پایان نامه بررسی لزوم تداوم استراتژی های تجدیدساختار صنعت برق ایران

پایان نامه بررسی لزوم تداوم استراتژی های تجدیدساختار صنعت برق ایران

چکیده

از جمله مباحثی که مدت¬هاست پیش روی تصمیم¬گیران و سیاست¬گذاران صنعت برق در بسیاری از کشورهای دنیا قرار دارد، تفکر تجدید ساختار این صنعت مطابق با روند افزایش کارایی و رقابت در دیگر صنایع است. صنعت برق ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و از اوایل دهه 70 به تغییر ساختار سازمانی خود اقدام نموده¬است و حال، هدف اصلی از انجام این مطالعه کاربردی بررسی و تعیین لزوم تداوم استراتژی¬هایی است که تاکنون در زمینه¬ی تجدیدساختار صنعت برق ایران اجرا ¬شده¬اند. جهت پاسخ به این سؤال، پرسش¬نامه¬ای حاوی 25 گویه طراحی¬گردید و با استفاده از روش دلفی و از طریق نمونه¬گیری قضاوتی و هدفمند در میان یک پنل تخصصی11نفره متشکل از چند تن از اساتید دانشگاهی متخصص در رشته¬های اقتصاد انرژی و برق، تعدادی از مدیران و معاونان بخش¬های تولید، انتقال و توزیع برق و نیز صاحب¬نظران در زمینه¬ی خصوصی¬سازی و تجدید ساختار استراتژیک توزیع-شد و پس از سه بار تکرار این فرایند سرانجام نتایج مورد نظر حاصل گردید. این نتایج که با استفاده از جدول¬های توزیع فراوانی، درصدگیری و شاخص مد تحلیل گردید حاکی از آن است که با وجود کاستی¬ها و نواقصی که درحال¬حاضر گریبان¬گیر صنعت برق ایران است، اما روند تجدید ساختار این صنعت مثبت ارزیابی می¬شود و تداوم استراتژی¬هایی که در این زمینه اتخاذ¬شده¬اند لازم¬ و ضروری است.

کلیدواژه ها: اصلاحات¬ صنعت¬برق، تجدیدساختار، مقررات¬گذاری، مقررات¬زدایی، خصوصی¬سازی.

مقدمه

استفاده از انرژی به منظور توسعه اجتماعی و اقتصادی و نیز بهبود کیفیت زندگی در همه کشورها امری ضروری است(هپ¬باسلی ،2005 :314) به گونه¬ای که امروزه برق(به عنوان یکی از مصادیق انرژی) به یک درونداد حیاتی مبدل گشته که طیف گسترده¬ای از فعالیت¬های مربوط به تولید، انتقال و مصرف را پشتیبانی می¬کند(راجان و رام ،2000 :93). کنترل گازهای گلخانه¬ای موجود در جو و دیگر انواع گازها نیز مستلزم تمرکز برروی کارایی تولید، انتقال، توزیع و مصرف انرژی می¬باشد(هپ¬باسلی،2005 :314). امروزه تولید و توزیع برق به یکی از بزرگترین کسب و کارهای جهان تبدیل شده که عایدی سالانه¬ی آن در حدود یک تریلیون دلار تخمین زده شده¬است(راجان و رام،2000 :93).

قسمتی از متن

اصلاحات صنعت برق

برای مدت تقریباً یکصد سال، از اواخر قرن نوزدهم تا انتهای قرن بیستم، صنعت برق دارای ساختار انحصاری(تنظیمی و نظارتی) بوده¬است(سیاهکلی،حسن، 1381: 1). به عبارتی، این صنعت در ابتدا با احداث واحدهای کوچک و خصوصی تولید برق حیات خود را آغاز کرد اما به¬تدریج و با درک اهمیت آن، روند دولتی شدن(و به¬دنبال¬آن انحصاری¬شدن) صنعت مذکور آغاز شد. بنابراین صنعت برق به عنوان یک صنعت یکپارچه و کاملاً انحصاری در اذهان شکل گرفت که هر کسی توان ورود به این عرصه و انجام فعالیت در آن را نداشت. با همین ذهنیت بود که دولت¬ها(به¬طور عام) کنترل صنعت برق را در¬دست گرفتند(حیدری،1382 : 257).

داینر و لارسن (2001 :1146) شاخص¬های اصلی بخش برق در دوره¬ی انحصار را چنین برمی¬شمرند :

• قیمت¬های ثابت : قیمت¬ها غالباً بر اساس نیازها و هزینه¬های شرکت¬های برق تنظیم می¬شوند، به¬گونه¬ای که این شرکت¬ها می¬توانند هزینه¬های خود را یا به¬صورت فوری و یا در آینده¬ای نزدیک پوشش دهند. این شیوه سبب می¬شود که ریسک مالی شرکت¬ها به حداقل ممکن کاهش یابد.

• اطلاعات کامل و دقیق : در کشورهایی که شرایط انحصاری بر صنعت برق آن¬ها حکمفرماست هیچ دلیلی برای عدم ارائه¬ی اطلاعات دقیق و درست وجود ندارد. از این رو به¬دلیل میزان اندک عدم¬اطمینان بازار و نیز دسترسی به اطلاعات دقیق، فرایند برنامه¬ریزی برای ظرفیت-های جدید، ارتقای آن¬ها و غیره به¬راحتی با استفاده از مدل¬های استاندارد تحقیق در عملیات انجام می¬گیرد.

• قابل پیش¬بینی بودن تقاضا : در شرایط انحصاری، تقاضایی که باید پیش¬بینی شود، یک تقاضای تجمعی است؛ به این معنا که این تقاضا، تقاضای کل یک ناحیه یا کشور است.

• مقررات¬مشارکتی(تعاونی) : بین قانون¬گذار و شرکت، نوعی محیط¬ کاری¬ مشارکتی (تعاونی) موجود است و در اکثر موارد، اهداف هر دو مشابه است.

اما از آغاز دهه1990، صنعت برق در سراسر دنیا تحولات بنیادینی را تجربه کرد. ساختار سنتی این صنعت که حول انحصار و مالکیت دولتی بنا شده¬بود، به تدریج منسوخ گشته و زمینه برای رقابت بخش¬های گوناگون با یکدیگر فراهم¬گردید(آروسنا ، 2008 : 39). به¬این¬ترتیب، کشورهای مختلف هریک گام¬هایی را در راستای اصلاح صنعت برق خود برداشتند.

مجموعه اقداماتی که به منظور بهبود وضعیت صنعت برق و ارائه¬ی بهتر و مناسب¬تر خدمات به مصرف¬کنندگان صورت¬می¬گیرد فرایند اصلاحات صنعت برق نامیده¬می¬شود. هدف اصلی از انجام برنامه¬های اصلاحاتی همانگونه که در اسناد بانک جهانی نیز به برخی از آن ها اشاره شده، موارد زیر است :

* پایداری اقتصادی و حفظ دوام داخلی و خارجی آن؛

* حرکت اقتصاد به سمت یک الگوی توسعه¬ی پایدار؛

* بهبود شرایط اجتماعی و کاهش فقر(پینئو ، 2002 : 1003)؛

* ایجاد فضای رقابتی به منظور کاهش هزینه¬ها و افزایش کارایی؛

* مشتری¬مداری و افزایش قدرت انتخاب مشتری؛

* منطقی¬کردن اهداف و انتقال ریسک سرمایه-گذاری از مصرف¬کننده به تولیدکننده؛

* جذب سرمایه¬های داخلی و خارجی به صنعت برق؛

* شفاف¬نمودن هزینه¬ها و مشخص¬شدن هزینه¬واقعی-انرژی(عبادی و دودابی¬نژاد،1390: 134).

جهت دست¬یابی به اهداف مذکور، سیاست¬هایی نیز پیشنهاد¬شده¬است که برخی¬ از آن¬ها عبارتند¬ از :

* افزایش نفوذ بخش¬خصوصی از طریق کاهش مشارکت دولت در اقتصاد و قانون¬زدایی بازار؛

* افزایش بهره¬وری از طریق کاهش هزینه¬های تولیدی و بهبود کارایی

فهرست مطالب

عنوان صفحه

فصل اول : کلیات.....................................1

1-1.مقدمه 2

1-2.شرح و بیان مسأله پژوهشی 4

1-3.اهمیت و ارزش تحقیق 7

1-4.اهداف تحقیق 9

1-4-1.هدف اصلی پژوهش 9

1-4-2.اهداف فرعی پژوهش 9

1-5.سؤال­های تحقیق 9

1-6.تعریف عملیاتی متغیرهای پژوهش 10

1-7. دستاورد/نوآوری تحقیق 10

1-8.خلاصه­ای از یافته­های پژوهش 11

1-9.خلاصه­ی فصل 11

فصل دوم: ادبیات موضوع و پیشینه تحقیق.................................12

2-1. مقدمه 13

2-2. چارچوب نظری 14

2-2-1. اصلاحات صنعت برق 14

2-2-2.مؤلفه­های اصلی اصلاحات صنعت برق 17

2-2-2-1. اصلاحات در ساختار 19

2-2-2-1-1.تفکیک اجزا 20

2-2-2-1-2. تجدید ساختار 22

2-2-2-1-2-1.اهداف تجدید ساختار صنعت برق 24

2-2-2-1-2-2.الزامات و نیازمندی­های تجدید ساختار صنعت برق 25

2-2-2-1-2-3.بازار برق 31

2-2-2-1-2-3-1.تعریف و فلسفه بازار برق 31

2-2-2-1-2-3-2.مراحل تشکیل بازار برق 31

2-2-2-1-2-3-3.موانع شکل­گیری و یا انحراف بازار رقابتی برق 33

2-2-2-1-2-4.بررسی تجارب کشورهای مختلف در زمینه تجدیدساختار صنعت برق 35

2-2-2-1-2-4-1. بررسی تجارب برخی کشورهای توسعه­یافته در زمینه تجدید ساختار صنعت برق 36

2-2-2-1-2-4-2.بررسی تجارب برخی کشورهای درحال­توسعه در زمینه تجدید ساختار صنعت برق 42

2-2-2-1-2-5.صنعت برق ایران 47

2-2-2-1-2-5-1.تاریخچه 47

2-2-2-1-2-5-2.وضعیت کنونی صنعت برق ایران 49

2-2-2-1-2-5-3.اصلاحات صنعت برق در ایران 51

2-2-2-1-2-5-3-1.اصلاحات ساختاری در صنعت برق ایران 52

2-2-2-1-2-5-3-1-1.روند تجدید ساختار در صنعت برق ایران 54

2-2-2-1-2-5-4.چالش­های فراروی صنعت برق ایران 58

2-2-2-1-2-5-4-1. اشکالات ساختاری صنعت برق در ایران 59

2-2-2-1-3.شرکتی­سازی 63

2-2-2-2.اصلاحات در قانون 63

2-2-2-2-1.مؤلفه­های اصلاحات در قانون 64

2-2-2-2-1-1.قانون­زدایی 64

2-2-2-2-1-2.قانون­گذاری(تجدید مقررات) 64

2-2-2-3.اصلاحات در مالکیت 65

2-2-2-3-1.مؤلفه­های اصلاحات در مالکیت 65

2-2-2-3-1-1.خصوصی­سازی 65

2-3. پیشینه تجربی 66

2-3-1. پژوهش­های خارجی 66

2-3-2. پژوهش­های داخلی 72

2-4. خلاصه فصل 79

فصل سوم : روش­شناسی تحقیق..............................81

3-1.مقدمه 82

3-2.مفهوم تحقیق 82

3-3.روش تحقیق 83

3-3-1. روش دلفی 83

3-3-2. انواع دلفی 85

3-4. تعریف عملیاتی مفاهیم 85

3-5. ابزار تحقیق 86

3-5-1.روایی و پایایی ابزار تحقیق 87

3-6. قلمرو تحقیق 87

3-6-1. قلمرو زمانی تحقیق 87

3-6-2. قلمرو مکانی تحقیق 88

3-7. جامعه آماری تحقیق 88

3-8. نمونه آماری تحقیق 89

3-8-1. حجم نمونه آماری 89

3-8-2.روش و طرح نمونه برداری 89

3-9. روش اجرا و گردآوری اطلاعات 90

3-10.روش تحلیل نتایج 91

3-10-1.شرط توافق 91

3-10-2. روش تجزیه و تحلیل نتایج 92

3-11.خلاصه فصل 92

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده­ها و یافته­های تحقیق........................93

4-1. مقدمه 94

4-2. تحلیل نتایج 94

4-2-1. یافته­های حاصل از دور اول توزیع پرسش­نامه بین اعضای پنل 95

4-2-2. یافته­های حاصل از دور دوم توزیع پرسش­نامه بین اعضای پنل 97

4-2-3. یافته­های حاصل از دور سوم توزیع پرسش­نامه بین اعضای پنل 98

4-3.خلاصه فصل 99

فصل پنجم : نتیجه­ گیری و پیشنهادها.....................100

5-1. مقدمه 101

5-2. خلاصه­ای از مطالعه 101

5-3. بحث و بررسی 102

5-4. نتیجه­گیری 111

5-5. محدودیت­ها، مشکلات و پیشنهادهای تحقیق 112

5-6. خلاصه فصل 113

فهرست منابع 114

1- منابع فارسی 114

2- منابع انگلیسی 118

پیوست­ها 127

پیوست شماره 1 : پرسش­نامه 127

چکیده انگلیسی 130

خرید فایل