قتل یک پدیده هولناک در جامعه بشری می باشد که با توجه به ازدیاد آن عوامل مختلفی از جمله اجتماع، خانواده، مسائل اقتصادی و ... ممکن است در بروز این جرم نقش داشته باشند موضوع مورد بحث جرم قتل عمدی است و نحوه تشخیص آن. بحث مهم در اعمال مجازات در قتل، رکن روانی آن است و اینکه قاتل آیا با قصد قبلی یا با اعمال عمل نوعاً کشنده دست به ارتکاب جرم زده است یا خیر؟ و اگر غیر از این باشد دیگر نمی توان وی را مشمول مجازات سنگین قصاص نمود که با توجه به شدت و سخت بودن مجازات قصاص ما با دو مسأله رو به رو هستیم. از طرفی باید با شخصی که دست به قتل زده است برخورد نماییم و از طرفی با این نکته رو به رو هستیم که آیا حقیقتاً قتل واقع شده عمد است یا خیر؟ از همین جا اهمیت رکن معنوی جلوه گر می شود که هم مورد توجه فقهاست و هم حقوقدانان. قانون مجازات اسلامی نیز در ماده 206 معیارهای تشخیصی قتل عمدی را بیان کرده است و این وظیفه سنگین محاکم قضایی است که با استفاده از قضات خبره و مشرف به مباحث فقهی و حقوقی به درستی عمدی بودن یا نبودن قتل را تشخیص دهند، زیرا همیشه اینگونه نیست که قاتل قصد قبلی بر قتل داشته باشد و آن را عملی نماید بلکه مواردی پیش می آید که مرتکب در اثر اشتباه یا خطا سبب قتل دیگری می شود و یا بدون قصد قبلی از آلتی استفاده می کند که یا در اثر استعمال آن آلت قتل رخ می دهد یا به واسطه موضع اصابت.
کلید واژگان :1-قتل عمد 2-قصاص 3-فقه اسلامی 4-عمل نوعا کشنده
فهرست مطالب
چکیده | 1 |
مقدمه | 2 |
اهمیت تحقیق | 3 |
اهداف تحقیق | 3 |
پرسش های تحقیق | 3 |
فرضیه های تحقیق | 3 |
سازماندهی تحقیق | 4 |
فصل اول: مفاهیم، مبانی و درآمدی کلی بر جایگاه رکن روانی در بزه قتل عمدی | |
مبحث اول:واژه شناسی | 5 |
گفتار اول :واژگان اصلی | 5 |
الف :قتل | 5 |
ب : قتل عمد | 7 |
گفتار دوم :واژگان مهم و مرتبط | 11 |
الف: قصاص | 11 |
ب: عمل نوعاً کشنده | 14 |
مبحث دوم: مبانی جرم انگاری | 20 |
گفتار اول : مبانی قانونی | 20 |
الف: دوران قبل از انقلاب | 20 |
ب : دوران پس از انقلاب | 22 |
گفتار دوم: مبانی شرعی | 24 |
الف :آیات | 24 |
1: انواع قتل بر مبنای عنصر روانی از دیدگاه قرآن کریم | 24 |
2: نخستین قتل ناحق در تاریخ بشر | 26 |
3: حرمت ارتکاب قتل عمدی در قرآن کریم | 26 |
ب: روایات | 28 |
گفتار سوم: مبانی عرفی | 28 |
الف : حفظ نظم عمومی | 28 |
ب : دفاع از بزه دیدگان | 32 |
فصل دوم: درآمدی بر جایگاه رکن روانی قتل عمد و تأثیر اشتباه در آن | |
مبحث نخست: جایگاه رکن روانی در قتل عمد | 33 |
گفتار اول: شناخت ماهیت سوء نیت عام در قتل عمد | 33 |
الف :تعریف و اجزاء سوء نیت عام | 35 |
1- تعریف سوء نیت عام | 35 |
2- اجزاء سوء نیت عام | 38 |
1-2- علم | 38 |
2-2- اراده | 40 |
گفتار دوم: موانع سوء نیت عام | 44 |
الف: کودکی | 44 |
ب: جنون | 45 |
ج: اجبار | 46 |
د : خواب و بیهوشی | 47 |
ه: مستی | 48 |
مبحث دوم: شناخت ماهیت و انواع سوء نیت خاص در قتل عمدی | 49 |
گفتار اول: تعریف سوء نیت خاص قتل عمدی | 50 |
گفتار دوم: اقسام سوء نیت خاص | 52 |
الف: سوء نیت با سبق تصمیم و بدون سبق تصمیم | 52 |
ب: سوء نیت جازم و احتمالی | 54 |
ج: سوء نیت معین و نامعین | 55 |
د: سوء نیت صریح و تبعی | 56 |
گفتار سوم:بررسی فقهی سوءنیت | 57 |
گفتار چهارم :تفاوت انگیزه و سوءنیت | 61 |
مبحث سوم: تأثیر اشتباه در رکن روانی قتل عمد | 63 |
گفتار اول: اقسام اشتباه | 64 |
الف:بررسی اشتباه در هویت در حقوق کیفری ایران و فقه امامیه | 64 |
ب:بررسی اشتباه در هدف در حقوق کیفری ایران و فقه امامیه | 67 |
ج:اشتباه در زنده بودن مجنی علیه | 70 |
گفتار دوم: بررسی اشتباه در قتل در فقه عامه | 70 |
فصل سوم: اشکال مختلف حضور رکن روانی در تشخیص قتل عمدی | |
مبحث نخست: تحقق قتل عمدی بر مبنای قصد صریح | 72 |
گفتار نخست: تجزیه و تحلیل حقوقی بند الف ماده 206 قانون مجازات اسلامی | 72 |
گفتار دوم:تجزیه و تحلیل فقهی بند الف ماده 206قانون مجازات اسلامی | 74 |
گفتار سوم : ابهام و نارسایی ها | 77 |
الف: ابهام در قید معین | 77 |
ب: ضرورت اهمیت نظم عمومی در جایگاه قتل عمدی | 79 |
مبحث دوم: تحقق قتل عمدی بر مبنای قصد تبعی | 79 |
گفتار اول: تجزیه و تحلیل حقوقی بند ب ماده 206 | 79 |
گفتار دوم :تجزیه و تحلیل فقهی بند ب ماده 206 | 91 |
گفتارسوم :تفاوت بند ب ماده 206 و قتل شبه عمد | 94 |
گفتار چهارم : ابهامات وپیشنهادات اصلاحی | 95 |
الف :ابهامات | 95 |
ب:پیشنهادات اصلاحی | 96 |
مبحث سوم: تحقق قتل عمدی بر مبنای قصد تبعی با لحاظ وضعیت بزه دیده | 98 |
گفتار نخست: تجزیه و تحلیل حقوقی بند ج ماده 206 | 98 |
گفتار دوم: لزوم توجه به وضعیت بزه دیده | 101 |
گفتار سوم : تجزیه و تحلیل فقهی بند ج ماده 206 | 102 |
نتیجه گیری | 104 |
پیشنهادات | 106 |
منابع | 107 |
الف: کتاب ها | 107 |
1- کتاب های فارسی | 107 |
2- کتاب های عربی | 109 |
ب: مقالات، جزوات و پایان نامه ها | 111 |
چکیده انگلیسی | 113 |
مقدمه…………………………………………………………………………………………… ۱
فصل اول – کلیات شرکت و معاونت در قتل عمد
مبحث اول – شرکت……………………………………………………………………….. ۳
گفتار اول – سابقه تاریخی شرکت در جرم………………………………………. ۳
گفتار دوم – شرکت در قتل عمد……………………………………………………… ۵
گفتار سوم – مجازات شرکت در قتل عمد………………………………………… ۹
گفتار چهارم – انواع شرکت به اعتبار عناصر مادی و روانی……………. ۱۲
الف – انواع شرکت به اعتبار عنصر مادی …………………………………….. ۱۲
۱- شرکت در فعل و شرکت در نتیجه…………………………………………… ۱۳
۲- شرکت سبب و مباشر یا چند سبب و چند مباشر……………………… ۱۳
۳- شرکت فاعل و تارک فعل……………………………………………………….. ۱۴
ب – انواع شرکت به اعتبار عنصر روانی………………………………………… ۱۴
۱- اجتماع عمد و شبه عمد……………………………………………………………. ۱۵
۲- اجتماع عمد و خطای محض……………………………………………………… ۱۵
۳- اجتماع عمد ، شبه عمد و خطای محض………………………………………. ۱۶
مبحث دوم – معاونت…………………………………………………………………… ۱۸
گفتار اول : سابقه تاریخی معاونت در جرم…………………………………….. ۱۸
گفتار دوم : عنصر مادی………………………………………………………………. ۱۹
گفتار سوم: عنصر روانی……………………………………………………………… ۲۲
گفتار چهارم: مجازات معاونت در قتل عمد……………………………………… ۲۳
فصل دوم – تجزیه و تحلیل آرا………………………………………………. ۲۶
مبحث اول – تحلیل شکلی……………………………………………………………… ۲۷
گفتار اول – بررسی مقررات «ق.آ.د.ک ۱۳۷۸»………………………………… ۲۷
الف: تبصره ماده ۲۱۳ ق.آ.د.ک……………………………………………………… ۲۷
ب: مواد ۲۳۲ و ۲۳۳ ق.آ.د.ک………………………………………………………… ۲۸
ج: مواد ۲۶۰ و ۲۶۵ ق.آ.د.ک…………………………………………………………. ۳۰
گفتار دوم – نقد ادبی…………………………………………………………………… ۳۲
مبحث دوم – تحلیل ماهوی…………………………………………………………… ۳۶
گفتار اول – بررسی ادله اثبات جرم و نظر قضایی قضات………………… ۳۶
الف – اقرار…………………………………………………………………………………. ۳۶
ب – علم قاضی……………………………………………………………………………. ۳۸
گفتار دوم – بررسی مقررات «ق.م.ا. ۱۳۷۵ و ۱۳۷۰»………………………. ۴۲
الف – ماده ۲۳۱ ق.م.ا………………………………………………………………….. ۴۳
ب – ماده ۲۳۲ ق.م.ا…………………………………………………………………….. ۴۵
ج – ماده ۲۰۵ ق.م.ا……………………………………………………………………… ۴۵
د – ماده ۲۰۶ ق.م.ا……………………………………………………………………… ۴۶
ه. – ماده ۲۰۷ ق.م.ا……………………………………………………………………… ۴۷
ی – اصل ۳۷ ق.ا…………………………………………………………………………. ۴۹
گفتار سوم – دیدگاه فقهی در……………………………………………………….. ۵۰
الف – تعیین مجازات قتل عمد……………………………………………………….. ۵۱
ب – عدم احراز شرکت در قتل عمد……………………………………………….. ۵۱
نتیجه گیری…………………………………………………………………………………. ۵۳
پیشنهادات…………………………………………………………………………………… ۵۵
منابع و مآخذ………………………………………………………………………………. ۵۷
الف. کتب حقوقی
۱- آشوری، محمد، آیین دادرسی کیفری، چاپ هفتم، جلد دوم، انتشارات سمت، سال ۱۳۸۵٫
۲- آقایی نیا، حسین، جرایم علیه اشخاص (جنایات) ، چاپ دوم، نشر میزان، سال ۱۳۸۷
۳- اردبیلی، محمدعلی، حقوق جزای عمومی، چاپ سیزدهم، جلد دوم، نشر میزان، سال ۱۳۸۵٫
۴- گلدوزیان، ایرج، بایسته های حقوق جزای عمومی، چاپ دهم، نشر میزان، سال ۱۳۸۴٫
۵- میر محمد صادقی، حسین، جرایم علیه اشخاص، چاپ اول، نشر میزان، سال ۱۳۸۶٫
۶- نوربها، رضا، زمینة حقوق جزای عمومی، چاپ یازدهم، انتشارات گنج دانش، سال ۱۳۸۳٫
ب – کتب فقهی
۱- شیروانی، علی، ترجمه و تبیین شرح اللمعه، چاپ ششم، جلد چهاردهم، انتشارات دارالعلم، سال ۱۳۸۵٫
۲-محقق داماد، مصطفی، اصول فقه، چاپ چهاردهم، دفتر سوم، انتشارات مرکز نشر علوم اسلامی، سال ۱۳۸۵
ج – جزوات درسی
۱- بخنوه، تقدیرات درس حقوق جزای عمومی (۲)، دانشکده علوم قضایی و خدمات اداری ، سال تحصیلی
۸۵-۱۳۸۴
۲- موحدی، تقریرات درس حقوق جزای عمومی (۲) ، دانشکده علوم قضایی و خدمات اداری، سال تحصیلی
۸۵-۱۳۸۴٫
د – قوانین
۱- قانون مجازات اسلامی ۷۵ و ۱۳۷۰
۲- قانون آیین دادرسی کیفری ۱۳۷۸
۳- قانون اصلاح قانون آیین دادرسی کیفری ۱۳۸۱
هدف از مطالعه و تحقیق در رشته های مختلف علم، صرف نظر از مباحث خداشناسی و دیدن شگفتی های خدا در طبیعت و خلقت ، فهم قوانین و سنت های خدا در زمین جهت خدمت و ایجاد آسایش برای افراد بشر است. علم بدون عمل، هیچ فایده ای نه برای خود فرد و نه برای دیگران نخواهد داشت.
علم حقوق نیز از این قاعده مستثنی نیست. هدف اصلی علم حقوق، ایجاد عدالت، نظم و جلوگیری از تضییع حقوق انسانهاست. حقوق زنده و پویای یک کشور را در دادگاه ها و در آرا قضایی باید جست. اجرای دقیق قوانین وضع شده برای همه، اعتماد عمومی و ثبات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را برای یک کشور به ارمغان می آورد. به نظر
می رسید در جهت رسیدن به همین هدف، دانشکده علوم قضایی نیز در اقدامی پسندیده به تغییر روش تحقیق دوره کارشناسی اقدام نموده است، تا دانشجویان به سنجش علمی و عملی بیشتر دانسته های خود در کنار تحقیق موضوعی عناوین بپردازند و مبانی تئوری حقوق را در حیطة عمل بسنجید.
عمل مجرمانه همواره ناشی از رفتار تنها یک نفر نمیباشد بلکه گاه با همکاری چند نفر ارتکاب می یابد این همکاری در برخی مواقع به شکل مستقیم و در واقع با ارتکاب جمعی عنصر مادی جرم صورت می گیرد، در حالی که در سایر موارد، اشخاصی به یک نفر که مباشر اصلی جرم است یاری و کمک می رسانند. در حقوق ایران همکاری در ارتکاب جرم به شکل «شرکت» یا«معاونت» پیش بینی شده است که در این فصل در ارتباط با جرایم علیه تمامیت جسمانی اشخاص بویژه جرم «قتل عمدی» مورد بررسی قرار می گیرد.