نخستین مناسبت در دی ماه جشنهای چهارگانه دیگان است چون در دی ماه چهارروز به نام خدا نامیده میشود. این جشنها با «اورمزد روز » آغاز میشود و با «دیبهدین» پایانمیپذیرد
١- اورمزد و دی ماه : در نخستین روز دی ماه باستانی / ٢٥ آذرماه خورشیدی
٢- دی بهآذر و دیماه در هشتمین روز دی ماه باستانی/ ٢ دی ماه خورشیدی
٣- دیبه مهر ودیماه در پانزدهمین روز دی ماه باستانی/ ٩ دی ماه خورشیدی
٤- دیبهدین و دیماه در بیست و سومین روز دی ماه باستانی/١٧ دی ماه خورشیدی
* مناسبت دیگر یادواره درگذشت اشوزرتشت است که در روز خیر(خور) ایزد برابر با یازدهمین روز از دیماه باستانی و پنجم دیماه خورشیدی در سراسر مناطق زرتشتینشین گیتی به ویژه ایران برگزار میشود. این روز یکی از روزهای تعطیل ویژه زرتشتیان ایران است.
مناسبت این یادروز به کوتاهی از این قرار است:
پیامبر ایران باستان اشوزرتشت پس از پایان رسالت خود که آموزش راستی و آرامش به انسانها بود، در شهر بلخ به سرمیبرد. در سن هفتادو هفت سالگی هنگامیکه گشتاسب کیانی و پسرش اسفندیار فرمانروای بلخ که آن زمان از پایتخت خارج شده بودند، فرمانروای تورانی ارجاسب که دشمن دیرینه ایرانیان بود از فرصت استفاده کرد و توربراتور فرمانده سپاه خود را با لشکری بسیار به ایران فرستاد. لشکر تورانی دروازههای شهر بلخ را با همه دلاوریهای ایرانیان در هم شکستند و هنگامیکه
اشوزرتشت پیامبر ایرانی با لهراسب و گروهی از پیروانش در آتشکده بلخ به نیایش مشغول بودند، با یورش سپاهیان مهاجم همگی جان باختند.
اشوزرتشت گرچه جان به جان آفرین سپرد و از دیدهها پنهان گشت، ولی روان پاکش همراه با اندرز و آموزشهای جاودانهاش پیوسته زنده ماند. طوری که پس از هزاران سال نام بلندش بر سرزبانها و فروغ مهرش در درون دلهاست.
* مناسبت سوم برگزاری «گهنبار» است که از روز مهر تا ورهرام ١٦ تا ٢٠ دی ماه باستانی و ١٠ تا ١٤ دی ماه خورشیدی چهره میدیارم گاه خوانده میشود. این گهنبار ویژه پیدایش جانوران است. میدیارم به چم (معنای) میانه آرامش است و زمانی برگزار میشود که هنگام آرامش و استراحت کشاورزان و دامداران است
برابر با سالنامهی زرتشتیان، امسال روز سوم آذرماه برابر است با جشن آذرگان، یعنی برابری آذر روز با آذرماه؛
برابری این روز با ماه آن را جشنی ساخته است بهنام « آذرگان» که آن را « آذرجشن» نیز میگویند. آذر یا آتش در آیین مزدیسنی، پاک و پاککننده به شمار میرود و از این نگاه مورد احترام است. توجه زرتشیتان به آتش از لحاظ فروغ و شعاع آن است که
میآوردهاند.
به گفته پژوهشگران ، از روزی که ایرانیان و هندوان در پهنه گیتی شناخته شدند، مردمیبودند که آتش را در پرستشگاههای خود گرامیو بزرگ میداشتند.
نموداری از فروغ ایزدی است و در هنگام نیایش و ستایش اهورامزدا، آتش و نور را پرستش سوی خود قرار دادهاند.
نیا را همیبود آیین و کیش
پرستیدن ایزدی بود بیش
بدان گه بدی آتش خوبرنگ
چو مر تازیان راست محراب سنگ
نیاکان ما در این روز به آتشکدهها میرفتهاند و ستایش و نیایش اهورامزدا را به جا
در ماه بهمن دو جشن وجود دارد که از دیر و دور در ایران گرامیداشته شده اند. نخست جشن بهمنگان یا بهمنجنه در دوم بهمن ماه و دیگری جشن سده که هنگام برگزاری آن در پسین و شامگاه دهم بهمن ماه است.
درکتاب هایی که درباره آیین های دینی و فرهنگ ایران زمین نوشته شده است، اشاره هایی نیز در این باره وجود دارد. به نوشته این کتاب ها، روز دوم بهمن که بهمن روز نام دارد و متعلق به امشاسپند بهمن است، جشن بهمنگان نام دارد. در این روز در دیگی به نام بهمنجنه آشی به نام دانگو از گندم و ماش و عدس و نخود و باقلا میپزند و مهمانی میدهند. این آش را هفت دانه نیز میگویند دکتر رجبی معتقد است که یکی از ویژگی های جشن بهمنگان تعاونی بودن آن است و به نظر میرسد هر یک از همسایگان برای پختن آش دانگ خود را به خانه ای که آش در آن پختهمیشد میداده است و به این معنی نام آش را« دانگو » به کار میبردند و به این ترتیب در آشی که فراهم میآمده است همه همسایگان سهیم بودند.
پایان نامه شناخت آتش و جشنهای مربوط به آن
طرح تحقیق
بیان مسئله
آتش و جشن های مربوط به آن دارای چه جایگاهی در ایران باستان بوده است؟ در نگاهی اجمالی و مختصر آتش از کلمه آتر گرفته شده که در گذشته آتربان یا آذربان به کسی گفته می شده که پاسبان آتش یا آتر بوده است و در بیانی ساده تر آتش از برخورد و سایش دو شیء و ایجاد جرقه بوجود می آید.
واژه جشن از کلمه اوستایی سینه Yasna آمده و این کلمه از ریشه Yaz اوستایی مشتق شده که معنی ستایش کردن می دهد. از این رو واژه جشن به معنی ستایش و پرستش می باشد. کلمه دیگری که از همین ریشه آمده و در بین زرتشتیان متداول می باشد واژه جشن Jashen است که معنی بخصوصی به خودگرفته زرتشتیان واژه جشن را بطور کلی به مراسم عید و ایام خوشی و سرور اطلاق می کنند در حالیکه مراسم مذهبی و سرودن اوستا در آن ایام را جشن می خوانند.
به نظر می رسد که یک سری علل و عواملی از قبیل فرهنگ، دین، تقدس آتش، قومیت، آداب و رسوم، جامعه آن زمان، نوع حکومت، نحوه برخوردها، و ... در بوجود آمدن این امر دخیل می باشند.
امید است با انجام این تحقیق و بررسی علل و عوامل یاد شده گامی در جهت شناخت این سنت دیرینه برداشته شود.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول:
- عنوان تحقیق: ................................................................................................................................. 1
- موضوع تحقیق ............................................................................................................................... 1
- بیان مسئله ...................................................................................................................................... 2
- تعاریف نظری .................................................................................................................................. 5
- ضرورت و اهمیت پژوهش تحقیق ............................................................................................. 6
- اهداف تحقیق ................................................................................................................................. 8
مقدمه ............................................................................................................ 9
فصل دوم
- جشن ماهیانه ................................................................................................................................ 12
- آتش بطور عموم .......................................................................................................................... 20
- آتش در اوستا ............................................................................................................................... 21
- داوری یا بازشناسی آتش ........................................................................................................... 23
- انتقال آتش .................................................................................................................................... 24
- نور و فروغ و روشنایی و اخگر فروزان .................................................................................... 25
- انگیزه رو آوردن به سوی روشنایی و فروغ به هنگام نیایش ............................................ 31
- دَرِ مهر ............................................................................................................................................. 32
- روشنایی و تاریکی ....................................................................................................................... 35
- آتش نزد اقوام مختلف ................................................................................................................ 37
- اهمیت اجاق خانواده و روشن نگه داشتن آن ..................................................................... 38
- آتش در زمان مادها ..................................................................................................................... 43
- آتش در زمان هخامنشیان ......................................................................................................... 43
- آتش در دوره ساسانیان .............................................................................................................. 44
- آتشکده ........................................................................................................................................... 45
- انواع آتشکده ................................................................................................................................. 47
فصل سوم:
- چهارشنبه سوری ......................................................................................................................... 47
- آجیل مشکل گشا ........................................................................................................................ 53
- فال کوزه ......................................................................................................................................... 55
- آش نذری ....................................................................................................................................... 56
- کجاوه اندازی ................................................................................................................................. 57
- شال اندازی .................................................................................................................................... 58
- فالگوش ........................................................................................................................................... 59
- قاشق زنی ....................................................................................................................................... 60
- تطهیر و خانه تکانی ................................................................................................................... 61
- بخت گشایی .................................................................................................................................. 62
فصل چهارم:
- جشن سده ..................................................................................................................................... 65
- سبب نامیدن این جشن به سده ............................................................................................ 66
- مراسم جشن سده ....................................................................................................................... 67
- نام سده .......................................................................................................................................... 72
- انگیزه های داستانی جشن سده .............................................................................................. 73
- نوسده، برسده ............................................................................................................................... 74
- جشن سده د ردوران اسلامی .................................................................................................. 77
- برگزاری جشن سده در دوران اسلامی .................................................................................. 78
مراسم جشن سده میان زردتشتیان ........................................................................................... 79
- جشن سده پس از ساسانیان .................................................................................................... 83
فصل پنجم:
- جشن های آتش آذرگان، شهریورگان .................................................................................... 87
- آذرگان یا آذرخش ....................................................................................................................... 90
- اردیبهشت گان، گلستان جشن ................................................................................................ 91
- منابع و مآخذ ........................................................................................... 93