مقاله بررسی حاشیه نشینی در 16 صفحه ورد قابل ویرایش
به نام یگانه هستی بخش
طرح مسأله
حاشیه نشین به مفهوم کلی به کسی گفته می شود که در اکثر سکونت دارد ولی به علل گوناگون نتوانسته است جذب نظام ا قتصادی شهر شود و از خدماتی شهری استفاده کند . حاشیه نشینی در پی وجود یک اقتصاد ناسالم و بسیار و در کنار سایر عوامل بر مشکلات شهری افزوده است .
حاشیه نشینی از آنجا که بر حاصل زندگی جمعی انسان هاست ، پدیده ای اجتماعی می باشد . این مسأله تنها مختص کشورهای جهان سوم نیست ، بلکه در کشورهای پیشرفته نیز می توان نمونه هایی از حاشیه نشین را البته با اختلافاتی از نظر کمی و کیفی مشاهده کرد . لیکن آمارنشان می دهد که این مسأله به صورت حاد تری دامنگیر کشورهای در حال توسعه ا ست . بنابرگزارش سازمان ملل متحد در سال 1981 ، از هر 5 شهر نشین کشورهای در حال توسعه ، دو تن زاغه نشین بوده اند که این مقدار 40% جامعه آنان را شامل می شده است . در سال 1990 این رقم به 50% رسیده است و در آن زمان پیش بینی شده که تا سال 2000 به 62% خواهد رسید .
البته باید گفت در شهرهای ایران حاشیه نیسن به آن شکل که در بسیاری از شهرهای کشورهای در حال توسعه مثل مکزیکوسیتی یا قاهره قابل مشاهده است وجود ندارد . اما به هر حال این مسأله در ایران نیز خود را به عنوان معصل حادی که قابل طرح و به درستی است ، نشان داده است !
در این تحقیق سعی بر آن بوده است که به این سؤالات پاسخ داده شود :
الف – علل ایجاد پدیده ای به نام حاشیه نشینی ( امکان غیر رسمی ) چیست ؟
ب – را محل های موجود برای مقابله با اسکان غیر رسمی کدامند ؟
اقتصاد شهری :
مربو ط به متن اقتصاد شهری : با توجه به اینکه حشاشیه نشینی از مسائل و مشکلات اتباع شهری است و بعلاوه مانند سایر مشکلات شهری جنبة اقتصادی هم دارد ، از مسائل مورد بررسی در اقتصاد شهری می باشد .
یاد داشت ها :
2- عابدین در کوش ، سعید ، در آمدی به اقتصاد شهری ، صص 2 و 3 .
3- مشهدی زاده دهاقانی ، ناصر ، تحلیلی از ویژگیهای مثل در ایران . صص120و121 .
فهرت منابع و مآخذ :
12 عابدین در کوش ، سعید ، در آمدی به اقتصادی شهری ، مرکز نشر دانشگاهی ،چاپ چهارم .1380.
نیم نگاهی به معنا و مفهوم اسکان غیر رسمی ( حاشیه نشینی )
امکان غیر رسمی از جمله پدیده های ناشی از شهر نشینی شتابان معاصر از جلوه های بارز فقر شهری است که در شکلی برنامه ریزی نشده و خود روی یدر درون یا اطراف شهر ها ظاهر شده است . سکونتگاه های غیر رسمی با تجمعی از اقشار کم در آمد و غالباً با مشاغل غیر رسمی و نازل و شیوه ای از شهر نشنینی ناپایدار همراه هستند و زمینه مناسبی برای بروز آسیب های اجتماعی به شمار می روند .
اسکان غیر رسمی در ت مدن تخصصی علوم مربوط به اجتماع در شهر ، با عنوان های دیگری چون حاشیه نشینی ، اسکان خود روی ، اسکان نابهجار یا نابسامان ، امکان عدوانی ، آلونک و زاغه و اصطلاحاتی از این قبیل نیز خوانده شده است . از این جهت در این تحقیق این مسأله را با نامهای مختلف به کار می بریم . 2
از دیدگاه شهر سازی حاشیه نشینی نوعی اسکان غیر رسمی و شیوه ای از سکونت موقت تلقی می شود که درخارج از محدوده های شهری در زمین هایی که برای توسته شهری پیش بینی نشده اند ، شکل می گیرد و بسا ساخت و ساز غیر قانونی و تغییر کاربری زمین های کشاورزی همراه است .
البته باید گفت گرچه بسیاری یا به عبارتی بیشتر حاشیه نشینان در حاشیه شهرها زندگی می کنند ، اما بسیارند افرادی که در داخل محدوده شهری زندگی می کنند ، ولی جزو حایشه نشینان به حساب می آیند . برعکس ، کسانی هم هستند که در حاشیه شهرها زندگی می کنند ، لیکن حاشیه نشین نیستند.3
حاشیه نشینان گروههای اجتماعی هستند که در شهرها پدید می آیند . حاشیه نشینان شهری معمولاً بر سر دوراهی مرحله گذار اجتماعی هستند . به این صورت که اولاً ، کسانی که به طور موقت وارد شهر می شوند به مسکن موقت احتیاج دارند . این افراد شهری که از نظر اقتصادی و اجتماعی از شهرها رانده شده اند به علت کمی دستمزد و دیگر اجتماعی جاشیه نشین می شوند .
ضمناً قابل تاکید است که به دلایل وجود حرمت در خیلی از موارد تصرفات عداونی نبوده و حاشیه نشینان با میزانی از توان مانی به پیرامون شهر آمده و برای زمین وساختمان مسکن خود پرداختهای قابل توجهی ( نسبت به روستای مبدأ) می نمایند ولزوماً از نظر اقتصادی و اجتماعی حاشیه نشینی شهر اصلی نبوده و بعضاً از داخل شهر به این مکانها رانده شده اند ، هر چند عمده آنها روستا زاده هستند .4
بازار رسمی ( مدیریت شهری ، طرحهای توسعه شهری ، اراضی شهری ) برای پذیرش اقشار کم در آمد شهری و روستایی و تأمین مسکن ایشان سازماندهی نشده است ؛ ولی بازار یغیر رسمی ( زمین غیر رسمی ، مصالح غیر رسمی ، نیروی کار غیر رسمی ) جنگلی به طور متناوب و بسیار ماهرانه برای پذیرش این اقشار سازماندهی شده اند . به عبارتی بازار غیر رسمی با حداکثر سود برنده و مدیریت شهری با حداکثر هزینه بازندة این جریان هستند .
مدیرتی تأمین مسکن یکی از مهمترین جنبه ها در فرایند تأمین مسکن از زمانی است که مسکن به مقوله ای اجتماعی بدل شده و دیگر افراد به طور معمول سازنده مسکن خود
( در شهرها ) نیستند ، مسوولیت مدیریت مسکن به ویژه برای گروه های کم در آمد که خود غالباً نمی توانند زمینه های آن را فراهم کننده مهمتر از ساختن مسکن برای ایشان شده است . چنین امری لزوماً به معنای تولید مسکن نیست ، بلکه از بیسیاری موارد به فراهم آوردن زمینه های لازم برای فعالیت در بخش مسکن ( مثل تأمین اجزای تولید ) و برنامه ریزی در جهت دسترس خانوارها به مسکن مناسبشان ، وضع قوانین و مقررات مربوط و . . . محدود می شود.
در همه کشورهای صنعت و توسعه یافته نقش دولت از نظر کنترل بازار واضح ساز و کارهایی جهت تسهیل تولید در بخش خصوصی و دسترسی به مسکن به ویژه در شرایط کمبود مسکن ، تعیین کننده بود . نکته در خورد توجه این است که در اکثر کشورها ، ساخت مسکن به طور غالب به عهده بخش خصوصی بود تنها در روند تأمین آن ، نهادهای مختلف دولتی یا غیر انتفاعی دخال می کردند . با وجود این نقش دولت به ویژه از نظر تأمین اجزای تولید و نیز فراهم آوردن امکان دسترسی خانوارهای کم در آمد به مسکن مناسبشان و سهم ارکان غیر انتفاعی و بعضاً دولت ، از نظر تأمین مسکن گروههای کم در آمد و آسیب پذیر حایز اهمیت است.13
روش های مقابله با این سکونتگاه ها در کشورهای مختلف گوناگون است که بعضی از آنها اشاره می گردد :
1-تغییر موقعیت ساکنان زاغه ها و مناطق فقیر نشین مرکز شهر : در این روش به از بین بردن زاغه ها و مناطق فقه نشین مرکز شهر و انتقال آنها به مناطق خارج از شهر و دور از مرکز شهر تأکید می گردد .
مقدمه
علل مهاجرت روستا به شهر
مهاجران روستایی در شهرها
انواع حاشیه ها
علل حاشیه نشینی
تاریخچه ی حاشیهنشینی در مشهد
اصطلاح حاشیه نشینی در کشور های مختلف
چکیده مقاله
مهاجرت و حاشیهنشینی دو پدیده به ظاهر متفاوت میباشند که برآیند یک عامل مشترک بوده و نتایج و تبعات مشابهی هم بخصوص برای شهرها بدنبال دارد.
مهاجرت که خود نتیجه ی نابرابریهای مکانی و بیعدالتیهای منطقهای میباشد، به دلیل ویژگیهای خاص مهاجران و علل مهاجرتشان پیامدهای منفی متعددی برای شهرها و روستاها بدنبال دارد که از جمله ی آنها ظهور و گسترش پدیده ی حاشیهنشینی در شهرهای بزرگ میباشد.
حاشیهنشینان به علت فقر شدید و همهجانبه ( اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و…) و اعتراض نسبت به وضع موجود و ابراز وجود در شهرها ، اقدام به فعالیتهایی مینمایند که موجب سلب آسایش شهروندان و امنیت شهرها میگردد.
این موضوع در شهر مشهد از شدت بیشتری برخوردار بوده و مشکلات زیادی را هم ایجاد نموده است. سرقتهای متعدد ، آدمربایی و آدمکشی، قاچاق مواد مخدر ، شرارت ، تجمعات خیابانی و… از جمله ی این معضلات هستند.
آنچه مسلم است بدون توجه به علل مهاجرت روستاییان و سکنه ی شهرهای کوچک به شهر های بزرگی مانند مشهد، مبارزه با معلول و تلاش برای ساماندهی حاشیه نشینی نتایج ملموس و چندانی نخواهد داشت.
مقدمه :
مهاجرت بیرویه به شهرها و گسترش حاشیهنشینی در قرن گذشته و قرن اخیر از معضلات مهم شهرهای بزرگ جهان، بخصوص در کشورهای در حال توسعه میباشد، که پیامدهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و امنیتی متعددی به دنبال داشته است.
این دو پدیده جمعیتی و شهری اگر در راستای هم قرار گیرند و به هم پیوند بخورند، قطعاً مشکلات و پیامدهای منفی مضاعفی را برای یک جامعه بخصوص شهرهای بزرگ به دنبال خواهند داشت.
از آنجایی که علل حاشیهنشینی رانمیتوان خارج از چارچوب علل مهاجرت ـ بخصوص مهاجرت روستا به شهر ـ بررسی کرد، میبایستی آنها را به طور توأمان مطالعه نمود. چرا که از یک طرف عوامل دافعه (Pushfactors) در روستا موجب تخلیه این واحدهای جمعیتی و مولد میگردد و از طرف دیگر عوامل جاذبه (Pull factors) آنها را به سوی شهرها کشانده و سربار جامعه شهری مینماید.
برای بررسی نقش این فرآیند در مسائل شهری و بخصوص امنیت اجتماعی شهرها لازم است دلایل مهاجرت، تیپ مهاجران و خصوصیات آنها و همچنین وضعیت مناطق حاشیهنشین شهرها و ساکنان آنها مورد توجه قرار گیرند. چرا که بخش اعظم بزهکاری ها، جرم های مشهود و نامشهود و جنایاتی که در این کانونهای جمعیتی اتفاق میافتد و یا ساکنان آنها در سطح جامعه مرتکب میشوند، ناشی از ساختار فیزیکی، فرهنگی، جمعیتی و اقتصادی این نواحی و ساکنان آنها میباشد.
حاشیهنشینان دارای وضعیت اجتماعی و اقتصادی نامناسبی بوده و بندرت جذب ساختارهای مدرن شهری میشوند. برداشتها و روحیات خود آنها، نحوه برخورد و رفتار شهروندان دیگر با آنها، عدم توجه مسئولان سیاسی و خدماتی شهرها به آنها، موجبات ایجاد روحیه ی عصیانورزی و حس انتقام در آنها شده که خود را به صورت رفتارهای نابهنجار و مشکلآفرین بروز میدهد.
تحلیل علل حاشیه نشینی در خط چهارم حصارکرج و پیامدهای کالبدی و اجتماعی آن
مقدمه
اسکان غیررسمی که به طور عمده با تصرف و ساخت غیررسمی زمین و مسکن، عدم رعایت ضوابط و مقررات رسمی و متعارف شهری و ساختمانی، کمبود شدید خدمات زیرساختی و استفاده غیررسمی از تأسیسات و تجهیزات شهری، رشد سریع کالبدی و جمعیتی، اشتغال غالب غیررسمی، ناپایداری سازه ای و تأسیساتی، پایین بودن سرانه های خدماتی، ناپایداری درآمد و در نهایت بستر کالبدی مناسب جهت رشد آسیب های اجتماعی و شکل گیری خرده فرهنگ های کجرو و ایجاد مأمن و پناهگاه مناسب جهت مجرمین و بزهکاران اجتماعی مشخص و شناخته می شود طی دو دهه گذشته بدل به شکل غالب در حاشیه شهرها به ویژه درکلان شهرها شده است.
اسکان غیررسمی که به طور عمده با تصرف و ساخت غیررسمی زمین و مسکن، عدم رعایت ضوابط و مقررات رسمی و متعارف شهری و ساختمانی، کمبود شدید خدمات زیرساختی و استفاده غیررسمی از تأسیسات و تجهیزات شهری، رشد سریع کالبدی و جمعیتی، اشتغال غالب غیررسمی، ناپایداری سازه ای و تأسیساتی، پایین بودن سرانه های خدماتی، ناپایداری درآمد و در نهایت بستر کالبدی مناسب جهت رشد آسیب های اجتماعی و شکل گیری خرده فرهنگ های کجرو و ایجاد مأمن و پناهگاه مناسب جهت مجرمین و بزهکاران اجتماعی مشخص و شناخته می شود طی دو دهه گذشته بدل به شکل غالب در حاشیه شهرها به ویژه درکلان شهرها شده است.
تبین اسکان غیر رسمی و پدیده حاشیه نشینی و عوامل موثر بر شکل گیری آن به طور گریزناپذیری توام است با تبیین رشد سریع و فزاینده شهرها در کشورهای در حال توسعه از اولین و قدیمی ترین نظریاتی که برای بررسی علل این فرایند قابل توجه است نظریه وابستگی، است، نظریه ای که در آغاز در آمریکای لاتین شکل گرفته است و در آن استدلال می شود که توسعه امریکای لاتین مشروط به ادغام منطقه در روش تولید سرمایه دارای بوده است.
سکونتگاه های غیررسمی از نظر ترکیب اجتماعی جمعیت، اجتماعاتی متشکل از اقشار فقیر و کم درآمد و بدون تنوع اجتماعی هستند و ترکیب نامتعادل آن ها در زمان تغییر چشمگیری ندارد و ناظر بر بر محل اسکان بخشی از جمعیت شهری در جهان سوم است که خارج از بازار رسمی زمین و مسکن و بر پایه قواعد و قول و قرارهای خاص خود، به دست خود ساکنان اینگونه مکانها، ساخته شده است، این شکل از اسکان، در کشورهای در حال توسعه پدیده ای پایدار و رو به گسترش است. از این رو، در مهمترین اسناد جهانی و از جمله در اهداف توسعه هزاره ضرورت بهبود سریع این وضعیت مورد توجه قرار گرفته است
استان البرز 5800 کیلومتر مربع وسعت دارد که 2/0 درصد مساحت کل کشور را تشکیل می دهد. این استان از لحاظ موقعیت جغرافیایی دارای ویژگیهای خاصی نظیر آب و هوای معتدل، جاذبه های گردشگری طبیعی و منحصر به فرد، استقرار صنایع استراتژیک و بزرگ، مجاورت با پایتخت و واقع شدن در شاهراههای ارتباطی کشور می باشد. نتایج سرشماری سال 1390 حاکی از رشد 4/3 درصدی جمعیت استان می باشد.
جمعیت ساکن شهری | جمعیت ساکن روستایی | سهم جمعیت شهری از کل کشور |
7/90 | 3/9 | 2/3 |
شهر کرج به واسطه فاصله کم و دسترسی های متنوع و گسترده و سریع به تهران ( به معنی وقوع در گره عملکردی تهران بزرگ ) از سویی واستقرار بخش مهمی از کارخانجات و فعالیت های پایه ای در پیرامون خود، کانون توجه بخش قابل توجهی از جمعیت مهاجر به حوزه شهری تهران شده است. در اطراف این شهر سکونتگاههای متعددی ایجاد شده و یا در حال رشد و گسترش می باشد . استان البرز با توجه به قابلیت های خود دارای ظرفیت بالقوه در رشد مداوم تولید ناخالص داخلی است و انتظار می رود که با توجه به مزیت های نسبی و رقابتی استان، تولید ناخالص داخلی روند رو به رشدی را داشته باشد. کلانشهر کرج در چهار دهه اخیر به واسطه برخورداری از امکانات متنوع و استقرار بخش مهمی از کارخانجات و فعالیتهای پایهای در پیرامون خود، بخش قابل توجهی از جمعیت مهاجر کشور را پذیرفته و جمعیت آن به شدت افزایش یافته است. تپه زورآباد به عنوان نخستین مکان اسکان غیر رسمی، پی گذار شکلی از سکونت در کلانشهر کرج شد که شهرت ملی و جهانی یافته است ، هرگز در خود محصور و محدود نماند؛ به گونهای که در سالهای پس از انقلاب اسلامی اسکان غیررسمی در محدوده کرج به شدت رشد کرد و کانونهای غیررسمی دیگری را شکل داد(مهندسین مشاور پرداراز،1387).
مراتب اجرایی پژوهش طی فصول ذیل تدوین گردیده است :
چکیده...................................................................................................................................................................1
مقدمه...................................................................................................................................................................2
فصل اول
1- کلیت تحقیق.. 6
1-1: بیان مسئله. 6
1-2: چهارچوب نظری.. 7
1-3: ضرورت پژوهش... 8
1-4: پیشینه تحقیق.. 9
1-5: مشکلات و موانع تحقیق.. 12
2- فصل دوم. 15
2-1: واژگان و مفاهیم. 15
2-1-1: مسکن.. 15
2-1-2: سکونتگاه غیررسمی.. 15
2-1-3: اسکان غیر رسمی.. 16
2-1-4: حاشیه نشین.. 16
2-1-5:حاشیه نشینی.. 16
2-2: حاشیهنشینی در جهان.. 19
2-3: حاشیه نشینی در ایران.. 19
2-3-1: تاریخچه حاشیهنشینی در ایران.. 22
2-4: اصول نظری تبیین پدیدهی حاشیهنشینی.. 22
2-5: علل بروز حاشیهنشینی.. 24
2-5-1: بحرانهای حاصل از حاشیهنشینی در کلان شهرها 25
2-6: اسکان غیررسمی در ایران.. 25
2-6-1: انواع سکونتگاههای غیررسمی در ایران.. 26
2-6-2: مهمترین و عمده ترین علل پیدایش و گسترش اسکان غیر رسمی در ایران.. 26
2-7: ویژگیهای سکونتگاههای غیررسمی.. 29
2-8: توانمندسازی سکونتگاهای غیر رسمی.. 29
2-9: مهاجرت و اسکان غیررسمی.. 35
2-10: رابطه بین مهاجرت، بیکاری و اسکان غیررسمی.. 35
3- روش شناسی تحقیق (متدولوژی) 38
3-1: اهداف تحقیق.. 38
3-2: سؤالات تحقیق.. 38
3-3: فرضیات تحقیق.. 38
3-4: روش تحقیق.. 38
3-4-1: روش گردآوری اطلاعات... 38
3-4-2: ابزار گردآوری اطلاعات... 39
3-4-3: جامعه آماری ونمونه تحقیق.. 39
3-5: مدل نظری تحقیق.. 40
3-1: محدوده مورد مطالعه (حصار کرج) 40
3-1-1: موقعیت جغرافیایی.. 40
3-2: مشخصات اقلیمی.. 42
3-2-1: محیط طبیعی.. 42
3-2-2: آب و هوا 43
3-1: وجه تسمیه. 44
3-2: مراحل گسترش تاریخی شهر کرج.. 46