تحقیق اکولوژی گندم
گندم به عنوان یکی از اصلی‌ترین مواد غذایی بشر و مهمترین محصول زراعی و ماده غذایی در اکثر کشورها، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. با توجه به رشد روزافزون جمعیت و افزایش قیمت این کالا در بازار بین‌المللی اهمیت دستیابی به خود کفایی با این محصول استراتژیک، روز به روز افزایش بیشتری پیدا می‌کند. در گزارش سالیانه انتشارات سازمان خواربار جهانی(FAO)، اظهار شده که عملکرد گندم در واحد سطح، در کشور ایران از متوسط تولید جهانی به مقدار 570 کیلوگرم در سال 1990 پایین‌تر بوده است. در بین مواردی که کارشناسان، این سازمان به عنوان دلایل پایین بودن عملکرد این محصول در کشور ایران ارائه داده‌اند، ناکافی بودن میزان دانش فنی کشاورزان بطور بارزی استنباط می‌شود. در راستای ایجاد تحول در روند تولید گندم در کشور ایران، طرح محوری گندم به عنوان یکی از جامع‌ترین و مهمترین طرح‌های وزارت کشاورزی به منظور افزایش تولید گندم در سال 1368 به اجرا در آمد. آنچه در دهه گذشته مورد توجه قرار گرفته است، زیر سؤال رفتن برنامه‌های توسعه‌ای است که تنها هدف آنها افزایش تولید می‌باشد(6).
آمار نشان می‌دهد که ایران نزدیک به 20 میلیون هکتار زمین قابل کشت دارد؛ از این مقدار، سالیانه حدود 10 هکتار به صورت آیش گذارده می‌شود و 5/8 تا 9 میلیون هکتار آن زیر کشت محصولات کشاورزی مختلف می‌رود، که حدود 3/2 آن به کشت گندم اختصاص می‌یابد و سطحی معادل 6/5 میلیون هکتار را می‌پوشاند. از این مقدار 6/1 میلیون هکتار به گندم آبی و 4 میلیون به گندم دیم تعلق دارد(4).
گندم معمولی (T.aestivum L.em.Tell) در محدوده وسیعی از شرایط آب و هوائی جهان رشد می‌کند و در حقیقت این گیاه سازگار‌ترین گونه‌های غلات است. زمین‌های زیادی در سر‌تا‌سر جهان در مقایسه با سایر گیاهان زراعی، به کشت آن اختصاص داده شده است، زیرا گندم غذای اصلی انسان است که به طور مستقیم مورد مصرف قرار می‌گیرد. به این ترتیب سطح کشت و تولید جهانی آن از سایر محصولات بیشتر است. گندم منبع اصلی کربوهیدرات غذای انسان را تشکیل داده و از لحاظ تهیه نان و ارزش نانوایی، آرد هیچ‌یک از غلات به پای آرد گندم نمی‌رسد. به خاطر داشتن بافت همبندی گلوتن گندم، خاصیت نانوایی آن دارای ارزش بسیار بالایی است. کیفیت گلوتن گندم بستگی به ژنوتیپ گندم‌ها دارد و همین صفت است که آرد گندم را ممتاز می‌نماید. بر خلاف هر غله دیگری، گلوتن گندم قادر است ور آمدن خمیر را از طریق تشکیل سلول‌های کوچک گاز و نگهداشتن گازکربنیک تشکیل شده در اثر تخمیر، به انجام برساند. در هرحال مصرف نان‌هایی که خمیرشان تخمیر حاصل می‌کنند و یا آنهایی که نمی‌کنند از قرن‌ها پیش و شاید هم در دوران قبل از تاریخ ثبت شده و مورد استفاده قرار می‌گرفته است. هر چند گندم از نظر بعضی از اسید‌های آمینه بخصوص لایسین فقیر است، ولی جزء بهترین غذاها به شمار می‌رود. نشاسته گندم به سادگی هضم می‌شود، زیرا دارای مقدار زیادی پروتئین می‌باشد. دانه گندم حاوی بسیاری مواد معدنی، ویتامین‌ها و چربی‌ها است(9).
در ایران مانند بسیاری از کشورهای جهان، نان حاصله از گندم مهمترین ماده غذائی روزانه مردم را تشکیل می‌دهد و نقش عمده‌ای در تأمین انرژی و پروتئین مورد نیاز بدن به عهده دارد. نان گندم یکی از ضروری‌ترین مواد غذائی و قوت اصلی اکثریت عظیمی از مردم کشورمان را تشکیل می‌دهد. بر طبق آمار مختلف متوسط سهم مصرف نان در کل انرژی مورد احتیاج حدود 40 درصد می‌باشد. به دلیل محتوای بسیار زیاد دانه از مواد پروتئینی و هیدرات کربن و نیز نسبت میان آنها که برای انسان بسیار عالی و مفید می‌باشد، امکان نگهداری دانه به مدت طولانی و حمل آنها به مسافت‌های خیلی زیاد بدون اینکه تغییراتی در آنها بوجود بیاید، میسر است و همچنین امکان کشت موفق آن در شرایط آب و هوای کاملا متفاوت (سرد و معتدل، خشک و گرم و...) و تا ارتفاعات خیلی بالا در پرو تا ارتفاعات 400 متری کشت می‌گردد(9).
در کل وجود آب و دمای مناسب، در تمام مناطق دو عامل تعیین کننده در میزان کشت گندم است. در مناطق مرطوب و گرم با علت شیو‌ع بیماری مخصوصا زنگ گندم، زراعت این محصول چندان رواج ندارد. کشورهای آسیایی، 26 درصد سطح زیر کشت گندم (90 میلیون هکتار) را به خود اختصاص داده‌اند؛ تقریبا یک‌سوم و به سخنی دقیقتر، 31 درصد محصول دنیا از این منطقه بدست می‌آید. در آسیا این محصول هم در مناطق معتدله (مانند چین) و هم در مناطق گرم (مانند هندوستان، پاکستان، افغانستان سوریه و ترکیه) زراعت می‌شود. در برخی از کشورهای مذکور در سال‌های اخیر محصول گندم به طور اساسی اضافه شده است. دلیل این کار استفاده از واریته‌ها یا ارقام پر محصول و اتخاذ روش‌های کشت جدید بوده است(4).
گندم گیاهی است یک‌ساله، تک لپه و از خانواده گندمیان gramineae و از جنس تریتیکم triticum که دارای گونه‌های بسیار زیاد وحشی و اهلی است. نمونه‌های وحشی آن غالبا به صورت علف هرز خود‌نمایی کرده و مزاحم کشت و کار می‌گردند. گندم مانند هر گیاه دیگری دارای ریشه، ساقه، برگ، گل و دانه می‌باشد که ذیلاً به شرح هر‌یک از آنها پرداخته می‌شود:
هنگام جوانه‌زدن گندم، اولین اندامی که پوست دانه را می‌شکافد و از آن خارج می‌شود ریشه‌چه می‌باشد. از این پس رشد گیاهچه که در زیر خاک و در تاریکی انجام می‌پذیرد شامل رشد طولی سریع ساقه همراه با تغیر حالت‌های ویژه آن می‌باشد تا اینکه ساقه‌چه گیاه جوان بتواند در خاک پیشروی کرده و از موانع موجود بر سر راه بگذرد و هر‌چه زود تر سر از خاک بیرون آورد. یکی از بارزترین تغییر حالت‌های ساقه آن است که مریستم انتهائی ساقه به وسیله برگ غلاف مانندی به نام کلئوپتیل coleopotile پوشیده می‌شود. وقتی گیاهچه سراز خاک بیرون آورد و اولین برگ گندم که نشانی از یک لپه‌ای بودن آن است ظاهر شد، عمل کلروفیلی آغاز می‌شود، از محل اولین گره نزدیک خاک گیاهچه، ریشه‌های اصلی گندم بیرون می‌آیند. این ریشه‌ها که از نظر شکل به ریشه‌های اولیه شباهت دارند به ریشه‌های ثانویه موسومند. این ریشه‌ها نسبتا از لحاظ قطر و طول همسان و مشابه می‌باشند و در بین آنها راست ریشه مشاهده نمی‌شود(ریشه افشان). عمده ریشه‌های گندم در زراعت آبی در عمق 25-20 سانتیمتر و در زراعت دیم در عمق 15-10 سانتیمتر قراردارند (به علت عمق کم خاک زراعی و عدم توسعه ریشه‌ها)(1).