پایان نامه بررسی تطبیقی حقوق پناهندگان در اسلام و حقوق بین الملل
چکیده
بررسی تطبیقی مسائل حقوقی دریافتن راه های جدید وبهره گیری از دیدگاه وتجربیات متقابل نظام های مختلف حقوقی ارزش انکار ناپذیردارد.باوجود این به علت ورود اندیشه های حقوقی غیر اسلامی درحوزه ی حقوقی کشورهای اسلامی ضرورت بررسی تطبیقی مسایل فقهی باسایرنظام های مطرح به ویژه در قلمرومسایل اجتماعی به خوبی احساس می شود.
از جمله مسائلی که فقه کهن اسلامی وشیعی نسبت به آن سخن گفته وحقوق بین الملل نیزازکنارآن نگذشته است حقوق بیگانگان درکشور پذیرنده است واز جمله بیگانگانی که ممکن است مورد ظلم وستم قرارگرفته واز حقوق انسانی محروم بمانند پناهندگان هستندچراکه این خیل عظیم انسانی ازحمایت سیاسی دولت متبوع خود بی بهره ودردولت پذیرنده نیزبیگانه اند.
دراین نوشتار با اتخاذاز روش کتابخانه ای وابزارتحقیق فیش برداری ونیز استفاده از کتب و مقالات و اطلاعات پایگاه های اینترنتی به جمع آوری اطلاعات مرتبط با موضوع پرداخته تادر جهت بیان مباحث گام برداشته شود.
درباره حقوق پناهندگان کتب و مقالات بسیاری متنوعی به زبان لاتین به نگارش در آمده است. ادبیات موجود فارسی در این رشته نیز معتنابه می باشد. این کتب و مقالات عمدتا به جنبه بین المللی موضوع پرداخته اند و کمتر نگاه اسلامی به موضوع حقوق پناهندگان مدنظر بوده است.
مقدمه
یکی از مسائل و مشکلاتی که جوامع بشری تقریبا از بدو تاسیس تا زمان فعلی همواره با آن مواجه بوده است مساله پناهندگی و حمایت بین المللی از افراد پناهنده است.
پناهندگی به عنوان یکی از ویژگی های حیات بین المللی عموما با یک مکان و یک محل جغرافیایی ملازم است و از جمله دلایلش ناآرامی و بحران های منطقه ای و جهانی است که تاکنون میلیون ها نفر را وادار به ترک دیار خود کرده است و از سوی دیگر شکاف فزاینده سطح توسعه اقتصادی و اجتماعی در میان کشورها و نقض اصول استانداردهای رفتار دولت ها با اجتماع تحت نظر خود از جمله دلایل ایجاد معضل پناهندگی است. به بیان دیگر وضعیت افراد پناهنده به صورتی بوده است که از یک طرف به دلیل خطراتی که متوجه جسم، جان و آزادی آنها بوده، مجبور به ترک وطن خود و پناه گرفتن در کشور دیگر شده و رسما با عملا حمایت دولت متبوع خود را از دست داده و از طرف دیگر بدلیل نامشخص بودن وضعیت خود در کشور پذیرنده محروم از حمایت مناسب و مقتضی دولت یا نهاد بین المللی دیگر بودند. شرایط زندگی اسفناک و مصائب و مشکلات فراوانی که این افراد با آن مواجه بوده اند، باعث گردید تا از همان زمان تاسیس جامعه ملل و با تلاش برخی نهادهای بشردوستانه، موضوع حمایت بین المللی از افراد پناهنده و پناهجو در دستور کار جامعه بین المللی و نهادهای بین الملی مرتبط با این قضیه از جمله جامعه ملل قرار گیرد، به گونه ای که در طول دوران فعالیت آن اقدامی را در این زمینه به عمل آورد.
با پایان یافتن جنگ جهانی دوم و تاسیس سازمان ملل متحد مساله جمعیت های پناهنده همچنان یکی از مشکلات مهم آن دوران به شمار می رفت؛ به طوری که مجمع عمومی سازمان ملل در اولین نشست عمومی خود در سال 1946 رسیدگی به مسائل و مشکلات جمعیت های آواره را در دستور کار خود قرار داده و طی قطعنامه ای که به همین منظور به تصویب رسانده کمیسیون حقوق بشر را مامور تهیه کنوانسیونی در زمینه همین افراد نمود. نتیجه این اقدامات منجر به تهیه و تصویب کنوانسیون 1951 ژنو در مورد وضعیت پناهندگان و تاسیس نهاد کمیساریای عالی ملل متحد در امور پناهندگان UNHCR[1] برای حمایت بین المللی از افراد مذکور گردید. تحولات پس از تدوین سند فوق در جهان، باعث پیدایش گروه های جدیدی از افراد آواره شد که علیرغم نیاز شدید به برخورداری از کمک ها و حمایت بین المللی به دلیل محدودیت هایی که در کنوانسیون 1951 و اساسنامه UNHCR وجود داشت.
[1] - United Nations High Commissioner for Refugees
پس از ظهور اسلام مفهوم پناهندگی همچنان حفظ گردید و در فقه اسلامی از پناهندگی به صورت استجاره و امان یا استجاره و تامین تعبیر می شود. استجاره و امان یا تامین همان پناهندگی خواستن و پناهندگی و امان دادن است. از نظر فقهای اسلامی مبنای پناهندگی در اسلام، آیه 6 سوره مبارکه توبه در قرآن کریم است. بر طبق نص صریح این آیه هر مسلمانی مجاز است به هر غیرمسلم و حتی کافر و در زمان جنگ، در سرزمین اسلام پناه دهد: «اگرکافری نزد شما پناه گزیند از او حمایت کنید، باشد که سخن حق را بشنود و او را ایمن سازید...» کسی که از این طریق به مسلمانان پناهنده می گردد «مستامن» نامیده می شود.
در حقوق اسلامی، مفهوم امان متضمن دو نکته اساسی است: اول این که حق اعطای پناهندگی مقدس است و نمی توان آن را از کسی دریغ داشت و دوم این که به هیچ عنوان نمی توان شخص را به کشور اصلی اش برگرداند[1]. براین اساس، اسلام جزو اولین نهادهایی بوده که اصل بازنگردان و عدم اخراج پناهندگانی را که مرتکب جرائم سیاسی شده اند پذیرفته است[2].
نکته اساسی راجع به مبحث پناهندگی و عبور اشخاص از قلمروی به قلمرو دیگر در حقوق بین الملل اسلامی مربوط به دوران معاصر است که آیا مرزبندی های داخلی جهان اسلام برای مسلمانان کشورهای گوناگون اسلامی احکام و آثاری را در پی دارد یا خیر؟ و به عبارت دیگر آیا مسلمانان ساکن در یکی از این کشورها می تواند به هرکدام از کشورهای اسلامی که می خواهد رفت و آمد کند و در هر نقطه آنها که بخواهد ساکن شود و به اموری مد نظر خود بپردازد؟
[1] - Amaout,G.M.I Asiledans la Tradition Arabo-Islamique,Huat Commissariat de nations unies pour les refugies, Geneve.1986
[2] - دو اصل عدم اخراج و عدم بازگرداندن از جمله اصول کلیدی در حمایت از پناهندگان هستند که به ترتیب موضوع مواد 33و32 کنوانسیون 1951 در مورد وضع پناهندگان را تشکیل می دهند.
فهرست مطالب
| عنوان | صفحه |
| چکیده | 1 |
| مقدمه | 2 |
| ضرورت و هدف پژوهش | 5 |
| سوالات پژوهش | 6 |
| فرضیه های پژوهش | 6 |
| روش تحقیق | 6 |
| ساختار پژوهش | 7 |
| بخش اول: کلیات | 8 |
| فصل اول: تاریخچه پناهندگی | 9 |
| مبحث اول: سنت پناهندگی و حمایت از پناهنده در اسلام | 9 |
| گفتار اول: سنت پناهندگی در جزیره العرب | 10 |
| گفتار دوم: سنت پناهندگی در دوران پیامبر(ص) | 11 |
| گفتار سوم: سیره مسلمین بعد از رحلت پیامبر(ص) | 12 |
| مبحث دوم: سنت پناهندگی و حمایت از پناهنده در حقوق بین الملل | 13 |
| گفتار اول: پناهندگی و حمایت از پناهنده در دوران قبل از جامعه ملل | 13 |
| گفتار دوم: نهادهای حمایتی پناهندگان در دوران جامعه ملل | 17 |
| گفتار سوم: نهادهای حمایتی پناهندگان در دوران سازمان ملل متحد | 21 |
| فصل دوم: تعریف و تبیین مفهوم پناهنده | 25 |
| مبحث اول: مفهوم پناهندگی در اسلام | 25 |
| گفتار اول: تعریف و تبیین | 26 |
| گفتار دوم: عناصر اساسی پیدایش پناهندگی در اسلام | 29 |
| مبحث دوم: مفهوم پناهندگی درحقوق بین الملل | 31 |
| گفتار اول: مفهوم پناهنده و عناصر اساسی آن در کنوانسیون 1951 ژنو | 33 |
| گفتار دوم: مفهوم و تعریف پناهنده در سایر اسناد بین المللی | 37 |
| گفتار سوم: محدودیت های مصادیق پناهندگی | 39 |
| گفتار چهارم: تفاوت مفهوم پناهنده با آواره و پناهجو | 41 |
| بخش دوم: جایگاه پناهندگان در اسلام | 43 |
| فصل اول: بررسی ماهیت، شرایط و ادله مشروعیت پناهندگی | 45 |
| مبحث اول: ماهیت حقوقی پناهندگی | 45 |
| مبحث دوم: شرایط قرارداد پناهندگی | 47 |
| مبحث سوم: ادله مشروعیت پناهندگی | 48 |
| گفتار اول: قرآن | 48 |
| گفتار دوم: روایات | 49 |
| گفتار سوم: سیره پیامبر اکرم (ص) | 51 |
| گفتار چهارم: اجماع و نظر فقهاء مسلمانان | 52 |
| فصل دوم: بررسی عناصر تشکیل دهنده و انواع قرارداد پناهندگی | 54 |
| مبحث اول: عناصر تشکیل دهنده پناهندگی | 54 |
| گفتار اول: عناصر اصلی | 54 |
| گفتار دوم: عناصرفرعی | 59 |
| مبحث دوم: انواع قرارداد پناهندگی و امان | 61 |
| گفتار اول: به لحاظ موضوعی | 61 |
| گفتار دوم: به لحاظ زمانی | 61 |
| گفتار سوم: به لحاظ منشا | 62 |
| گفتار چهارم: به لحاظ حکم تکلیفی | 62 |
| گفتار پنجم: به لحاظ عرف و عادت | 62 |
| فصل سوم: وضعیت حقوقی پناهندگان | 65 |
| مبحث اول: حقوق و قواعد حمایتی پناهندگان | 65 |
| گفتار اول: حقوق عمومی | 65 |
| گفتار دوم: حقوق اقتصادی و اجتماعی | 74 |
| گفتار سوم: امنیت قضایی | 78 |
| مبحث دوم: معافیت ها و تکالیف پناهندگان | 80 |
| گفتار اول: معافیت ها | 80 |
| گفتار دوم: تکالیف | 81 |
| فصل چهارم: اثبات و خاتمه پناهندگی | 85 |
| مبحث اول: اثبات پناهندگی | 85 |
| مبحث دوم: خاتمه پناهندگی | 86 |
| گفتار اول: خاتمه پناهندگی همراه با تکلیف پناهنده به خروج | 87 |
| گفتار دوم: خاتمه پناهندگی بدون تکلیف پناهنده به خروج | 88 |
| گفتار سوم: آثار خاتمه پناهندگی | 89 |
| فصل پنجم: دارالاسلام نوین و روابط بین الملل جهان اسلام | 90 |
| مبحث اول: بررسی چگونگی تعدد کشورهای اسلامی | 90 |
| مبحث دوم: اتحاد و همگرایی کشورهای اسلامی | 92 |
| بخش سوم: جایگاه پناهندگان در حقوق بین الملل | 101 |
| فصل اول: وضعیت حقوقی پناهندگان در مجموعه مقررات بین الملل | 102 |
| مبحث اول: وضعیت حقوقی پناهندگان در اسناد جهانی | 103 |
| گفتار اول: کنوانسیون 1951 ژنو در مورد وضعیت پناهندگان و پروتکل 1967 | 103 |
| گفتار دوم: «اساسنامه اداره کمیسریای عالی ملل متحد در امور پناهندگان | 104 |
| گفتار سوم: «اعلامیه پناهندگی سرزمینی 1967 | 105 |
| گفتار چهارم: قطعنامه های مجمع عمومی سازمان ملل متحد | 105 |
| گفتار پنجم: مصوبات کمیته اجرایی کمیسریای عالی مل متحد برای پناهندگان | 106 |
| گفتار ششم: سایر اسناد جهانی مرتبط با پناهندگان | 106 |
| مبحث دوم: وضعیت حقوقی پناهندگان در اسناد منطقه ای | 107 |
| گفتار اول: آفریقا | 108 |
| گفتار دوم: اتحادیه اروپا | 109 |
| گفتار سوم: آمریکای لاتین | 114 |
| فصل دوم: حقوق و قواعد حمایتی پناهندگان | 115 |
| مبحث اول: مقررات بین المللی خاص پناهندگان | 115 |
| گفتار اول: قواعد حمایتی پناهندگان در کنوانسیون 1951 | 115 |
| گفتار دوم: حمایتهای امدادی (UNHCR) | 125 |
| گفتار سوم: نارسایی های کنوانسیون 1951در حمایت از پناهندگان و راهکارهای اجرای موثر آن | 132 |
| مبحث دوم: سایر اسناد حقوق بشری | 135 |
| گفتار اول: اعلامیه جهانی حقوق بشر | 135 |
| گفتار دوم: میثاقین (میثاق حقوق مدنی و سیاسی). (میثاق حقوق اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی | 136 |
| گفتار سوم: اعلامیه حقوق بشر اسلامی | 136 |
| نتیجه گیری | 138 |
| منابع و مآخذ | 142 |