مقاله بررسی تکنیک مشاهده و مصاحبه در جمعآوری اطلاعات
مقدمه
مشاهده یکی از روشهای موثر و کارآمد درتحقیقات اجتماعی است. این روش از مهمترین روشهای کسب اطلاعات محسوب می شود. مشاهده این امکان را به محقق می دهد که محقق مستقیماً پدیده مورد مطالعه را ببیند و واقعیت را به صورت مستقیم یا بی واسطه درک کند. روش مشاهده نه تنها به طور مستقل می تواند یک منبع قوی و شیوه ای مناسب برای گرد آوری اطلاعات درتحقیقات اجتماعی باشد، بلکه گاهی نیز به عنوان یک روش تکمیلی در کنار سایر روشهای گردآوری اطلاعات نیز مورد استفاده می گیرد.
روش مشاهده از عمده ترین و مهم ترین شیوه های تحقیق درعلوم اجتماعی است، اما کمتر از سایر شیوه های دیگر گردآوری اطلاعات مورد استفاده قرارگرفته است. هیچ شیوه ای به اندازه مشاهده مستقیم درمیدان تحقیقی نمی تواند محقق را در رابطه نزدیک با پدیده های مورد مطالعه قرار دهد.
دراکثر رشته های علوم انسانی از جمله جغرافیا، جامعه شناسی، اقتصاد، تاریخ، باستان شناسی، روان شناسی و مردم شناسی نیز از روش مشاهده استفاده میشود.
اهمیت نقش مشاهده تنها درگرد آوری اطلاعات به صورت یک روش مستقل یا تکمیلی پایان نمی پذیرد، بلکه دربعضی از تحقیقات محقق ناگزیر است برای بررسی نتایج تحقیقاتی که مبتنی بر سایر روشهای گردآوری اطلاعات باشد نیز از روش مشاهده استفاده کند؛ به عبارت دیگر برای اطمینان از صحت نتایج تحقیق یا داده های گردآوری شده از طریق سایر روشها، محقق باید به میدان آمده و پدیده مورد مطالعه را از نزدیک مشاهده نماید تا برای داده های گرد آوری شده تاییدیه بگیرد.
(حافظ نیا، 1381: 8-206)
مشاهده :
مشاهده از رایج ترین و مهم ترین شیوه ها و ابزار تحقیق به شمار می رود که در اکثر علوم کاربرد دارد به تعبیر وب، تمامی تحقیقات اجتماعی با مشاهده آغاز میشوند و با آن نیز پایان می پذیرد، به بیان دیگر، مشاهده جزیی اجتناب ناپذیر از هر مطالعه درباب هر پدیده اجتماعی می باشد (ساروخانی، 1381: 174). مشاهده مستلزم توجه منظم و سیستماتیک و ثبت رویدادها، رفتارها و موضوعاتی است که در محیط اجتماعی، مکان یا محل مورد تحقیق وجود دارد (مارشال و اسمن، 1995، به نقل از ازکیا).
تعاریف متعددی از مشاهده شده است از جمله اینکه: «مشاهده روزمره و مشاهده علمی، دریافت و درک هدفمند محیط از طریق اندامهای حسی (نه تنهاچشم) و ثبت این دریافت ها در واحدهای اطلاعاتی است. (اتسلندر، 1926، به نقل از ازکیا)
رنه کیونیک درتعریف مشاهده می نویسد که رابطه ما با جهان به وسیله حواس پنجگانه به وجود می آید و ما با کمک آن حواس، به تجربیات خود می اندوزیم. بدین معنا، مشاهده نوعی کسب تجربه از جهان است که ازطریق ساده، تا طرق علمی به وسیله جلا دادن و تیز کردن حساب شده ادراک و حواس انجام گیرد. (کیونیک، 1976: 1، به نقل از رفیع پور).
فهرست مطالب
فصل اول : پرسشنامه
1-1-مقدمه
2-1-جمع آوری اطلاعات از طریق پرسشنامه
3-1-تعریف پرسشنامه
4-1-طرحهای مختلف پرسشنامه
پرسشنامه عادی
فهرست سوالات
راهنمای مصاحبه
5-1-انواع اجرای پرسشنامه
پرسشنامة حضوری
پرسشنامه پستی
پرسشنامه الکترونیک
6-1-انواع پرسشنامه
7-1-رهنمودهایی برای طراحی
نگارش پرسشها
ظاهر کلی پرسشنامه
اصول اندازه گیری
8-1-اجرای مقدماتی پرسشنامه
فصل دوم : مصاحبه
1-2-جمع آوری اطلاعات از طریق مصاحبه
2-2-تعریف مصاحبه
3-2-شرایط لازم برای مصاحبه
4-2-انواع مصاحبه
5-2-اشکال خاص مصاحبه
6-2-انواع مصاحبه
7-2-معایب مصاحبه
8-2-محدودیتهای مصاحبه
عوامل مربوط به مصاحبه کننده
عوامل مربوط به مصاحبه شونده
عوامل مربوط به موقعیت
9-2-نحوه ثبت اطلاعات در مصاحبه
10-2-انواع روشهای اجرای مصاحبه
11-2-نکاتی که رعایت آنها اعتبار روش مصاحبه را بالا می برد .
فصل سوم : مشاهده
1-3-جمع آوری اطلاعات از طریق مشاهده
2-3-تعریف مشاهده
3-3-انواع مشاهده
4-3-عوامل مؤثر بر میزان دقت اطلاعات مشاهده شده
5-3-ثبت مشاهدات
7-3-نکات مورد توجه در مشاهده
8-3-مزایای مشاهده
9-3-معایب مشاهده
منابع و مأخذ