مقاله بررسی از تنش گرمایی بعد از گرده افشانی بر ارقام گندم
مقدمه :
گندم به دلیل ارزش غذایی و طیف نسبتاً وسیع سازگاری به شرایط متفاوت آب و هوایی در مقایسه با سایر گیاهان زراعی در سطح وسیعتری کشت می گردد . گسترش کشت گندم در مناطق مختلف این گیاه را تحت تاثیر شرایط محیطی مختلف قرار داده و واکنش های متفاوت عملکردی را در آن موجب گردیده است به هر حال اگر چه تمامی تنشهای زنده و غیر زنده از عوامل مهم کاهش دهنده عملکرد محسوب می شوند ، اما در حال حاضر نزولات جوی و درجه حرارت از مهمترین عوامل موثر بر عملکرد گیاهان زراعی به شمار میروند .
مطالعات نشان داده است که گندم در مناطق گرمسیری در سطحی معادل هفت میلیون هکتار تحت شرایط تنش گرما کشت می شود .عملکرد در این شرایط تحت تاثیر قرار گرفته و حفظ آن مستلزم تدابیر به زارعی و به نژادی مناسب می باشد .
گندم منبع اصلی کربوهیدرات غذای انسان را تشکیل داده و از لحاظ تهیه نان و ارزش نانوایی، آرد هیچ یک از غلات به پای آرد گندم نمی رسد . بخاطر داشتن بافت همبندی گلوتن گندم ، خاصیت نانوایی آن دارای ارزش بسیار بالایی است .کیفیت گلوتن گندم بستگی به ژنوتیپ گندمها دارد و همین صفت است که آرد گندم را ممتاز مینماید .
بر خلاف هر غله دیگری گلوتن گندم قادر است .ور آمدن خمیر را از طریق تشکیل سلولهای کوچک گاز و نگهداشتن گاز کربنیک تشکیل شده در اثر تخمیر به انجام برساند .
عملکرد دانه این رقم در شرایط تنش گرما پس از گندم رقم چمران از سایر ارقام بیشتر بود . دیر رسی ارقام استار وگرین و تلاقی مراحل پس از گرده افشانی در این ارقام با گرمای شدید آخر فصل کاهش بیشتر ، عملکرد دانه را به همراه داشت . مقایسه میانگین داده ها حساسیت به تنش شان داد که بین گندم رقم استار و سایر ارقام تفاوت معنی دار وجود داشت . دیر رسی طول دوره رشد طولانی در دو رقم دیر رسی استار وگرین موجب گردید که مراحل رشد ونمو بعد از گرده افشانی این دورقم در اثر برخورد با گرمای آخر فصل کوتاه تر شده و کاهش شدید عملکرد دانه را به همراه داشته باشد . این نتایج با یافته های دانایی وهمکاران مبنی بر حساسیت عملکرد دانه رقم دیر رس استار در تاریخ کشت با تاخیر مطابقت داشت گندم رقم چمران با عملکرد دانه بالا در شرایط مطلوب از شاخص تحمل به تنش بالایی برخوردار بود به نظر می رسد ارقامی که در شرایط مطلوب از پتانسیل عملکرد دانه بیشتری برخوردار هستند . شاخص تحمل به تنش بالاتری را نشان می دهند . این نتایج با یافته های نادری و همکاران مطابقت داشت .
پناه و همکاران نیز بیان کردند ، کلیه ارقامی که در شرایط مطلوب از عملکرد دانه بلاتری برخوردار بودند ، شاحض تحمل به تنش بیشتری داشته و ارقامی متحمل به شمار می رفتند . این محققین همچنین بیان کردند که شاخص تحمل به تنش فرناندز ، شاخص مناسب تری نسبت به سایر شاخص هاست .
همانگونه که در رقم شوا مشاهده می شود ، با وجود حساسیت نسبتاً بالای این رقم با استفاده از شاخص تحمل به تنش از ارقام نسبتاً متحمل به تنش متحمل به شمار می رود که دلیل این عکس العمل رامی توان به عملکرد بالای این رقم در شرایط مطلوب نسبت داد .
با توجه به تلاقی گرمای آخر فصل با مرحله پر شدن دانه در این تحقیق ، ارزیابی حساسیت و تحمل وزن دانه به تنش گرمای بعد از گرده افشانی از اهمیت بسزایی برخوردار بود . با استفاده از شاخص تحمل به تنش ، ارقام گندم گرین و استورک به ترتیب متمحل ترین و حساس ترین ارقام به شمار رفتند . با وجود وزن دانه بیشتر رقم استورک در شرایط مطلوب در مقایسه با ارقام گندم نان ، کاهش شدید وزن دانه در شرایط تنش موجب شد که این رقم با استفاده از هر دو شاخص تحمل و حساسیت به تنش ، رقمی حساس ارزیابی شود .
گندم رقم استار با استفاده از شاخص به تنش ، رقمی نسبتاً غیر متحمل ارزیابی شد ، گرمای آخر فصل با مرحله پر شدن دانه در این رقم دیر رسی وزن دانه را تحت تاثیر قرار داده و کاهش وزن دانه در ارقام دیر رس در شرایط تنش مطابقت داشت .
بنابراین گرایش به سمت دیر رسی در ارقام ، تقارن بیشتر گرمای آخرفصل با مرحله پر شدن دانه را به دنبال داشته و این موضوع با حساسیت بیشتر ارقام و تغییرات بیشتر وزن دانه در این ارقام همراه بود .