ایران در عصر عباسیان
ایران در عصر عباسیان
شعارهایی که عباسیان را به قدرت رسانید توانست یک چند گروههای مخالف آنان را نظیر علویان، خوارج و قبایل عرب مخالف خلافت بنی امیه که باهم مرتب درگیری داشتند را به خود جلب کند و آنان را بر علیه دشمن مشترکشان یعنی امویان متحد کند. نزاعهای داخلی و درگیریهایی که پس از به خلافت رسیدن عباسیان میان آنان و گروههای رقیبشان رخ داد، نشان از آن داشت که عباسیان تنها نبودند که توانستند این انقلاب را به ثمر برسانند بلکه مشارکت گسترده گروههای مختلف که تحت عنوان شعار کلی مبنی بر بازگشت به سنتهای پیش از امویان که آنان را به دور هم جمع کرده بود توانست خلافت امویان را از بین ببرد. خطبه ای را که ابوالعباس سفاح در روز نخست خلافت ادا کرد و عمش آن را ادامه داد حاکی از آن بود که نخست عباسیان مدعی بودند که شناختن حق آنها به خلافت الزامی است و آنان به تفضیل اصلی خلافت را بدست گرفته اند با موافقت خلق همچنین برای گروههای رقیب خود نیز این مسئله را مسجل کردند که امر خلافت از آغاز به آنها راست شده و آنان نباید در این مهم با عباسیان درگیر شوند.
1.متن کامل خطبه ابوالعباس سفاح در ترجمه تاریخ طبری که توسط ابوعلی محمد بلعمی صورت گرفته موجود است که اینگونه آغازمیشود:« حمد خدای را ... که خویشاوندی و نزدیکی پیغمبر خدا را خاص ما کرد و ما را از پدران وی پدید آورد .... و ما را در قبال اسلام و مسلمانان به مقامی والا نهاد .. فضیلت مارا معلوم ساخت و حق ما و دوستی ما را بر آنها وجب کرد ... خدای مدتی ( امویان غاصب ) را مهلت دا د تا وی را به خشم آوردند و چون چنین شد به دست ما از آنها انتقام گرقت و حق ما را پسمان داد... آنگاه تبش بالا گرفت و بر منبر نشست عمش از منبر بالا رفت و با همان آهنگ به سخن ادامه داد. ( ترجمه تاریخ طبری ابوعلی بلعمی تهران 1337 انتشارات جاویدان )
2. مهمترن روایت مورد استناد عباسیان روایتی است که پیامبر به عباس عموی خود وعده آن را داده بود که خلافت به اخلاف وی خواهد رسید. نقل شده است که به هنگام تولد عبدالله بن عباس پیامبر به گوش وی اذان خواند و سپس به عباس گفت ک «پدر پادشاهان را بگیرد» این روایت به کار آن می آمد که عباسسیان بتوانند مدعی شوند که دولتشان همان دولت موعودی است که پیامبر وعده داده بود (طبری. جلد7. ص 421) همچنین ابن طقطقی در تاریخ فخری در ص191و192 مطلبی درباره تجمع بنی عباس و بنی طالب دارد برای انتخاب خلیفه به هنگام زوال قدرت امویان که در مجموع آرابنفع محمد بن عبدالله معروف به نفس زکیه تعلق گرفت. وی در همین کتاب به نامه های ابو سلمه انحلال اشاره میکند که بری امام جعفر صادق عبدالله محضو حسن بن علی فرستاده شد تا خلاقت را به علویان برساند. (همان منبع ص 193 .تصحیح محمد وحید گلپایگانی. انتشارات علمی فرهنگی .چاپ سوم.)
عصر ساسانی در زمینه سیاسی و تشکیلات دیوانی و اداری بر تمرکز و اداره دقیق دولت پرداختند. منصور حکومت را از قضاوت جدا کرد و کارکنان و وظایف آنها را مجزا نمود همچنین با تاسیس دیوان زمام نظارت خود را به کارکنان دستگاههای اجرائیش بیشتر کرد[1] اما مهمترین تحولی که در تشکیلات اداری عباسیان پدیدار شد به کارگیری نهاد وزارت بعنوان مسئول دستگاههای دیوانی، مالی و اداری بود. در حقیقت ایجاد نهاد وزارت در عصر عباسیان که تحت نفوذ سیستم اداری ساسانی بود، هم وسیله ای برای رواج الگوهای ایرانی و هم ابزاری برای تحکیم نفوذ به شمار می رفت.
پیشتر عنوان شد که دیوان سالاری در دوران امویان کارکرد محدودی بود و این به دلیل ماهیت قدرت مطلق خلفا در این دوره و عدم پذیرش عنصر غیر عرب در ساختار و تشکیلات دیوانی بود که باعث شد دیوانهای عصر اموی نتوانند به طور مشخص به ایفای نقش بپردازند. کسانی هم که در رأس امور دیوانی قرار می گرفتند بیشتر عنوان کاتب و منشی داشتند و نقشی در اداره امور نداشتند.
تاریخ ایران پژوهش کیمبریج جلد 4 ترجمه حسن انوشه ص 63
نظریه های موجود درباره وزیر و نقش آن در تشکیلات اداری به دو گونه است که هر یک کاملا متفاوت از دیگری است. دسته ای از محققین و پژوهشگرانی چون: و.و. بارتولد. ام اسپرنگلینگ. اس. دی. گوتیاین و دی. سوردل معتقدند که وزارت تحول سنت اداری عرب است در طول تاریخ خلافت و واژه وزیر که به معنای یار و دستیار می باشد در قرآن نیز به کار رفته. این محققین با استناد به رفتار و سلوک پیامبر در آگاه شدن از رأی اصحابش در تصمیم گیریهای مهم دوران زندگیش و خلیفه بعد از او ابوبکر که در تنظیم امور مهم خود را از مشورت با صحابه محروم نمی کرد.
حضور ایران در جهان اسلام احسان یار شاطر ص 103 انتشارات مروارید چاپ اول 1381
پایان نامه اطعمه و اشربه معمول و مرسوم مردم در عصر عباسیان
چکیده:
در آغاز حکومت عباسیان به دلیل آنکه دستاندرکاران حکومت اسلامی، بعد از دودمان نژادپرست بنیامیه روی کار آمدند و ملل مختلف با زبانها و فرهنگهای متفاوت وارد حوزه اسلامی شدند، مسائل اجتماعی و از آن جمله اطعمه و اشربه تحولی عظیم پیدا کرد.
موضوع تحقیق اطعمه و اشربه معمول و مرسوم مردم در دوره عباسیان از ابتدا تا سال 656(ه.ق) است و روش کار به صورت کتابخانهای و بهرهبرداری از منابع موجود و استفاده از نظرات محققین بوده و پژوهش حاضر شامل معرفی باب فقهی و آداب دینی اطعمه و اشربه (حلال و حرام)، تجارت و بازرگانی و محصولات آن دوره، ادیان گوناگون و تأثیر آنها بر روی اعراب بخصوص در باب خوردنیها و آشامیدنیها، جشنها و اعیاد اسلامی، رسوم دارالخلافه در این رابطه، غذای اعراب و انواع مختلف آن، وسایل و ظروف طبخ غذا و... میباشد.
در عصر جاهلیت و صدر اسلام، اغلب مردم عرب از غذاهای سادهای استفاده میکردند اما پس از اسلام، سبک غذاها تغییر پیدا کرد. یکی از دلایل این تغییر ، تماس آنان با ملل دیگر بخصوص ایرانیان بود. مهمترین تأثیرگذاری از جانب ایرانیان بود که برخی خلفا حتی در رعایت آداب شاهانه از پادشاهان قدیم ایران مانند اردشیر و بهرامگور متابعت میکردند.
در باب شراب نیز یهودیان و بخصوص مسیحیان، اثرگذار بودند. مسیحیان در جشنهای خود از شراب استفاده میکردند و حتی در برخی دیرها آن را تهیه و به فروش میرساندند و مشترک بودن محل زندگی آنان با مسلمانان باعث استفاده از شراب در بین برخی مسلمانان شد.
نتیجه اینکه در پژوهش حاضر، انواع اطعمه و اشربه معمول و مرسوم در دوران عباسیان مورد بررسی و تحقیق قرار داده شد و مباحثی از جمله اغذیه حرام و حلال و انواع اشربه و اطعمه و تأثیر ملل مختلف مخصوصاً ایرانیان بر نوع و سبک غذاهای اعراب و تأثیر ادیان گوناگون بخصوص مسیحیان بر اشربه(مشروبات الکلی)، براساس منابع و مآخذ موجود نوشته شده است.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده .................................................................................................................................................................................. و
مقدمه ................................................................................................................................................................................... ک
هدف از پژوهش .................................................................................................................................................................. م
فصل اول: کلیات
معرفی منابع ......................................................................................................................................................................... 2
فصل دوم: آراءاسلام در باب تغذیه .................................................................................................................................. 10
1- فلسفه غذا خوردن و آراءمعصومین علیهم السلام در این رابطه ................................................................................ 12
زیان های ظاهری و باطنی پُرخوری .................................................................................................................................. 14
فایدههای ظاهری و باطنی کم خوری ................................................................................................................................ 19
2- آداب سفره و غذا خوردن وآراء معصومین علیهم السلام در این رابطه ................................................................... 20
الف) آداب غذا خوردن ..................................................................................................................................................... 21
ب) آداب سفره .................................................................................................................................................................. 24
3- آداب آشامیدن .............................................................................................................................................................. 25
- آب .................................................................................................................................................................................. 25
- شیر .................................................................................................................................................................................. 26
- عسل ................................................................................................................................................................................ 27
- سرکه ............................................................................................................................................................................... 27
آداب آشامیدنیها از نظر معصومین علیهم السلام .......................................................................................................... 28
4- غذاها و آشامیدنی های حرام ....................................................................................................................................... 29
از محرماتی که در اینجا مورد بحث قرار میگیرد ............................................................................................................ 31
الف- خمر ........................................................................................................................................................................ 32
خمرازدیدگاه آیات و روایات ........................................................................................................................................... 33
انواع خمر و حکم آنها ...................................................................................................................................................... 37
ب- خون ............................................................................................................................................................................ 38
ج- گوشتهای حلال و حرام .............................................................................................................................................. 38
خوردن محرمات در وقت اضطرار .................................................................................................................................... 40
فصل سوم: اوضاع اجتماعی، اقتصادی و مذهبی عصر عباسیان
1- پیشینه بازرگانی و تجارت در بین اعراب قبل از اسلام و در صدر اسلام ................................................................ 43
2- محصولات .................................................................................................................................................................... 46
3- بغداد و بازارهای آن در عصر عباسیان ........................................................................................................................ 55
شکل بازارها ....................................................................................................................................................................... 66
نقش زنان در بازارها ........................................................................................................................................................... 67
4- تأثیر ادیان بر تجارت اسلام ........................................................................................................................................ 68
5- جشن ها ........................................................................................................................................................................ 80
جشنهای دینی اسلامی ....................................................................................................................................................... 80
جشن های محلی ................................................................................................................................................................ 84
فصل چهارم: آداب و رسوم معیشت در عصر عباسی
1- اطعمه و اشربه خلفا و وزراء دولت عباسی ................................................................................................................ 93
آداب المائده،آداب سفره .................................................................................................................................................. 108
2-شرابخانه ها ................................................................................................................................................................... 117
شربت خانه(خزانةالشراب) ............................................................................................................................................... 120
شرابکده ها ........................................................................................................................................................................ 123
3- مجالس شراب ............................................................................................................................................................. 126
استعمال حشیش ................................................................................................................................................................ 135
تریاک ................................................................................................................................................................................. 136
فصل پنجم: تغذیه در عصر عباسی
ادویه و خوشبوکننده ها .................................................................................................................................................... 138
اجزای خوشبوکننده .......................................................................................................................................................... 140
ظروف و وسایل آشپزخانه ............................................................................................................................................... 141
غذای اعراب ...................................................................................................................................................................... 154
خوراکهای گوشتی ............................................................................................................................................................. 156
ماهی و خوراکهای آن ....................................................................................................................................................... 163
خوراکهای گیاهی .............................................................................................................................................................. 165
خوراک تنگدستان ............................................................................................................................................................. 170
خوراکهای مشترک توانگران و تنگدستان ....................................................................................................................... 174
از غذاهایی که با استفاده از خرما درست می شد ........................................................................................................... 175
روغن وپیه ......................................................................................................................................................................... 176
نان ...................................................................................................................................................................................... 177
برنج ................................................................................................................................................................................... 182
مشاغل مربوط به اغذیه ..................................................................................................................................................... 184
بهای خوراکی .................................................................................................................................................................... 185
قیمتها در زمانهای عادی .................................................................................................................................................... 187
بهای اجناس در آشوبهاوکمیابی ....................................................................................................................................... 188
کارکنان آشپزخانه ............................................................................................................................................................. 193
هزینه آشپزخانه سلطنتی ................................................................................................................................................... 194
نوشیدنیها در این دوره ...................................................................................................................................................... 198
نوشیدنیهای حلال و حرام ................................................................................................................................................ 199
شیر و محصولات آن ........................................................................................................................................................ 202
آب ..................................................................................................................................................................................... 204
شیرینیها و حلویات ........................................................................................................................................................... 205
مواد شیرینکننده .............................................................................................................................................................. 208
نقل ..................................................................................................................................................................................... 210
ترشیها و چاشنیها .......................................................................................................................................................... 211
میوه .................................................................................................................................................................................... 212
زمانبندی غذاها ................................................................................................................................................................. 216
پرهیز و علوم غذایی ......................................................................................................................................................... 217
نگاهداری و حفاظت ......................................................................................................................................................... 220
سوخت ............................................................................................................................................................................... 223
نتیجهگیری ......................................................................................................................................................................... 225
فهرست منابع ..................................................................................................................................................................... 227
چکیده انگلیسی ................................................................................................................................................................. 239