- زبان در تاتر .......................... 30
- اندامهای گفتار......................... 52
- آوای کلام زبان فارسی ................... 62
- توصیف آوایی مصوتها و صامتها ........... 65
- تبیین تمایز صدا و گفتار ............... 71
- تولید صدا ............................. 72
- تنفس(کلیات) ........................... 77
- تمرینها ............................... 80
بخش سوم: عناصر آواهنگ(لحن) .................. 110
- کیفیت ................................. 112
- قدرت .................................. 116
- زمان .................................. 121
- دانگ صدا .............................. 124
- تمرینها ............................... 125
- حلق/ بینی / دهان .................................................. 135
- تنوع دانگ و شتاب.................................................... 137
- تنوع ارتفاع صدا...................................................... 138
- تمرینها ............................... 140
- شتاب .................................. 148
- ضرب ................................... 152
- ضرباهنگ................................ 153
- منابع و مآخذ 156
=====================
عنوان رسالة عملی
کسی به سرهنگ نامه نمینویسد
======================== بخشهایی از متن:
مقدمه
این رساله درباره جذابترین حرفهها در دنیا است. نیز درباره این است که چگونه بتوانیم زیباترین، متقاعدکنندهترین و مؤثرین ابزار صوتی-یعنی صدای انسانی را تولید کنیم.
تأتر هنری است جمعی و وابسته به کار گروهی، و بازیگران مردمانی هستند متکی به کار مشترک. کار بازیگری علیرغم تصور بسیاری اشخاص، بسیار پرزحمت و شاق است[1]. آنان نمیتوانند مسئولیت خود را تفویض کنند، نمیتوانند در جریان تمرین و اجرا مرتکب غیبت شوند و بدون همکاری نمیتوانند کار کنند. مهمتر از همه اینکه نمیتوانند از زیر بار تمرینهای شخصی و مطالعهی روزانه شانه خالی کنند.
بازیگران انسانهایی اجتماعیاند که باید با خودشان و نقشهایشان رابطة متقابل داشته باشند. بدن و صدا باید هماهنگ با یکدیگر حرکت کنند، همچون زمانی که بازیگر با دیگران حرکت و گفتگو می کند. این نکات پیشة بازیگر را هم جذاب میسازد و هم بسیار مشکل.
من خود به عنوان بازیگر و کارگردان، و تماشاگر، بسیار دیدهام که دانشجویان و مجریان کم تجربه و بعضاً پر تجربه به هنگام اجرای نقش، اجرای کلامی پیچیده که مستلزم طراحی و تربیت بیان است، هراس از نرساندن صدا در سالنی بزرگ، پرداخت خصایص شخصیت، الگوهای متفاوت کلامی، مسئله زمانبندی و نیاز به انعطاف صدا، مشکلات عدیدهای پیش روی خود مییابند. در هرحال خوانندة این سطور- بازیگر- در ارتباط با این مشکلات پیوسته با پرسشهایی مواجه است، و این رساله در پی آن است پاسخهایی پیش رو قرار دهد تا هم دانش نظری او را پیرامون مسایل صدا و بیان صوتی بالا ببرد و هم مواد تمرین عملی برای وی تدارک ببیند . حتی بسیاری معلمین مجرب صدا و همچنین بازیگران توانای صحنه به ما یاد آور میشوند که بازیگر باید نکاتی پیرامون آواز خو اندن بداند. زیرا آواز خواندن یکی از بهترین راههای تربیت صدا است. "خواندن"، حس درک زیر و بمی را تقویت میکند، توجه به ضربآهنگ[2] را ملکه ذهن میسازد، آگاهی از ضرب را افزایش میدهد و موجب روانی و وضوح میگردد.
بازیگر باید بیاموزد و آنچنان عمل کند تا به روح تماشاگر دست یابد. کار بازیگر این است که خود را برانگیزد و سرزنده و هوشیار نگاهدارد، نه به خاطر خود بلکه به خاطر تماشاگر. سخن گفتن بخشی از تخیل است، و چنانچه بازیگر درکی از آنچه بر زبان میآورد نداشته باشد، یا اینکه در کجا سخن میگوید و با چه کسی، صرفنظر از اینکه درست یا نادرست صدا تولید میکند، سخناش شنیده نخواهد شد.
نکته مهم دیگری که بازیگر باید به آن بیاندیشد این است که بکوشد تماشاگر را با آنچه میگوید درگیر سازد، نه اینکه او را متوجه فنون بیان نماید. فرق است میان به نمایش گذاشتن خلاقیت از راه به کارگیری مهارت، و عرضة مهارت و فن.
بالاتر اشاره کردم که صدا مانند سازی است که باید آنرا نواخت. بازیگر لازم است بتواند این ساز را هم تند و هم کند بنوازد، و در انجام این کار هم فنی باشد و هم با احساس، اما در اینکه کدامیک را بر دیگری مقدم بدارد جای بحث و مجادله نیست-فن وسیلهای است برای انتقال هرچه بهتر حقیقت احساس (یا محتوا)، و چنانچه بازیگر بر این گمان باشد که یکی از این دو در الویت است، به راه خطا رفته.
[1] - دانیل مییر دینکگراف در کتاب "رویکردهای بازیگری" (راتلج،2001،ص163) به نقل از آلیسون هاج نویسندهی کتاب "تربیت بازیگر در قرن بیستم" مینویسد: تربیت بازیگر بی نظیرترین پدیدة تأتر در قرن بیستم است.
[2] - در بخش ضمیمه پیرامون زمانبندی (rate, tempo, rhythm) به طور مشروح سخن خواهیم گفت.
...
تولید صدا :
عوامل اصلی برای تولید صدای خوب از این قرارند: 1-راحتی بدن 2-وضعیت بدن
3-ذخیره هوایی خوب 4- استفادة با نظارت از هوای بازدم بوسیله دیافراگم و قفسه سینه
5- توانایی تولید یک نت ثابت در سراسر گستره صدا 6-تشدیدکنندههای دهان و حلق باید باز بمانند و به هیچ روی دچار انقباض نگردند. 7-عقب زبان نباید هنگام خروج آوا مانعی ایجاد کند. 8- نرم کامه باید بدون هیچگونه انقباضی افراشته باشد تا از ایجاد صدای خشیومی (تودماغی) ممانعت شود. 9- شکل گیری آواها باید در میان دهان صورت گیرد تا به پرتاب صدا" Projection" کمک شود و هم اینکه آهنگ صدا کیفیت "توکشیده" یا "حلقی" پیدا نکند.
راحتی بدن:
انقباض در بدن بویژه در اندامهای گفتار میتواند موجب از دست رفتن صدا و آسیب همیشگی تارهای صوتی گردد. بنابراین کسب توانایی راحت ساختن بدن نخستین گام مهمی است که بازیگر و هر کاربر صدا باید پشت سر بگذارد.چنانچه انقباضی در بدن حضور داشته باشد هیچ تمرینی فایده نخواهد بخشید. بدون نظارت بر اندامهای بدن و تحت فرمان درآوردن آنها نمیتوان توقع تولید صدای خوب را داشت.« بازیگر باید کشف کند چگونه بدنش تن به کار میدهد، و به آن بیاموزد تا به آسانی انجام وظیفه کند.»[1]سیسلی بری معلم صدا و بیان بر این عقیده است که راحتی بدن از اهمیتی حیاتی برخوردار است، زیرا به یک معنا، راحتی بدن یعنی تشدید.« [2]هر گونه گرفتگی در گردن، شانهها و پشت سر مانع از تنفس درست میشود، و در نتیجه تشدیدکنندهها نخواهند توانست بطور کامل عمل کنند. به کار گرفتن راحتی بدن شخص را کمک میکند تا از پس موقعیت مفروض برآید. زمانی که راحتی وجود داشته باشد شخص احساس نیکوتری دارد و در نتیجه نگرانی از او دور میشود. راحتی بدن به مفهومی که در اینجا بکار میرود دور کردن آن گرفتگی عضلانی که مانع آزادی حرکت صحیح اندامهای گفتار میشود و توانایی حفرههای تشدیدکننده را عقیم میگذارد. عدم حضور راحتی( انقباض عضلانی غیر ضروری) نه تنها صدا را معیوب میسازد و تکلم راحت را مختل میکند، بلکه حرکت بدن را ناخوشایند و بد قواره میسازد.
[1] -Acting skills, 2nd ed. Hugh Morison, AC.Black, 1998,p.34
[2] - The Actor and the text,2nd ed. Cicely Berry, Applaurabooks, N.Y.
1992, p.25
...
تمرینهایی برای اندامهای گفتار: آرواره، زبان، لبها، نرم کامه
/آرواره: سر را راست نگهدارید و آروارة پایین را رها سازید، بطوری که فاصله میان دندانهای بالا و پایین کمتر از دو سانتیمتر نباشد. حال سی مرتبه آرواره را بطرف بالا ببرید و رها سازید. حرکت را منظم انجام دهید. با انجام این تمرین فاصله یاد شده بدست خواهد آمد. فراموش نکنید که زبان در کف دهان قرار میگیرد.
/ از راه بینی نفس بکشید. آرواره را رها کنید. با رعایت فاصلهای باندازه دو سانتیمتر میان دندان بالا و پایین بازدم را از دهان خارج سازید. آرواره را راحت بالا بیاورید و بطور منظم تمرین مذکور را سی مرتبه تکرار کنید.
/ تا حد ممکن آرواره را راحت پایین بکشید. نوک زبان را پشت دندانهای پایین قرار دهید. ( مثل همیشه!) آرواره پایین را از چپ به راست و از راست به چپ 5 مرتبه به نرمی حرکت دهید. سپس حرکت دورانی از چپ به راست و از راست به چپ را با آرواره انجام دهید. هر حرکت 5 مرتبه . در انجام این تمرین نباید فشار به آرواره وارد آورید یا آنرا منقبض نمایید.
/زبان: آرواره پایین، نوک زبان پشت دندانهای پایین. نوک زبان را به جلوی سخت کامه پشت دندانهای بالا برسانید و حرف "ل"(نه "لام") را پشت سر هم بیست بار تکرار کنید. سپس همین عمل را با حرف "ر" انجام دهید. فراموش نکنید که آرواره پایین است. حال، زبان را از پایین به محل یاد شده بچسبانید و مجدداً به پایین برگردانید.
/ آرواره را پایین رها کنید. زبان را تا آنجا که میتوانید مستقیم از دهان خارج کنید و مجدداً به داخل ببرید. بیست مرتبه این عمل را تکرار کنید. سپس، هنگامی که زبان خارج از دهان است نوک را به بالا و پایین حرکت دهید. آنگاه زبان را به داخل بکشید و در میان حفره دهان "لار" را بطور مداوم و سریع ادا کنید.
/ آرواره را رها سازید. بکوشید نوک زبان را به نرم کامه برسانید. زبان در این وضعیت بطرف حلق خم میشود. این تمرین را ده مرتبه تکرار کنید.
/ لبها: آرواره رها، نوک زبان پشت دندانهای پایین. لبها را گرد کنید و بطرف جلو بکشید، و نجوا کنید" هو"(Hoo). فقط لبها حرکت میکنند. تصویر حرکت لبها را برای ادای "هوو" در ذهن خود ببینید. بیست مرتبه تمرین را تکرار کنید. دقت کنید هنگام تمرین اندامهای گفتار آنها را ( و در نتیجه خود را) خسته نکنید./آرواره را پایین بیندازید، لبها را گرد کنید و به جلو بکشید. بخوانید "ه هو هوو" دوازده مرتبه تکرار کنید. واژة "سوپ" را ده بار مؤکد ادا کنید.
...