روانشناسی دین ، بررسی مسئله دین است از جنبه درونی و فردیِ آن . این گستره سعی می کند با تحلیل روانی انسان ( از طریق روانشناسی ) ، ریشة پیدایش دین و همینطور پیامدهای این گرایش را مورد مطالعه قرار دهد. در این باب ، نظریه های موافق و مخالف بسیاری ارائه شده است .
علل و انگیزه های بروز دیدگاه روانشناسانه دین ، سیر تاریخی آن ، تئوریها و نظریه های قابل توجه در این زمینه ، همچنین پیامدهای تبیین شخصی و روانی دین که از مهمترین آنها می توان به پلورالیسم دینی اشاره کرد ، درفصل اول این رساله مورد مداقه قرار گرفته است .
از مهمترین و محوری ترین مسائل مورد بحث در روانشناسی دین ، میتوان از بحث ‘تجربه دینی’ نام برد که به عنوان گوهر و اساس این دیدگاه ، مورد توجه و دقت نظر متفکرین ، متألهان و همچنین روانشناسان قرار گرفته است . یکی از مهمترین فرضیه های مورد بررسی در این مبحث ، معرفت زایی تجربیات دینی است و اینکه آیا تجربه دینی میتواند از لحاظ معرفتشناسی ، عینیت داشته باشند ؟
بیان نظریات مختلف در مورد این مسئله ، که در فصل دوم به آنها اشاره شده ، تا حدودی اظهار نظر در مورد آن را آسان مینماید .
نقد و بررسی موضوع نیز ، همراه با بیان نظرات متفکرین معاصر و نتیجه گیری کلی از بحث ، اجمالاً در فصل پایانی رساله آمده است .
ما حصل بحث :
ـ روانشناسی دین ، نگاهی درونی ، روانی و فردی به دین است ، بدون در نظر گرفتن جنبه های اجتماعی ، فرهنگی و … آن .
ـ تبیین شخصی و درونی دین ، از بسیاری از تعارضات میان عقاید دینی و سایر ابعاد زندگی جلوگیری کرده و خواه و ناخواه ، اصطکاک همیشگی میان دین و علم را
از بین می برد.
ـ از طریق ارجاع تجربیات شخصی و فردی به پیش فرضهای دینی و زمینه های مذهبی افراد ، تجربیات دینی قابل تعریف بوده و به عنوان مهمترین عامل تحویل دین به روانشناسی ، مورد بررسی و دقت نظر قرار می گیرد .
ـ تجربیات دینی از لحاظ معرفت شناسی می توانند عینیت داشته باشند و اعتقادآور باشند ( اما فقط برای صاحب تجربه و نه ناظران ، بلکه برای ناظران خارجی ، تنها جنبه آشنایی دارد )
ـ از بارزترین نتایج تبیین و تفسیر درونی و فردی دین ، اعتقاد به پلورالیسم دینی
( کثرت گرایی دینی ) است که امروزه با گسترش این روند در جوامع غربی ، حقانیت مکاتب توحیدی و اعتقاد به صراط مستقیمی واحد ، به زیر سؤال رفته و تا حدودی تضعیف شده است .
ـ دین از طریق تجربه درونی و شخصی قابل ادراک است ، و این ادراک بر اساس فطرت کمالجوی انسان و طبیعت وی استوار است .
ـ تجربیات دینی در صورت عینیت یافتن ، می تواند معرفت زایی کرده و اعتقادات دینی را توجیه نمایند؛ اما این مسئله در مورد شخص تجربه کننده صادق می باشد و برای شخص ناظر هیچ الزام و ضرورتی ، برای اعتقاد از طریق تجربه دینی وجود ندارد.
مقدمه
مسئله دین و دینداری در طول تاریخ زندگی بشر همواره به عنوان مسألهای قابل بحث و مورد توجه ، مطرح بوده و علی رغم اینکه نقش غیر قابل انکار و بسزایی در زندگی بشر داشته و دارد ولی بحث و مجادله بر سر این موضوع که آیا اصلاً دین در زندگی نقشی را ایفا میکند و یا مقولهای جدا و مستقل از سایر جنبههای زندگی میباشد ؛ همیشه نقل مجالس علما و صاحب نظران و موضوع همیشگی مجادلات فلسفی و کلامی بوده است . تاریخ نشان میدهد دینداری و اعتقاد به موجودی ماورائی از آغاز تاریخ زندگی انسان ، ذهن او را به خود مشغول کرده به طوری که انسان ، بدون خدا و بدون اعتقاد به موجودی ماورائی و دارای قدرت برتر ، وجود نداشته است لکن کیفیت بروز این اعتقاد و نمادهایش در هر زمان برحسب نوع تفکر و روش زندگی و فرهنگ و آداب مردمان آن دوران تفاوت داشته است .
دینداری امری فطری و درونی بوده و هست اما بروز و ظهور آن نیازمند زمینه و بستر مناسبی است که این زمینه و شرایط برای افراد مختلف متفاوت خواهد بود .
در دوران پس از قرون وسطی غرب و به طور اخص مسیحیت ، با تعارض آشکار و وسیع میان عقاید (که به نحو شدیدی تحریف آمیز و خرافی شده و عملاً پایبندی به آن مانع پیشرفت علمی و فرهنگی جامعة انسانی میشد) و علم و تکنولوژی (که دوران فترت و رکود را پشت سر گذاشته و به طور فزایندهای رو به پیشرفت و ترقی نهاده بود)
مواجه شد . به طوری که متدینین که خود را مدافع احکام دینی میدانستند ، علم و تمدن را نوعی کفر و بیدینی به شمار آورده و علما و دانشمندان نیز در معرض اتهامات کفر آمیز قرار داشته و پایبندی به اصول اعتقادی و مبانی عقیدتی مسیحیت را مانع تحقیق و پیشرفت فکری خود و جامعه میدانستند .
لذا فیلسوفان و دانشمندان علم کلام بر آن شدند تا با تفسیر و تعبیری تازه و نو از دین آن را از صحنة اجتماعی زندگی بشر رانده و به حیطة شخصی و فردی اشخاص ارجاع دهند و از این طریق تعارض و تضاد میان علم با نمودهای مذهبی را از میان بردارند . از اواخر قرن هیجدهم میلادی زمزمههای این جدایی و این برداشت تازه از دین ، از طریق توجه به جنبة روانی و درونی دین توسط روانشناسان شنیده شد .
“ هر چند کاربرد واژة روانشناسی دین به عنوان حوزههای خاص پژوهش علمی ابتدا در اروپای قرن نوزدهم ظاهر شد ، پدیدههایی که این دو واژه به آنها اشاره دارد یعنی مصداق آنها و محتوای آنها به قدمت انسان است و تأمل در باب آنها به طلیعة تاریخ مدون بشر بازمیگردد .”[1]
[1] الیاده ، میرچا . فرهنگ و دین . ص 177
تعریف دین
تعریفهایی که از دین بازگو شده آنقدر فروان است که حتی ارائه فهرست ناقصی از آنها غیرممکن است و ما در اینجا به ذکر چند تعریف از روانشناسان و فیلسوفان مورد نظر (بدلیل مناسبت موضوع با تعاریف و شخصیتهای آنها) اکتفا میکنیم .
فروید[1](1856-1939) میگوید :“دین کاوش انسان برای یافتن تسلّی دهندههای آسمانی است تا او را در غلبه بر حوادث بیمناک زندگی کمک کند . همچنین وی به دین به عنوان یک اغفال مینگرد و تجربهاش را به عنوان مشارکت در بیماریهای همگانی دخالت میدهد”.[2]
جیمز[3] (1842-1910) روانشناس و فیلسوف معروف آمریکایی درباره دین چنین میگوید : “ بیگمان من میتوانم یک قسمت از موضوع مذهب را برای شما روشن سازم ، نمیتوان برای مذهب یک تعریف مطلق و منجزی پیدا کرد که مخالف و موافق آن را بپذیرند . از تمام معانی مختلف که برای مذهب آوردهاند ، و از همة جهاتی که برای آن قائل شدهاند من یک قسمت و یک جهت از آنرا انتخاب کرده و طبق قرارداد همین قسمت را ‘مذهب’ مینامم . بنابراین مذهب عبارت خواهد بود از تأثرات و احساسات و رویدادهایی که برای هر انسانی در عالم تنهایی و دور از همة بستگیها بر او روی میدهد . بهطوریکه انسان از این مجموعه در مییابد که بین او و آن چیزی که آنرا ‘ امر خدایی ’ مینامد رابطهای برقرار است ”.[4]
1 Zigmond Freud
[2] جعفری، محمدتقی . فلسفه دین . ص 95
3 William Jemes
[4] جیمز، ویلیام . دین و روان . ص 6
چکیده | ||
مقدمه ………………………………………………………………………………… 1 | ||
فصل اول | ||
رابطه روانشناسی و دین ………………………………………………………… 11 | ||
تعریف دین ……………………………………………………………………… 15 | ||
بررسی تئوریهای روانشناسانة دین …………………………………………… 21 | ||
ـ تئوری تحولی پیاژه ………………………………………………………… 22 | ||
ـ تئوری اریکسون ……………………………………………………………. 25 | ||
ـ آلپورت ……………………………………………………………………… 27 | ||
ـ یونگ ………………………………………………………………………… 30 | ||
ـ هیوم ………………………………………………………………………….. 35 | ||
ـ فروید ………………………………………………………………………… 42 | ||
علل گرایش به دین ……………………………………………………… 47 | ||
پیامدهای گرایش به دین ………………………………………………… 50 | ||
ـ جیمز…………………………………………………………………………… 51 | ||
| ||
تجربة دینی ……………………………………………………………………… 59 | ||
تعارض علم و دین ……………………………………………………………… 60 | ||
کثرتگرایی دینی ……………………………………………………………… 68 | ||
فصل دوم | ||
تعریف تجربة دینی ……………………………………………………………… 76 | ||
پیشینة تاریخی تجربة دینی …………………………………………………… 79 | ||
اقسام تجربة دینی ……………………………………………………………… 83 | ||
دیدگاههای مختلف در مورد انواع تجربههای دینی ………………………… 86 | ||
ـ تجربة دینی نوعی احساس است ………………………………………… 86 | ||
ـ تجربة دینی نوعی تجربة مبتنی بر ادراک حسی است ………………… 95 | ||
ـ تجربة دینی ارائه نوعی تبیین مافوق طبیعی است ……………………… 98 | ||
نمونههای تجربة دینی ………………………………………………………… 104 | ||
آیا تجربههای دینی هستة مشترکی دارند …………………………………… 118 | ||
تجربههای عرفانی ……………………………………………………………… 120 | ||
ـ آیا تجارب عرفانی معرفتزا است ……………………………………… 131 | ||
| ||
آیا تجربة دینی میتواند اعتقاد دینی را توجیه کند ………………………… 135 | ||
فصل سوم | ||
نگاهی نقادانه به موضوع ……………………………………………………… 149 | ||
ـ تقدم شرک بر یکتا پرستی………………………………………………… 164 | ||
ـ موهوم پنداری باورهای دینی …………………………………………… 165 | ||
ـ گناه نخستین………………………………………………………………… 166 | ||
ـ خدای پدرگونه …………………………………………………………… 167 | ||
ـ مفهوم جنسیت …………………………………………………………… 168 | ||
ـ تعمیم ناروا ………………………………………………………………… 170 | ||
فهرست منابع و مآخذ (فارسی) …………………………………………… 180 | ||
فهرست منابع و مآخذ (انگلیسی) ………………………………………… 184 | ||
|
پایان نامه تعریف دین-دیدگاه درونی و بیرونی دین
چکیده
در پژوهش حاضر به بررسی ارتباط بین نگرش مذهبی و رضایت از زندگی زناشویی می پردازیم. فرضیه اصلی این پژوهش عبارت است از اینکه بین نگرش مذهبی و رضایت از زندگی زناشویی رابطه وجود دارد و فرضیههای فرعی این پژوهش عبارت است از اینکه بین پایگاه اجتماعی زوجین ،بین سطح تحصیلات و بین آموزشهای قبل از ازدواج با رضایت از زندگی زناشویی رابطه وجود دارد. برای بررسی این پژوهش 60 نفر مرد و زن متاهل با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند و از طریق پرسشنامه افراد گروه نمونه مورد ارزیابی قرار گرفتند و جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش همبستگی استفاده شد. نتایج این تحلیل نشان داد که بین نگرشهای مذهبی و رضایت از زندگی زناشویی رابطه معناداری وجود دارد ،همچنین بین پایگاه اجتماعی افراد و آموزشهای قبل از ازدواج با رضایت از زندگی زناشویی رابطه وجود دارد اما بین سطح تحصیلات و رضایت از زندگی زناشویی رابطه معنا داری وجود ندارد.
کلید واژه ها : نگرش مذهبی – رضایت از زندگی زناشویی
فهرست
فصل اول
چکیده..................................................................................................................................2 مقدمه..............................................................................................................................3
بیان مساله...............................................................................................5
پیشینه تحقیق............................................................................................................6
اهمیت تحقیق...................................................................................9
اهداف تحقیق،روش تحقیق..............................................................................11
روش تحقیق.............................................................................................................11
فرضیه های تحقیق...........................................................................................................11
تعاریف عملیاتی و علمی متغیر های تحقیق..................................................................12
فصل دوم
تعریف دین......................................................................................................................15
دیدگاه درونی وبیرونی دین.......................................................................................15
تعاریفی از دانشمندان غربی درباره دین.............................................................15
تعریف مذهب..............................................................................19
مفهوم نگرش...................................................................................................................20
نگرش مذهبی............................................................................................................21
جامعه شناسی و مذهب................................................................................................22
نقش روانی مذهب..................................................................................................23
نقش اجتماعی مذهب.......................................................................................................23
آثار مذهب در زندگی..........................................................................................25
اهداف و اهمیت ازدواج.......................................................................................................26
اهداف و انگیزه ازدواج............................................................................................27
تعریف رضایت.............................................................................................................30
تعریف رضایتمندی زناشویی.......................................................31
عوامل موثر در رضایتمندی زناشویی......................................................................31
فصل سوم
طرح تحقیق...............................................................................................................36
جامعه آماری................................................................................................................36
نمونه گیری....................................................................................................36
ابزار پژوهش.......................................................................................................36
اعتبار و روایی ابزار....................................................................................36
شیوه اجرای تحقیق...............................................................................................37
فهرست منابع
پرسشنامه
پایان نامه روانشناسی دین
روانشناسی دین ، بررسی مسئله دین است از جنبه درونی و فردیِ آن . این گستره سعی می کند با تحلیل روانی انسان ( از طریق روانشناسی ) ، ریشة پیدایش دین و همینطور پیامدهای این گرایش را مورد مطالعه قرار دهد. در این باب ، نظریه های موافق و مخالف بسیاری ارائه شده است .
علل و انگیزه های بروز دیدگاه روانشناسانه دین ، سیر تاریخی آن ، تئوریها و نظریه های قابل توجه در این زمینه ، همچنین پیامدهای تبیین شخصی و روانی دین که از مهمترین آنها می توان به پلورالیسم دینی اشاره کرد ، درفصل اول این رساله مورد مداقه قرار گرفته است .
چکیده |
مقدمه ………………………………………………………………………………… 1 |
فصل اول |
رابطه روانشناسی و دین ………………………………………………………… 11 |
تعریف دین ……………………………………………………………………… 15 |
بررسی تئوریهای روانشناسانة دین …………………………………………… 21 |
ـ تئوری تحولی پیاژه ………………………………………………………… 22 |
ـ تئوری اریکسون ……………………………………………………………. 25 |
ـ آلپورت ……………………………………………………………………… 27 |
ـ یونگ ………………………………………………………………………… 30 |
ـ هیوم ………………………………………………………………………….. 35 |
ـ فروید ………………………………………………………………………… 42 |
علل گرایش به دین ……………………………………………………… 47 |
پیامدهای گرایش به دین ………………………………………………… 50 |
ـ جیمز…………………………………………………………………………… 51 |
|
تجربة دینی ……………………………………………………………………… 59 |
تعارض علم و دین ……………………………………………………………… 60 |
کثرتگرایی دینی ……………………………………………………………… 68 |
فصل دوم |
تعریف تجربة دینی ……………………………………………………………… 76 |
پیشینة تاریخی تجربة دینی …………………………………………………… 79 |
اقسام تجربة دینی ……………………………………………………………… 83 |
دیدگاههای مختلف در مورد انواع تجربههای دینی ………………………… 86 |
ـ تجربة دینی نوعی احساس است ………………………………………… 86 |
ـ تجربة دینی نوعی تجربة مبتنی بر ادراک حسی است ………………… 95 |
ـ تجربة دینی ارائه نوعی تبیین مافوق طبیعی است ……………………… 98 |
نمونههای تجربة دینی ………………………………………………………… 104 |
آیا تجربههای دینی هستة مشترکی دارند …………………………………… 118 |
تجربههای عرفانی ……………………………………………………………… 120 |
ـ آیا تجارب عرفانی معرفتزا است ……………………………………… 131 |
|
آیا تجربة دینی میتواند اعتقاد دینی را توجیه کند ………………………… 135 |
فصل سوم |
نگاهی نقادانه به موضوع ……………………………………………………… 149 |
ـ تقدم شرک بر یکتا پرستی………………………………………………… 164 |
ـ موهوم پنداری باورهای دینی …………………………………………… 165 |
ـ گناه نخستین………………………………………………………………… 166 |
ـ خدای پدرگونه …………………………………………………………… 167 |
ـ مفهوم جنسیت …………………………………………………………… 168 |
ـ تعمیم ناروا ………………………………………………………………… 170 |
فهرست منابع و مآخذ (فارسی) …………………………………………… 180 |
فهرست منابع و مآخذ (انگلیسی) ………………………………………… 184 |
چکیده انگلیسی………………………………………………………………… 185 |