مقاله امانت های الهی در قرآن
سپاس و ستایش ایزد منان را، که همه کس و همه چیز را، مالک اوست و هر آنچه از ناحیه عنایت او بر هستی جاری گشته، اماناتی است که باید، حافظ و امین بر آنها بود.
هنگام عرضة امانت حضرت باری- تعالی – خطاب به جمیع خلایق فرمود:
«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلیَ السَّمواتِ و الْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أنْ یَحْمِلْنَها و أشْفَقْنَ مِنْها…»[1]
پس از عرض امانت، همگان از جهت خوف از پذیرش آن ناتوان ماندند، چرا که حمل آن تنها سزاوار انسان بود: «وَحَمَلَهَا الاْنسان…»[2]
و این شانه‌های انسان بود که بار امانت را حمل کرد؛ او که ناز پروردة درگاه الهی بود، آن زمانیکه به قدرت لایزال الهی از عدم به وجود آمد، طنین قدسی ندا در داد « فَتَبارَکَ اللهُ أَحْسَنَ الخَالِقین»[3]
خلق شده در زیباترین صورت ها: «وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الاْنسانَ فِی أَحْسَنِ تَقْویمٍ»[4]
و جان گرفته از نفخه ملکوتی : «وَ نَفَخَ فِیه مِنْ رُّوحِه»[5]
ملائک صف به صف بر آستانش به حضور آمدند و نور مطلق مهر «إِنّی جاعلٌ فِی الأرْضِ خَلیفه»[6]
بر پیشانی‌اش نهاد، و در محضر آموزگار هستی علم اسماء آموخت: « وَعَلَّمَ ءآدَم الأسْمَاء کُلَّهَا»[7]
و ملائک را برآن اسماء مطلع ساخت؛ و عرشیان و قدسیان به فرمان حضرتش به پیشگاه انسان به سجده افتادند:
«وَ إذْ قُلْنَا لِلْمَلائِکَة اسْجدُوا لآدم…»[8] و کریم او را به کرامت خویش نوازش داد: «وَ لَقَدْ کَرَمْنَا بنی ءَآدم…. »[9]
به پاس این الطاف الهی، آن هنگام که عرض امانت بر خلایق کردند، بار امانت به دوش کشید که «نظر وی برعرض حق بود نه بر امانت، لذت عرض، ثقل امانت را فراموش گردانید، لاجرم لطف ربانی به زبان عنایت فرمود: « که برداشتن از تو و نگاهداشتن از من، چون توبه طوع بار مرا برداشتی من هم از میان همه تو را برداشتم.»[10]
رضای حضرت دوست تنها بر حمل امانت استوار نشد، بلکه امر بر ادای آن به سوی اهلش نمود و خطاب آمد:
«إِنَّ الله یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ الی أَهلِهَا…»[11]
و آنان که به درجة ایمان کامل رسیده اند و مصلین حقیقی هستند، هم بر حمل امانت و هم بر ادای آن فائق آمدند و لذا به آنان گفته شد:
«قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤمِنُونَ … وَ الذَّینَ هُمْ لِأمانَاتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ».[12]
«إلاَّ الْمُصَلّینَ… وَالَّذینَ هُمْ لأمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ راعون»[13]
و اما سر نهفته در آیات امانت این است که، حضرت باری- تعالی- سخن از عرضة امانت، ادای امانات و رعایت امانات نموده ولی امانت خاصی را نام نبرده و شاید از همین جاست که گفته‌اند: «امانت مفهومی گسترده و وسیع دارد.» و مفسران و اندیشمندان علوم اسلامی به استناد روایات پیامبر اکرم- صلی الله علیه و آله- و ائمه – علیهم السلام- و صحابه برای مفهوم وسیع امانت مصادیق بیشماری را ذکر کرده‌اند، البته در برخی از وجوه امانت میان مفسران اهل سنت و شیعه اشتراک وجود دارد و در برخی تعابیر همچون- امانت امامت و ولایت- میان مفسران فریقین اختلاف نظر دیده می‌شود، و مادر این پژوهش به بررسی نقاط اشتراک و اختلاف مفسران اهل سنت و شیعه درتفسیر امانت می‌پردازیم.
فهرست مطالب
عنوان...................................................................................................................... صفحه
مقدمه .................................................................................................................... 6
1. کلیات طرح تحقیق .............................................................................................. 9
1. 1 بیان مسأله ....................................................................................................... 10
2. 1 اهمیت مسأله ................................................................................................... 12
3. 1 سوأل تحقیق .................................................................................................... 12
4. 1 فرضیه ............................................................................................................. 13
5. 1 حدود مسأله .................................................................................................... 13
6. 1 محدودیت مسأله .............................................................................................. 13
7. 1 کلید واژه ها ................................................................................................... 14
1. 7. 1 امامت ......................................................................................................... 15
2. 7. 1 امانت ......................................................................................................... 16
3. 7. 1 امین ........................................................................................................... 19
4. 7. 1 خیانت ........................................................................................................ 20
5. 7. 1 عهد ............................................................................................................ 22
6. 7. 1 میثاق .......................................................................................................... 23
7. 7. 1 ودیعه ......................................................................................................... 24
8. 7. 1 ولایت ........................................................................................................ 25
2. فصل اول : کلیاتی در زمینة آیات امانت در قرآن
1. 2 آیة عرض امانت .............................................................................................. 29
1. 1. 2 معنای عرض امانت ...................................................................................... 30
2. 1. 2 معنای اباء و امتناع از پذیرش امانت ............................................................... 34
3. 1. 2 معنای حمل امانت ....................................................................................... 34
4. 1. 2 مراد از انسان حامل امانت کیست؟.................................................................. 35
5. 1. 2 معنای ظلوم وجهول ..................................................................................... 36
6. 1. 2 نتیجة قبول امانت ......................................................................................... 39
2. 2 آیة امانات ....................................................................................................... 40
2. 2. 2 شأن نزول مشهور آیه ................................................................................... 41
3. 2. 2 مقدم نمودن اداء امانات بر عدالت ................................................................. 42
4. 2. 2 مفهوم عام امانات ......................................................................................... 42
5. 2. 2 اقسام امانات ............................................................................................... 44
6. 2. 2 مخاطب در آیه چه کسانی هستند؟!................................................................. 46
3. 2 آیة منع از خیانت درا مانات .............................................................................. 50
4. 2 امانتداران ......................................................................................................... 51
1. 4. 2 پیامبران امین ................................................................................................ 51
2. 4. 2 فرشتة امین .................................................................................................. 53
3. 4. 2 کارگزاران امین ............................................................................................ 53
4. 4. 2 مؤمنان و نمازگزاران امانتدار .......................................................................... 55
3. فصل دوم : بررسی مقایسه‌ای دیدگاه‌های مفسران شیعی و اهل سنت در تفسیر امانت
1. 3 اتصاف به اسماء حسنی .................................................................................... 58
2. 3 اختیار و اراده ................................................................................................... 58
3. 3 استعداد ........................................................................................................... 59
4. 3 اسرار .............................................................................................................. 59
5. 3 اصل ادای امانت .............................................................................................. 61
6. 3 اعضاء و جوارح ............................................................................................... 62
7. 3 اوامر و نواهی .................................................................................................. 65
8. 3 اهل و خانواده .................................................................................................. 67
9. 3 ایمان .............................................................................................................. 68
10. 3 اوصاف پیامبر آخر الزمان - صلوات الله علیه و آله ............................................ 69
11. 3 تسلیم در برابر پیامبر - صلی الله علیه و آله و سلم- .......................................... 70
12. 3 تسلیم اسماء .................................................................................................. 71
13. 3 تعهد و قبول مسئولیت .................................................................................... 71
14. 3 تکلیف .......................................................................................................... 72
15. 3 توحید ........................................................................................................... 77
16. 3 حدود و شرع ................................................................................................ 78
17. 3 دلائل خداشناسی ............................................................................................ 78
18. 3 دلایل و عجایب صنع ..................................................................................... 79
19. 3 دین و شریعت .............................................................................................. 80
20. 3 روح ............................................................................................................. 82
21. 3 زن ................................................................................................................ 83
22. 3 شغل و منصب ............................................................................................... 84
23. 3 طاعت ........................................................................................................... 84
24. 3 عقل .............................................................................................................. 87
25. 3 علم .............................................................................................................. 89
26. 3 عهد و پیمان .................................................................................................. 91
27. 3 فرایض ......................................................................................................... 91
28. 3 فیض الهی ..................................................................................................... 93
29. 3 قرآن ............................................................................................................. 94
30. 3 لا اله الا الله .................................................................................................... 95
31. 3 لطیفه سیال انسانی .......................................................................................... 96
32. 3 محبت و عشق ............................................................................................... 96
33. 3 معرفت ......................................................................................................... 97
34. 3 نماز، روزه غسل حج، جهاد، زکات................................................................... 98
35. 3 وجود و هستی .............................................................................................. 101
36. 3 ودایع و امانات مردم ...................................................................................... 102
37. 3 وظایف و واجبات دین .................................................................................. 104
38. 3 وفاء به عهود ................................................................................................. 105
39. 3 ولایت الهیه، امامت و ولایت ائمه - علیهم السلام- ........................................... 106
4. فصل سوم : اهمیت امانتداری در روایات و احادیث
1. 4 رعایت اصل ادای امانت تحت هر شرایطی ......................................................... 124
2. 4 رابطة میان امانت و ایمان .................................................................................. 128
3. 4 آثار امانتداری ................................................................................................... 129
4. 4 آثار بی توجهی به ادای امانت ............................................................................ 135
5. 4 امانتداری میزانی برای سنجش افراد..................................................................... 136
5. فصل چهارم: نتیجه گیری ..................................................... 139
[1] - «ما امانت را برآسمان ها و زمین و کوه ها عرضه داشتیم، آنها از حمل آن سربرتافتند و از آن هراسیدند…» احزاب /72
[2] - همان «انسان آنرا حل کرد»
[3] - مومنون/14 «پس بزرگ است خدایی که بهترین آفریدگان است»
[4] - تین /4 «که انسان را در بهترین صورت و نظام آفریدیم»
[5] - سجده/9 ( از روح خویش در وی دمید.)
[6] - بقره /30 «من در روی زمین، جانشینی قرار خواهم داد.»
[7] - بقره /31 «سپس علم اسماء را همگی به آدم آموخت»
[8] - بقره /34 «هنگامی که به فرشتگان گفتیم: برای آدم سجده و خضوع کنید!.»
[9] - اسراء/70 «ما آدمیزادگان را گرامی داشتیم »
[10] - کاشفی ، کمال الدین حسینی، تفسیر مواهب علیه (تفسیرحسینی). ج 3، ص 494.
[11] - نساء/58، «خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانت ها را به صاحبانش بدهید!».
[12] - مومنون/8، «مؤمنان رستگار شدند»؛ … و آنها که امانتها و عهد خود را رعایت می‌کنند.»
[13] - معارج/32 «مگر نمازگزاران»، … آنها که با امانتها و عهد خود را رعایت می‌کنند.»