فهرست:
خلاصهای از گزارش طرح جایگزینی عرقیات سنتی گازدار به جای نوشابههای غیر الکلی
گازدار....................................... 1
1- مقدمه .................................. 8
2- کلیاتی در مورد نوشابههای گازدار ........ 10
3- گیاهان داروئی .......................... 34
4- بررسی گیاهان تیره نعناع ................ 46
5- بررسی گیاهان تیره جعفری ................ 66
6- تیره پروانهداران ....................... 74
7- بررسی مهمترین گلهای دارویی ............. 76
8- بررسی عرقیات گیاهان دارویی ایران ....... 87
9- بررسی اسانسها .......................... 101
10- استفاده از گیاهان در تهیه نوشابه ...... 110
11- نمودار فرآیند تولید نوشابه ............ 111
12- نمودار فرآیند تولید عرقیات سنتی ....... 112
13- ویژگیهای میکروبیولوژی عرقیات سنتی ..... 113
14- جدول مشخصات ماشینآلات مورد نیاز تولید عرقیات 114
15- منابع ................................. 115
=================================
مواد تشکیل دهندة نوشابههای غیرالکلی گازدار عبارتند از: عصاره، آب، شکر، گازکربنیک، اسانسها، مواد پایدارکننده، رنگهای مجاز خوراکی و اسیدهای خوراکی.
نوشیدنیهای غیرالکلی را برا اساس منشاء مواد اولیه بصورت زیر تقسیمبندی میکنند: آبهای آشامیدنی- آبهای درمانی- شیر بعنوان نوشابههای گازدار از مواد مصنوعی و نوشابههای گازدار از مواد گیاهی که نوع اخیر رایجترین نوشیدنی در صنعت نوشابهسازی میباشد. این نوشابه ها از عصارهها و اسانسهای طبیعی گیاهی، به همراه فاکتورهای دیگر ساخت نوشابه تهیه میگردند. نوشابههائی که از اسانسهای طبیعی تهیه میشوند از نطر کمی، مقدار قابل توجهی هستند. اسانسهای طبیعی مواد استخراجی از میوهها و یا گیاهان رایحهدار مانند دارچین، زنجبیل و غیره میباشند.
عصاره را از میوههای رسیده سالم و توسط روشهای مکانیکی تهیه میکنند و یا از گیاهان خشک و پودر شده توسط حلال استخراج مینمایند.
آب مورد نیاز در صنعت نوشابهسازی، پس از انجام عملیاتی بر روی آب آشامیدنی شهر مورد مصرف قرار میگیرد. این آب باید بدون رنگ، شفاف، بدون بو و عاری از میکروارگانیزمها بوده و سختی آن بیش از ppm 300 نباشد.
در صنعت نوشابهسازی از مواد شیرین کننده مانند شکر، قند انورت دکستروز، فروکتوز، شکر مایع و در بعضی موارد از مواد شیرین کننده مصنوعی استفاده میشود. در کشور ما استفاده از مواد شیرین کنندة مصنوعی مجاز نمیباشد. شکر مایع و سیروپ گلوکز با تکامل روش صنعتی هیدرولیز نشاسته اهمیت اقتصادی زیادی پیدا کردهاند. قند انورت نیز نوعی شربت شکر میباشد که در اثر حرارت دادن ساکارز در حضور اسیدها و یا آنزیمها و تبدیل به گلوکز و فروکتوز تهیه میگردد. از شیرینکننده هایی که دارای 42 درصد فروکتوز و 51 درصد دکستروز میباشند نیز در صنعت نوشابهسازی استفاده میشود این مایع قندی در مقابل تخمیر میکروبی دارای مقاومت و قدرت بیشتری نسبت به سایر شیرین کنندهها در طول نگهداری و انبارداری میباشد.
از مهمترین مواد شیرین کننده مصنوعی ساخارین، سیکلامات. گلوسین و چندین مادة دیگر هستند. شیرینی سیکلامات 60-40 مرتبه بیشر از ساکارز میباشد ولی مصرف آن در سالهای 1970-1969 ممنوع شد.
جهت پایدارکنندگی نوشابه از اسیدهای خوراکی مانند اسیدتارتاریک، سیتریک، لاکتیک، مالیک و فسفریک استفاده میشود. نوشابههایی دارای بهترین ترشی هستند که اسیدیته آنها معادل 2-1 گرم اسید تارتریک در یک لیتر آب مقطر باشد. غلظت گاز کربنیک نیز در طعم ترشی نوشابه موثراست.
رنگها بر اساس منشاء آنها به دو دسته رنگهای طبیعی و مصنوعی تقسیم میشوند. رنگهای طبیعی دارای سه منشاء اصلی معدنی (اکسید فریک)، گیاهی (کارامل) و حیوانی(کارمین) میباشند.
کارامل را بعنوان امولسیون کننده نیز میتوان مصرف نمود. اسانسهای معطر مانند میخک، زنجبیل، دارچین، نعناع و دیگر مواد در نوشابه ممکن است معلق باشند. خاصیت امولسیون کندگی کارامل موجب میشود که فرآورده نوشیدنی بدون احتیاج به مواد امولسیون کننده دیگر از پایداری مناسبی برخوردار باشد. رنگهای مصنوعی در سه گروه آنیونی، کاتیونی و غیریونی تقسیم میشوند. در صرف مواد رنگی باید دقت شود که در مقابل اسیدی مقاوم بوده، تیرگی و اثر طعمی نداشته باشد. امروزه در نوشابهسازی از اسانسها و سایر مواد طعم دهنده بطور وسیعی استفاده میشود.
...
گیاهان تیره نعناع دارای اختصاصات کلی زیر، از نظر مشخصات تشریحی میباشند:
1- انواع علفی آنها عموماً دارای دستجات کلانشیم در زوایایی ساقه زیر بشره میباشند وجود این حالت باعث میگردد که ساقه این گیاهان ظاهر چهار گوش پیدا کند.
2- دستجاب چوپ: آبکش پسین در آنها معمولاً بوضع غیر ممتد و جدا از هم دیده میشود.
3- بشره ساقه و برگ این گیاهان غالباً مستور از تارهای ترشحی و غیرترشحی به اشکال مختلف است.
4- تارهای ترشحی، اسانس در آنها دارای پایه یک یا دو سلولی منتهی به یک برجستگی 4 تا 8 سلولی و حتی بیشتر است. اسانس ترشح شده نیز معمولاً خارج از جدار سلولزی در زیر کوتیکول جمع میگردد و این خود باعث میشود که بشره در همان ناحیه کمی متورم جلوه کند.
در بین گیاهان تیره نعناع گونههای مفید فراوان وجود دارند که عده زیادی از آنها در پزشکی به مصرف میرسد مانند ماروبیوم Marrubiom که بعنوان خلطآور، اسکوتلاریا لاتریفلورا Scutellaria Lteriflora که بعنوان مسکن و خواب آور مورد استفاده قرار میگیرند. از جنبه اقتصادی منبع بسیار مهمی برای گرفتن اسانس میباشد که در داروسازی و یا عطرسازی مورد استفاده است مثل اسانس نعناع، اسانس اسطوخودوس، آویشن و غیره.
تعداد زیادی نیز به مصارف تغذیه میرسند. بعضی مانند کاکوتی Rziziphora به عنوان چاشنی، بعضی دیگر بعلت دارا بودن گلهای زیبا و معطر، مییابند مانند لابیوم آلبوم Lbiumalbom. برخی اسانسها جهت از بین بردن تلخی بعضی از داروها بعنوان شیرینکننده استفاده میشوند. گروهی از اسانسها که شامل منوترپن میباشند روی دستگاه عصبی اثر تسکین دهنده دارند. بهترین اسانس یا خاصیت مسکن اسانسهای والریان و اسطوخودوس (لاواندر) و اسانس با در نجبوبه میباشند.
نام انگلیسی: Sweet Fennel
نام فارسی: مرزه
تیره: نعناع
گیاهی است علفی، یکساله و دارای ساقه منشعب بطول 30-10 سانتیمتر از رده دو لپهای پیوسته گلبرگ و از تیره نعناع میباشد دارای ظاهری برنگ سبز خاک آلود یا مایل به خاکستری است رنگ ساقه آن نیره تر از برگ است . در محل گرهها ، انشعاباتی پیدا میکند که آنها نیز به نوبه خود منشعب میشوند بطوریکه گیاه بصورت یک بوته بر پشت جلوه میکند. برگهای آن باریک دراز، نوک تیز نرم پوشیده از تارهای کوتاه است به همین دلیل برنگ سبز مات یا مایل به خاکستری جلوه میکند. برگهای آن منحصراً یک گلبرگ دارد و سطح آن دارای غدههای اسانسدار است که بصورت نقاط ریز و فراوان دیده میشود.