بررسی عملکرد طرح تعمیم خدمات کتابخانه ای (جدول و نمودار)
چکیده
ایجاد امکان دسترسی مستقیم به خدمات کتابخانه‌ها و بهره‌مندی از خدمات آنها به عنوان روش پیشنهادی برای تکمیل روش «امانت بین کتابخانه‌ها»، حدود پنج سال پیش از سوی مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران پیشنهاد و در قالب «طرح تعمیم خدمات کتابخانه‌های تخصصی به افراد غیر عضو» طی سال‌های77ـ1374 به صورت آزمایشی به مرحله اجرا درآمد.
بر اساس این طرح، افراد زیر پوشش می‌توانستند با ارائه کارت عضویت در طرح، به کتابخانه‌ها مراجعه و از کلیه خدمات آنها در محل استفاده کنند و در صورت نیاز با ارائه کارتی به نام کارت امانت، کتاب مورد نیاز خود را برای مدتی به امانت گیرند.
این طرح با زیر پوشش قرار دادن190 کتابخانه وابسته به 64 دانشگاه و مؤسسه پژوهشی زیر پوشش وزارت فرهنگ و آموزش عالی، که در مجموع دارای212/391/5 جلد کتاب بودند، تمهیداتی را برای دسترسی مستقیم حدود 772/36 دانشجوی تحصیلات تکمیلی و 565/15 عضو هیئت علمی رسمی و رسمی آزمایشی زیر پوشش به این منابع را فراهم آورد که در مجموع، در طول اجرا ی آزمایشی، 020/19 جلد کتاب در سطح 148 کتابخانه، 54 دانشگاه و موسسه پژوهشی موجود در 31 شهر کشور توسط179/7 دانشجوی تحصیلات تکمیلی و 520 عضو هیئت علمی مورد استفاده قرار گرفتند.
«تعمیم خدمات مستقیم کتابخانه» راهکاری است که امکان دسترسی مستقیم و بدون واسطه به خدمات و مجموعه‌های کتابخانه‌ها را بدون نیاز به عضویت درکتابخانه‌ها فراهم می‌آورد. این روش که در کنار روش «امانت بین کتابخانه‌ها»، استفاده همزمان از خدمات و مدارک علمی موجود در کتابخانه‌های مختلف را تسهیل و تضمین می‌کند، مستلزم طراحی سیستمی بود که تمهیدات لازم را برای بهره‌مندی مستقیم از تمامی خدمات کتابخانه‌ها، از طریق رویه‌هایی هماهنگ و استاندارد، فراهم آورد. فراهم آوردن امکان دسترسی مستقیم می‌توانست بهره‌وری کتابخانه‌ها را از جنبه‌های زیر افزایش می‌دهد (علیدوستی1375):
1) شعاع خدمات هر کتابخانه تا سطح کل کشور افزایش می‌یابد.
2) مدارک موجود در هر کتابخانه در سطح کشور قابلیت استفاده می‌یابند.
3) محدودیت خدمات کتابخانه‌ها به اعضای خاص از بین می‌رود.
4) بدون صرف هزینه خرید مدارک، منابع کتابخانه‌ها ــ با امکان استفاده همزمان از آنها ــ تقویت و شکاف بین وضعیت استاندارد و وضعیت موجود در کتابخانه‌ها از طریق کاهش نیاز به مجموعه‌های پایه در آنها کم می‌شود.
5) وحدت رویه برای استفاده از خدمات مستقیم کتابخانه‌ها ایجاد می‌شود و سردرگمی مراجعان در دنبال کردن رویه‌های مستقل هر کتابخانه به صورت جداگانه از بین می‌رود.
هدف و فایده این بررسی
هدف از بررسی عملکرد این طرح، تعیین چگونگی ارتباط دانشگاه‌ها و موسسه‌های پژوهشی زیر پوشش آن از نظر تبادل کتاب با یکدیگر، با توجه به میزان پراکندگی آنها در سطح شهرها، گرایش موضوعی و زبان کتاب‌های مبادله شده، تراکم میزان مبادلات در ماه‌ها، فصل‌ها و سال‌های مختلف اجرا، و میزان خسارت‌های وارد شده در حین اجرای طرح است.