقاز؛ شماره اول پاییز.

4-امیر احمدیان، بهرام؛ (1387)؛جنگ قفقاز:یازده سپتامبرروسیه؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات و آسیای مرکزی و قفقاز؛ شماره63.

5-امیر احمدیان، بهرام؛ (1387)؛بحران گرجستان،طرف های درگیر،علت ها و پیامدها؛ تهران؛ فصلنامه اطلاعات سیاسی-اقتصادی؛ شماره اول و دوم،مهر و آبان.

6-ثقفی عامری، ناصر؛ (1378)؛روابط ایران و روسیه تا چه حد استراتژیک است ؛ تهران؛ مجموعه مقالات پنجمین میزگرد مشترک ایران و روسیه؛ دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی

7-جاناتان،آوس؛ (1380)؛پیچیدگی امنیت منطقه ای قفقاز؛تهران؛فصلنامه مطالعات وآسیای مرکزی وقفقازترجمه علیرضا زارع،شماره 40.

8-جاویدنیا، کیومرث؛ (1382)؛گسترش ناتو به شرق و تاثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛ تهران؛ موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر .

9-حافظ نیا، محمد رضا؛ (1381)؛نقش آفرینی ژئواستراتژیک قفقاز و آسیای مرکزی در رقابت های جهانی ؛ تهران؛ مجله آسیای مرکزی و قفقاز؛ شماره40.

10چشمه اعلائی، مهرداد؛ (1384)؛جمهوری اسلامی ایران و تحولات حوزه قفقاز ؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات و آسیای مرکزی و قفقاز ؛ شماره52.

11-رحیم پور، علی؛ (1381)؛تحولات ژئواستراتژیک در سده ی بیست ویکم و جایگاه منطقه و ایران ؛ تهران؛ فصلنامه اطلاعات سیاسی-اقتصادی ؛ شماره183-184.

12-رشاد،افسانه؛ (1387)؛تصاعدبحران درگرجستان وامنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛تهران؛فصلنامه اطلاعات راهبردی؛ شماره 62.

13-رضایی، علی اکبر؛ (1387)؛اسرائیل در آسیای مرکزی؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز؛ شماره 23.

14-سجادپور،کاظم (1373)؛تصاعدروسیه وقفقاز،اقتصاد وملاحظات امنیتی؛تهران؛فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی وقفقاز؛شماره 18.

15-شجاع، شاپور؛ (1380)؛گسترش ناتو به سمت شرق و اثر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛ تهران؛ فصلنامه فصلنامه دفاعی و استراتژیک ؛ شماره 9.

16-عسکری، حسن؛ (1387)؛چشم انداز دورنمای الحاق گرجستان به ناتو و پیامد های آن بر کشورهای منطقه؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز ؛ شماره 61.

17-عسکری، حسن؛ (1384)؛انقلاب رزدر گرجستان دستاوردها و ناکامیهای دولت جدید؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز ؛ شماره 49.

18-قامت،جعفر؛ (1387)؛گسترش ناتو به شرق(آسیای مرکزی و قفقاز)وتاثیرات آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛ فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات؛شماره 70.

19-قوام،عبدالعلی؛ (1386)؛چالش ای نظری پیرامون امنیت ملی و بین المللی؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات بین الملل؛ شماره4.

20-کوهکن، علیرضا؛ (1381)؛بحران گرجستان،قدرت های حاضر در منطقه؛ تهران؛ فصلنامه راهبرد یاس ؛ شماره 15.

21-کوئن، فردریک؛ (1382)؛ناتو و قفقاز جنوبی،تلاش برای هیچ؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز ؛ شماره 42.

22-مجتهد زاده، پیروز؛ (1381)؛جهان سیاسی در سالی که گذشت؛ تهران؛ اطلاعات سیاسی و اقتصادی ؛ شماره 176-175.

23-مرادی، منوچهر؛ (1387)؛جنگ در قفقاز،امنیت و منافع جمهوری اسلامی ایران؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز ؛ شماره 63.

24-مشفقی فر، ابراهیم؛ (1383)؛تحولات نظامی قفقاز جنوبی و نقش قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز ؛ شماره 46.

25-موسوی، سید رسول؛ (1384)؛تحولات امنیتی و نظامی آسیای مرکزی و قفقاز و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛ تهران؛ فصلنامه راهبرد دفاعی ؛ شماره 9.

26-موسوی، سیدرسول؛ (1382)؛ساز و کارهای امنیتی درقفقاز جنوبی؛تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی وقفقاز؛شماره 42.

منابع اینترنتی:

http://bashgah.net

http://earasianet.org

http:/news.pconline.ir/2009/03/stractur-nato.php

http:/www.act.nato.int/welcomelmission-html

http:www.iran.ru/Russian news

خرید فایل