پژوهش نقش مادردرتربیت فرزندان دردوره نوجوانی ازدیدگاه قرآن و سنّت و علم
چکیده مطالب:
دوران نوجوانی ازمهم ترین دوران زندگی هرفرد می باشد وبه دلیل بلوغ فرد است که این دوران مهم شمرده می شود ومادربه عنوان مربّی وهمراه همیشگی فرزند ، با درک اهمیّت این دوران باید روش های خاصّی را برای تربیت اسلامی فرزند درپیش گیرد .
یکی ازمهم ترین دلایل انتخاب این موضوع اهمیّت آن دررشد وتعالی جامعه وبالطبع زندگی بهترخانواده است ومادرمهمترین نقش را درتربیت فرزندان برعهده دارد.
دراین تحقیق بطوراجمالی به تربیت واهمیّت آن پردا خته ام . نقش مادردرتربیت ، نقش ویژه وحسّاسی است ودرلابلای بحث ، آیات قرآن وروایات منا سب بابحث را ذکرکرده ام .
دوران نوجوانی وبلوغ هم مهمترین دوره درشکل گیری شخصیّت هرفرد می باشدومشکلات این دوران هم اهمیّت بسزایی دارد .
خانواده ووالدین وروابط والدین با نوجوان اهمیّت ویژه ای دارد ووالدین خصوصاً مادرباید ازاین فنّ دقیق وحسّاس برخوردارباشد وشیوه های مناسبی را برای تربیت نوجوان بکارگیردتا نتیجه ی زحمات خود را درآینده ای نه چندان دوردریابد.
امید است پسران امروز که پدران فردا هستند ، با مطالعه ی این تحقیق به خودآ ینده وارزش واهمیّت خودرا دریابند وبه عنوان انسانی که باید درآینده پدرشودونسلی سالم وپاک به جامعه تحویل دهند . این تحقیق شامل سه بخش می باشد :
بخش اوّل : تربیت ونقش مادردرتربیت نوجوان
بخش دوّم : بلوغ ونوجوانی ، برخی ازمشکلات این دوران ودرمان آن
بخش سوّم : تأثیرخانواده برنوجوان
اهداف تحقیق :
1- دردوران نوجوانی به دلیل دوره ی حسّاس بلوغ درآن ، اهمیّت بسزایی درتربیت فرد دارد واهمال وسهل انگاری دراین مقطع حسّاس زندگی ، اثرات سوئی برفرد وجامعه دارد .
2- مادر نقش مهمّی درتربیت فرزند دارد ، چه دردوران بارداری وچه بعد ازآن . مادرباید وظایف خود را درتمام جنبه های تربیتی ، دینی، اجتماعی، عاطفی و... بشناسد وعملاً آنها را را
درتربیت فرزند بکاربرد.
3- هدف من آشنا کردن مادران با وظایفشان است وهم اینکه خودم با وظایفم درآ ینده آشنا شوم.
3- پیشینه ی موضوع : درمورد موضوع تربیت کتاب هایی نوشته شده که به چند دسته تقسیم می شود :
1- کتاب های تفسیری : ازجمله تفسیرمجمع البیان ( طبرسی)، تفسیرالمیزان(علاّمه طباطبایی) تفسیرنمونه ( مکارم شیرازی)
2- کتاب های روایی : مانند الکافی ( شیخ کلینی) ، غررالحکم ودررالکلم، مستدرک الوسائل، بحارالانوار، وسائل الشّیعه
3- کتاب های تربیتی : برخی ازکتاب های تربیتی که دراین تحقیق مورد استفاده قرار گرفته به شرح ذیل می باشد :
یک – نقش مادردرتربیت ( دکترعلی قائمی)
این کتاب شامل 15 بخش می باشد که بخشهای اهمیّت مادر، خصایص یک مادرخوب، درطریق مادرشدن، نقش فرهنگی مادر ، نقش معنوی مادر، دراین تحقیق مورد استفاده قرار گرفت . این کتاب به زبانی ساده وروان به تحلیل مطالب پرداخته ا ست .
دو- بلوغ (اکرم حیدری)
این کتاب ازسه فصل تشکیل شده ومن ازفصل دوّم «بلوغ» وازبحثهای رشدجسمانی وروانی، بلوغ وخانواده ، ( انواع خانواده و...) ، خواسته ها وتوقّعات نوجوان ازوالدین ، نقش آموزش وپرورش، نیازهای اجتماعی نوجوانان وجوانان استفاده کردم .
دراین کتاب مسأله ی بلوغ ومطالب پیرامون آن مورد بررسی قرارگرفته وانواع خانواده ها
وچگونگی رفتاروبرخورد با نوجوان مورد بررسی قرارگرفته است .
سه- روان شناسی نوجوان ( دکترعلی اکبرشعاری نژاد)
این کتاب شامل 8 فصل می باشد ودرآن به مسأله ی بلوغ ونوجوانی بطورمفصّل پرداخته شده. درفصل 2 روان شناسی بلوغ ونوجوانی ، فصل 4 نوجوانی ، فصل 6 رشد وتکامل عاطفی واجتماعی نوجوان ، فصل 7 مسائل نوجوانان ودرفصل 8 بزهکاری نوجوانان بررسی شده است. من ازاین کتاب بهره ی زیادی بردم وبیشترین مطالب را تقریباً ازاین کتاب استفاده کردم ، کتاب جامع وکاملی درزمینه ی روان شناسی نوجوان می باشد.
چهار- مشکلات نوجوانی وجوانی ( ابوالقاسم اکبری)
این کتاب شامل 2 فصل می باشد که به مسائل نوجوانی وجوانی پرداخته ودرآن بیشترمشکلات نوجوان بررسی شده مانند دروغگویی ، دزدی و... که من درتحقیق خود دربخش مشکلات نوجوان ازاین کتاب استفاده ی زیادی کرده ام .
این کتاب علاوه بر تشریح مشکلات دوره ی نوجوانی به راه های درمان مشکل هم پرداخته است .
پنج- زنان توانمند( لوئیزال هی ، مینا اعظامی)
این کتاب شامل 11فصل می باشد ونویسنده ی آن خانمی خارجی است که به بیان دیدگاه خود درمورد زنان توانمند پرداخته است . من درقسمت تربیت عاطفی نوجوان ازاین کتاب استفاده
کردم ، این کتاب روشهای توتنمند کردن زنان را بیان کرده ودرکل کتاب جالبی است.
امّا من دراین تحقیق بطورجامع به مسأله ی تربیت ونقش مادردرتربیت نوجوان ، دوران بلوغ ونوجوانی ومشکلات این دوران وراه های درمان آن پرداخته ام.
چکیده مطالب:
دوران نوجوانی ازمهم ترین دوران زندگی هرفرد می باشد وبه دلیل بلوغ فرد است که این دوران مهم شمرده می شود ومادربه عنوان مربّی وهمراه همیشگی فرزند ، با درک اهمیّت این دوران باید روش های خاصّی را برای تربیت اسلامی فرزند درپیش گیرد .
یکی ازمهم ترین دلایل انتخاب این موضوع اهمیّت آن دررشد وتعالی جامعه وبالطبع زندگی بهترخانواده است ومادرمهمترین نقش را درتربیت فرزندان برعهده دارد.
دراین تحقیق بطوراجمالی به تربیت واهمیّت آن پردا خته ام . نقش مادردرتربیت ، نقش ویژه وحسّاسی است ودرلابلای بحث ، آیات قرآن وروایات منا سب بابحث را ذکرکرده ام .
دوران نوجوانی وبلوغ هم مهمترین دوره درشکل گیری شخصیّت هرفرد می باشدومشکلات این دوران هم اهمیّت بسزایی دارد .
خانواده ووالدین وروابط والدین با نوجوان اهمیّت ویژه ای دارد ووالدین خصوصاً مادرباید ازاین فنّ دقیق وحسّاس برخوردارباشد وشیوه های مناسبی را برای تربیت نوجوان بکارگیردتا نتیجه ی زحمات خود را درآینده ای نه چندان دوردریابد.
امید است پسران امروز که پدران فردا هستند ، با مطالعه ی این تحقیق به خودآ ینده وارزش واهمیّت خودرا دریابند وبه عنوان انسانی که باید درآینده پدرشودونسلی سالم وپاک به جامعه تحویل دهند . این تحقیق شامل سه بخش می باشد :
بخش اوّل : تربیت ونقش مادردرتربیت نوجوان
بخش دوّم : بلوغ ونوجوانی ، برخی ازمشکلات این دوران ودرمان آن
بخش سوّم : تأثیرخانواده برنوجوان
1- تعریف وتبیین موضوع :
واژه ی تربیت ازریشه ی (رَبَوَ ) به معنای افزا یش ونمواست وبطورکلّی باید بررسی شود که مادرچگونه رفتاری را داشته باشد تا فرزندان موفّقی تربیت کند ونقش مادردرتربیت فرزندش به چه اندازه است ؟ واینکه مادرباید بداند اگردراین امرخطیرسستی کند ونوجوان را به حال خود رها کند نوجوان دچارچه مشکلاتی درهمان زمان حسّاس زندگی وهم دوره های بعدی زندگی خواهد شد واگراین نوجوان به ابتذال کشیده شود مادرباید بداند که این یک نفرمی تواند جمع زیادی را گمراه کند ، چرا که انسان موجودی اجتماعی است ، هم براجتماع اثرمی گذارد، هم ازاجتماع تأثیرمی پذیرد . بنابراین وظیفه ی مادراست که باید ها ونباید ها را به فرزندش بیاموزد تا بهشت زیرپای آن مادرشود .
2- ضرورت واهداف تحقیق :
ضرورت انتخاب این موضوع اهمیّت نقش مادر درتربیت نوجوان ا ست چرا که بیشترین ارتباط با خانواده مخصوصاً مادربه عنوان مدیرخانه می باشد .
مادرباید همّت کافی درامرتربیت داشته باشد چرا که پیروزی ها وموفقیّت ها وعدم آنها درفرزندان به مادربستگی دارد ومادروقتی جایگاه ونقش خود را شناخت با کمک ویاری گرفتن ازخدا می تواند فردی موفّق را به جامعه عرضه کند ومانع ازاثرتهاجم فرهنگی درروحیّه ی حسّاس نوجوان خود شود.
اهداف تحقیق :
1- دردوران نوجوانی به دلیل دوره ی حسّاس بلوغ درآن ، اهمیّت بسزایی درتربیت فرد دارد واهمال وسهل انگاری دراین مقطع حسّاس زندگی ، اثرات سوئی برفرد وجامعه دارد .
2- مادر نقش مهمّی درتربیت فرزند دارد ، چه دردوران بارداری وچه بعد ازآن . مادرباید وظایف خود را درتمام جنبه های تربیتی ، دینی، اجتماعی، عاطفی و... بشناسد وعملاً آنها را را
درتربیت فرزند بکاربرد.
3- هدف من آشنا کردن مادران با وظایفشان است وهم اینکه خودم با وظایفم درآ ینده آشنا شوم.
3- پیشینه ی موضوع : درمورد موضوع تربیت کتاب هایی نوشته شده که به چند دسته تقسیم می شود :
1- کتاب های تفسیری : ازجمله تفسیرمجمع البیان ( طبرسی)، تفسیرالمیزان(علاّمه طباطبایی) تفسیرنمونه ( مکارم شیرازی)
2- کتاب های روایی : مانند الکافی ( شیخ کلینی) ، غررالحکم ودررالکلم، مستدرک الوسائل، بحارالانوار، وسائل الشّیعه
3- کتاب های تربیتی : برخی ازکتاب های تربیتی که دراین تحقیق مورد استفاده قرار گرفته به شرح ذیل می باشد :
یک – نقش مادردرتربیت ( دکترعلی قائمی)
این کتاب شامل 15 بخش می باشد که بخشهای اهمیّت مادر، خصایص یک مادرخوب، درطریق مادرشدن، نقش فرهنگی مادر ، نقش معنوی مادر، دراین تحقیق مورد استفاده قرار گرفت . این کتاب به زبانی ساده وروان به تحلیل مطالب پرداخته ا ست .
دو- بلوغ (اکرم حیدری)
این کتاب ازسه فصل تشکیل شده ومن ازفصل دوّم «بلوغ» وازبحثهای رشدجسمانی وروانی، بلوغ وخانواده ، ( انواع خانواده و...) ، خواسته ها وتوقّعات نوجوان ازوالدین ، نقش آموزش وپرورش، نیازهای اجتماعی نوجوانان وجوانان استفاده کردم .
دراین کتاب مسأله ی بلوغ ومطالب پیرامون آن مورد بررسی قرارگرفته وانواع خانواده ها
وچگونگی رفتاروبرخورد با نوجوان مورد بررسی قرارگرفته است .
سه- روان شناسی نوجوان ( دکترعلی اکبرشعاری نژاد)
این کتاب شامل 8 فصل می باشد ودرآن به مسأله ی بلوغ ونوجوانی بطورمفصّل پرداخته شده. درفصل 2 روان شناسی بلوغ ونوجوانی ، فصل 4 نوجوانی ، فصل 6 رشد وتکامل عاطفی واجتماعی نوجوان ، فصل 7 مسائل نوجوانان ودرفصل 8 بزهکاری نوجوانان بررسی شده است. من ازاین کتاب بهره ی زیادی بردم وبیشترین مطالب را تقریباً ازاین کتاب استفاده کردم ، کتاب جامع وکاملی درزمینه ی روان شناسی نوجوان می باشد.
چهار- مشکلات نوجوانی وجوانی ( ابوالقاسم اکبری)
این کتاب شامل 2 فصل می باشد که به مسائل نوجوانی وجوانی پرداخته ودرآن بیشترمشکلات نوجوان بررسی شده مانند دروغگویی ، دزدی و... که من درتحقیق خود دربخش مشکلات نوجوان ازاین کتاب استفاده ی زیادی کرده ام .
این کتاب علاوه بر تشریح مشکلات دوره ی نوجوانی به راه های درمان مشکل هم پرداخته است .
پنج- زنان توانمند( لوئیزال هی ، مینا اعظامی)
این کتاب شامل 11فصل می باشد ونویسنده ی آن خانمی خارجی است که به بیان دیدگاه خود درمورد زنان توانمند پرداخته است . من درقسمت تربیت عاطفی نوجوان ازاین کتاب استفاده
کردم ، این کتاب روشهای توتنمند کردن زنان را بیان کرده ودرکل کتاب جالبی است.
امّا من دراین تحقیق بطورجامع به مسأله ی تربیت ونقش مادردرتربیت نوجوان ، دوران بلوغ ونوجوانی ومشکلات این دوران وراه های درمان آن پرداخته ام.
4- فرضیه ها یا سؤالات اصلی وفرعی :
1- نقش مادردرتربیت فرزند ازدیدگاه قرآن را بیان کنید؟
2- نقش مادردرتربیت فرزند ازدیدگاه سنّت چیست؟
3- معنای تربیت چیست؟
4- تربیت ازچه زمانی آغازمی شود؟
5- خانواده چه تأثیری درتربیت فرزند می تواند داشته باشد؟
6- نقش مادردرتربیت فرزند ازدیدگاه علم را بیان کنید؟
7- سن نوجوانی ازچه زمانی شروع می شود؟
خلاصه ی مطالب :
بخش اوّل : تربیت ونقش مادر درتربیت نوجوان
فصل اوّل : تربیت
برای تربیت تعاریف متفاوتی ارائه شده واین تفا وت ها ناشی ازاختلاف درمورد ریشه ی این کلمه است ، برخی تربیت را مشتق از« ربّ » می دانند وبه معنای فراهم نمودن بستری برای برانگیختن ورشد هرگونه استعداد بالقوّه دریک موجود ، وبرخی تربیت را ازمادّه ی « رَبَوَ » به معنای افزودن ورشدونمو کردن می دانند . درکتب روایی روایات زیادی درمورد تربیت آورده شده است .
پسربچّه بوسیله ی رفتارپدرش درس زندگی ، زن داری وبچّه داری می آموزد وبا رفتارمادرش زن ها را می شناسد وبرای آینده ی خویش تصمیم می گیرد .
اگرنوجوان نتواند به والدین خود اعتماد کند به طورطبیعی ازحوزه ی اثرپذیری وتربیت آنها خارج می شود .
قاطعیّت ازشرایط لازم درتربیت است ، منظورازقاطعیّت ، محکم ، جدّی واستواربودن شخص دررأی وتصمیم خویش است . لازم به یادآوری است که قاطعیّت غیرازخشونت است وآن دورا نباید باهم اشتباه کرد .
تنبیه بدنی آثارسوئی دارد ، چه ازجانب اولیاء خانواده یا مدرسه صورت گیرد.
فصل دوّم : مادرونقش اودرتربیت
آیات 27تا29 و33 سوره ی مریم ، مقام مادررا به زیبایی بیان می کند.
مادربارزترین منشأآسایش ومهروعالی ترین منبع سعادت خانوادگی است . مادرمظهرعاطفه ومهروچهره ی دوست داشتنی خانه است ، اوست که درچهاردیواری خانه ، مدینه ی فاضله می سازد وبه پرورش وسازندگی شخصیّت ها می پردازد .
اهمیّت مقام مادرآن گاه معلوم می شود که سری به پرورش گاه ها وزندان کودکان ونوجوانان بزنیم وچهره های بزهکاررا که اغلب معرّف وجود مادران تبهکارونالایق و... هستند ، ببینیم . درآن صورت برخود فرض خواهیم دید که به مادران واقعی تعظیم واززحماتشان تشکّرکنیم ، زیرا آنان منشأ کرامت ها وپدید آورنده ی هرگونه خیروسعادتی هستند .
بسیاری ازدانشمندان معتقدند که غریزه ی مادری طبیعی ترین غرایزاست وهرزنی به طورغریزی می خواهد مادرشود . داشتن فرزند عالی ترین هدف ممکن درزندگی هرزنی است. زن بودن ، تکامل زن وسعادت اوبا مادرشدن امکان پذیراست .
کلمه ی «اُم » درقرآن وروایا ت به طورفراوان ذکرشده است . درحقیقت مادر اصل ، ریشه وسرچشمه ی وجود کودک است وکودک انعکاسی ازواقعیّات جسمی وروحی مادراست .
دخترقبل ازاینکه ازدواج کند باید توجّه داشته باشد ، یا به اوتوجّه دهند که مادرفرداست وباید بیشتردرغذا ، رفت وآمد و...دقّت کند تا موجود ومولود نسلی پاک باشد . درقرآن آیات 86-84 انعام وآیات 15و16 سوره ی احقاف به این مسئله می پردازد .
مادری چیست ؟ مادری فنّی است عمیق همراه با مبانی که زن در درون خانه دارد ، روزبه روزبه سوی کمال وترقّی می رود واعمال این تخصّص بدون هیچ گونه چشم داشت است . فنّی است که غفلت واشتباه درآن موجب تباهی نسل وفساد جامعه می گردد ومراقبت ازآن جامعه ای خیرخواه ومتکامل پدید می آورد . مادرسالم فردی است که درابعاد جسمانی ، ذهنی ، روانی ،
اجتماعی وشغلی ، شخصیّت رشد یا فته ای داشته باشد .
ویژه گی های مادرحقیقی :
1- باید مادرپیش ازهرچیزسطح فرهنگی خود را بالاببرد وبا آموزش های دینی آشنا باشد .
2- همراه بردن فرزندان درمجالس دینی وعلمی اثربزرگی درساخت شخصیّت فرزند
ونفوذسخن خیردرذهن اودارد .
3- پاک کردن فضای منزل ودمیدن روح تقدّس درآن ودورکردن هرچیزی که روان وعاطفه ی شفّاف فرزندان راآلوده می کند ازآن است .
4- پرورش فرزندان به گونه ای که دیگران رادوست داشته باشند وبه کارخیربرای دیگران تمایل نشان دهند .
مادرالگوی فرزندان: برای پسرپدربه عنوان الگو می باشد وبرای دخترالگویش مادراست . اگرمادربا دخترخود انس وصمیمیّت کافی نداشته باشد ، زمینه برای پرورش ویژگی های زنانه دروی فراهم نمی شود .باید ازکودکی به طورخاصّ وجداگانه ای با هریک ازدختران وپسران برخوردشود تا ازهمان ابتدا متوجّه جنسیّت خود شوند ودرمسیری که آفرینش با تدبیری حکیمانه پیش پای آنها نهاده است ، سوق داده شوند .
ضرورت تقوا وهدفداری برای مادر: دامان مادر نخستین آموزشگاه فرزند است ، براین اساس مادرباید ساخته ترازپدر، هدف دارتروبا تقواترباشد . اونیازمند است درهمه حال خدا را درنظر داشته باشد تا امکان کاستن مصائب ازجامعه بیشترباشد . مادربزرگ ترین منبع تربیت درخانواده است ، مادرخودشناسی ، لازم دارد ، تقوا وهدف می خواهد وچنین کسی است که می تواند شاهکارخلقت باشد.
درگذشته مادران ارزش زیادی داشتند ، ازسربازگرفته تا یک پادشاه ، همه به مادرانشان احترام می گذاشتند ولی حالا گاهی پسران ودختران جوان دورهم جمع می شوند ، خیلی راحت وبدون فکر، اندیشه ی مادران خود را عامل عدم موفّقیّت خود می دانند وهرگزسخنی ازپدربه میان نمی آید . باید به جوانان آموخت که یک زن درمنصب مادر، هرگزنمی تواند بدون اندیشه به فرزندش زندگی کند .
چگونه مادرموفّقی باشیم :
1- هرگزبه حرف هایی که موجب بروزاحساس ندامت درشما می شود گوش ندهید .
2- به شعورخودتان اطمینان کنید .
3- درابتدا هرچیزرا همان طورکه هست بپذیرید .
4- سعی نکنید خود یا فرزندتان را ازشرایط کلّی مستثنی کنید.
5- وقتی شما نگران رفتارهای فرزند خود درشرایط سنّی خاص می شوید، سعی کنیدبا مادران عاقل وبا صداقت صحبت کنید .
مقدّمه :
مسأله ی تربیت ومؤدّب بودن به آداب انسانی ، ازدیربازمورد توجّه بیداران بوده وروزگاروعصری را ازتوجّه به این واقعیّت مهم خالی نمی توان دید .
تربیت برای هرا نسانی به منزله ی روح برای بدن وجان برای جسم ا ست وخطّ حیات منهای مسائل عالی تربیتی وآداب وسنن انسانی خطّی تاریک ومیدانی ظلمانی وجادّه ای خطرناک می باشد . تنها سرمایه ی پرسود انسان ، ادب است وبدون این سرمایه ، انسان موجودی فاقد ارزش ومرده ای زنده نماا ست .
تربیت زیربنای حیات ، اساس فضیلت ، ریشه ی حقیقت ، نورراه ، فروغ جان ورهنمای انسان بسوی سعادت درهمه ی شئون زندگی است .
مادربه عنوان انسانی که ازهمان ابتدای خلقت فرزند، اورا همراه با خود دارد ودرهمه حال با اوست درکودکی ونوجوانی هم درکنارگل زندگی خویش است وبه راحتی می تواند با اعمال خود سعادت وشقاوت فرزندش را رقم بزند.
پس مهم است که مادران صالحی درجامعه باشند تا فرزندانی صالح وپاک به جامعه تحویل دهند ومدینه ی فاضله ای بوجودآید که امید وغایت همگان است .
این تحقیق شامل سه بخش می باشد :
1- بخش ا وّل: تربیت ونقش مادردرتربیت که شامل سه فصل می باشد ( تربیت ، مادرونقش اودرتربیت ، تربیت دینی وعاطفی نوجوان )
2- بخش دوّم: این بخش شامل سه فصل می باشد ( بلوغ ونوجوانی ، برخی ازمشکلات دوران نوجوانی« ترسها ونگرانی ها ، دروغگویی، کمرویی و...» ودرمان آنها .
3- بخش سوّم : تأثیرخانواده برنوجوان . این بخش شامل چهارفصل می باشد ( خصوصیات والدین ، روا بط پدرومادروتأثیرآن برتربیت فرزندان، چگونگی رفتاربا نوجوان، راه های کم کردن مشکلات خانوادگی )