تحقیق نسخه های خطی دیوان فدایی یزدی
میرزا سیّد یحیی متخلّص به «فدایی»[1] فرزند میرزا محمّد علی وامق (مؤلّف تذکرة میکده که با خط خوش فدایی به رشته تحریر در آمد) و نوة میر محمد باقربن محمد سعید بن محمد امین حسینی حسنی یزدی ، عالم دینی و ادیب و شاعر سدة سیزدهم هـ.ق است. فدایی در مدرسه مصلّای صفدرخان به تحصیل و تدریس مشغول بود و در ادبیات عرب و صرف و نحو به ویژه علم نحو تبحّر داشته و دارای آثاری چون مستیقظ و منظومه در نحو است که نسخه هایی از آن در کتابخانة وزیری یزد نگهداری می شود. او جدای آشنایی با علوم عربی، فردی ادیب و شاعر بود که از اقسام شعر بیشتر به غزل و رباعی تمایل داشته و مهارت او در سرودن ماده تاریخ در دیوانش زبانزد است.
و پدرش میرزا محمد علی وامق او را فردی خوش اخلاق، سالک، پرهیزکار، خوش حافظه و دارای خطی نیکو و طبعی روان دانسته است و در وصف او گوید:
«فرزند دلبند این صداقت اندیش،و به دو واسطه هم نام جد امجد نامی خویش. اسمش میرزا سید یحیی و دل پژمردة این افسرده را موجب سرور و احیا، از جمله طلّاب علوم سعادت مرسوم و سادات رفیع الدرجات این مرز و بوم به علوم عربیّت مربوط و جواهر زواهر نکات نحویه را گنجور حافظه اش مضبوط نموده. مدت العمر در مصلّای صفدرخان به تعلیم و تعلّم و تفهیم و تفهّم به سر برده و با ارباب فضل و کمال طریق مجالست و مخالطت سپرده و در طریق سلوک احدی را از وی گلهمند ندیده و سخن شکایتی و نسب جنایتی دربارهاش نشنیده، بلکه خود نیز در عالم پدر فرزندی از سلوک او هرگز نرنجیده ام.
مجملاً کثیر القبول و قلیل الفضول، خالی از مکر و حیله و امین قوم و قبیله، طبعش عالی و دلش از حقد و حسد خالی، از لهو و لعب دور و دلش به صحبت ارباب کمال مایل و مسرور، طبع روان و از اقسام شعر بیشتر به غزل و رباعی تر زبان است و منتخب اشعارش بیشتر از همه معاصرین و شعرای بلاغت آیین اهل این زمان است. خداوند بی منّت جلّ اسمه، سعادت و عاقبت را روزی و نصیب او فرماید.»[2]
...
1- ر.ک:- تذکره شعرای یزد، عباس فتوحی یزدی، چاپ سوم، انتشارات اندیشمندان یزد، 1382، ص 182 – 180
- دانشنامه مشاهیر یزد، میرزا محمد کاظمینی، 3 جلد، ویرایش دوم، انتشارات بنیاد فرهنگی و پژوهشی ریحانه الرسول، یزد، 1382، ج 2، ص 113 – 112
- آیینه دانشوران، سید علیرضا ریحانی یزدی، با مقدمه و تعلیقات ناصر باقری بید هندی، چاپ سوم، انتشارات کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی نجفی، قم، 1372، ص 132 – 131 / ص 554
- الذریعه الی تصانیف الشیعه، علامه محمد حسن آقا بزرگ تهرانی، 25 جلد، چاپ سوم، بیروت، دارالاضواء ، 1403 ق ، ج 9 ، ص 816
- مجموعه وزیری، حاج سید علی محمد وزیری، انتشارت کتابخانه عمومی وزیری، یزد، ج1، ص 10
- تذکره منظومه رشحه، تصنیف محمد باقر رشحه اصفهانی، با مقدمه و حواشی به قلم احمد گلچین معانی، انتشارات امیر کبیر، 1344 ، ص 59
- حدیقه الشعرا (ادب و فرهنگ در عصر قاجار)، تألیف سید احمد دیوان بیگی شیرازی، تصحیح و تکمیل دکتر عبدالحسین نوایی، 3 جلد، انتشارات زرین، 1365، ج 2 ، ص 1304
- فرهنگ سخنوران، دکتر ع ، خیام پور، 2 جلد، انتشارات طلایه، تهران، ج 2 ، ص 694
- فرهنگ بزرگان اسلام و ایران، به اهتمام آذر تفضلی- مهین فضائلی جوان، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد، 1372، ص 668
- اثر آفرینان، زیر نظر کمال حاج سید جوادی به همکاری عبدالحسین نوایی، تکمیل و انجام: حسین محدث زاده، حبیب ا... عباسی، 5 جلد، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران، 1377، ج 4 ، ص 267
- مکارم الآثار، محمد علی معلم حبیب آبادی اصفهان،7 جلد، انجمن کتابخانه ای عمومی اصفهان، 1362- 1374،ص2492 – 2490
- ریحانه الادب، محمد علی مدرس تبریزی، 6 جلد، چاپ چهارم، انتشارات خیام، تهران 1374، ج 6، ص 303
- بزرگان و مشاهیر یزد و حومه، محمد باقر مقدم، جزوة تایپی موجود در کتابخانه بنیاد ریحانه الرسول یزد، ص 54
- لغت نامه دهخدا، ذیل فدایی
1- ر.ک: تذکره میکده، تألیف محمد علی وامق، به کوشش حسین مسرت، سلسله نشریات «ما»،1371، ص 210 – 200
...
فدایی در مورد اوضاع سیاسی زمان خود را دور نگاه داشته است و در مواردی از پادشاهان و وزیران و افرادی چون قباد، سنجر ، طغر لتکین، انوشیروان، اسکندر، نظام الملک، علیشاه، حاجی ابراهیم، میرزا سید حسین، میرزا احمد، میرزا فتّاح، میرزا سید نصیر، میرزا سید مهدی و ... نام برده و در پاره ای موارد در مدح و وصف بعضی از افراد اشعاری را سروده است.
او به شاعران پیش از خود نظر داشته و در میان شاعران پارسی زبان، استقبالهایی از اشعار شاعرانی چون محتشم کاشانی، ظهیر فاریابی و انوری انجام داده و گاهی مصراع یا بیتی از شعر آنها را تضمین کرده است و از شاعران بزرگی چون سعدی، حافظ، وحشی بافقی، قضایی یزدی، حسّان، حیرت، صباحی و ... نام برده و یا در مدح و توصیف آنها اشعار زیبایی را خلق کرده است.
برای جور و جفاشان همین قدر کافی است | که مطلعی کنم از شعر محتشم انشاد |
ستیزه گر فلکا از جفا و جور تو داد | نفاق پیشه سپهر از کینه ات فریاد |
چه احتیاج به دیوان وحشی است آن را | که هست حافظ و سعدی و انوری و کمال |
در بعضی موارد فدایی هجو سرایی کرده و متأسفانه عفّت کلام را چنانکه باید و شاید رعایت ننموده و با الفاظ و کلمات مستهجن و نازیبا به بعضی از افراد تاخته است.
...
قالب بسیار زیبای موبایل برای اپن کارت نسخه 1.5
ویژگی های منحصر به فرد :
نسخه نصب سریع
این قالب دارای نسخه نصب سریع می باشد،به طوری که با نصب این نسخه در هاست خود نمونه ای مانند دموی فارسی این قالب را خواهید داشت و دیگر نیازی به تنظیم قالب نخواهید داشت.
این قالب دارای چتدین ماژول منحصر به فرد می باشد که سعی شده است درقسمت ذیل توضیح اجمالی در مورد ماژول های مذکور داده شود.
۱-سفارش سازی کامل قالب از طریق مدیریت
باتعداد زیادی از ماژول های پشتیبانی ، به شما امکان ایجاد یک فروشگاه بسیار زیبا بدون استفاده از کد های برنامه نویسی می نماید. این ماژول ها را در قسمت تم آپشن پنل مدیریت و یا در یک نظم خاص در طرح قرار می گیرند.شما می توانید با استفاده از پوسته های متعدد رنگ پس زمینه / تصویر، تنظیم لینک و رنگ دکمه را تغییر دهید.
۲- طراحی منوی بسیار حرفه ای منو با استفاده از ماژول مگا منو
منوی بخش مهمی از هر وب سایت و راه تعامل کاربر با سایت می باشد.شما با استفاده از مگا منو میتوانید یک سیستم منو ی دوستانه و قابل انعطاف ایجاد نمایید. شمامیتوانید منویی با ستون ها و آیکون مانند شکل ذیل داشته باشید.
۳- پشتیبانی از ماژول پاو اسلایدر
در این قسمت شما می توانید براحتی انواع اسلایدها را طراحی و ویرایش نمایید.
۴- پشتیبانی از ماژول اخبار
این قالب امکان مدیریت کردن انواع وب لاگ ها و صفحات اخبار شما را مهیا می سازد.
به طور نمونه
۵- پشتیبانی از جدیدترین فریم ورک های پاو
این قالب تحت چهارچوبی طراحی شده است که این چهارچوب پنل مدیریتی را برای شما مهیا می سازد که با استفاده از آن شما میتوانید هر بخش و موضوعی از قالب را کنترل نمایید.
۶- پشتیبانی ابزارهای ویرایشگر تم زنده وسفارشی سازی css,js
شما می توانید با استفاده از این ابزار ها به صورت آنلاین فروشگاه خود را در بخش جاوا اسکریپت و یا کدهای css ویرایش نمایید.
۷- پشتیبانی از فونت های گوگل وفونت فارسی
این قالب انواع فونت های فارسی که در گوگل موجود می باشند را در اختیار شما قرار و پشتیباینی می کند.
۸- پشتیبانی نمایش در انواع صفحه نمایشگرها
این قالب قابل نمایش در صفحه نمایش انواع گوشی های تلفن همراه و تبلت ها می باشد.به صورتی که منوی این قالب قابل انعطاف می باشد.
پشتیبانی از ماژول تخفیفات گروهی
شما با استفاده از این ماژول می توانید کالاهایی را در یک بازه زمانی به مناسبت های خاص مورد تخفیف قرار داده و نمایش دهید.
۱۰- پشتیبانی از ماژول پرداخت سریع
شما با استفاده از این ماژول می توانید در یک مرحله محصول مورد نظر خود را خرید نمایید و دیگر نیازی به انجام مراحل بسیار زیاد برای خرید ۱ محصول نمی باشید.
۱۳- پشتیبانی از ماژول سفارش سازی
با استفاده از این ماژول شما می توانید انواع متن ،بنر ،فیلم و یا عکس در هر بخش از سایتتان قرار دهید.
به عنوان نمونه
۱۴- پشتیبانی از ماژول چرخشی محصولات
شما با استفاده از این ماژول می توانید محصولات خود را به صورت چرخشی به نمایش در آورید.
مقدمه
منت خدای را که قلم آفرید و حرف ساخت تا همنشینی حروف به دستان قلم بر پیکر سفید کاغذ به دست عالمان توانای هر عصرنقش بندد.
و ستایش پروردگار را که توفیق ورود به عرصه گرانسنگ مرمت با ارزش ترین کتاب آسمانی را بر من ارزانی نمود تا سهمی اندک را در حفظ یادگاران کهن بر عهده گیرم.
دلایل و ضرورت ورود چاپ به ایران
کتاب در ایران از طریق خوشنویسی و نسخه نویسی تکثیر می شد و هم اینک در کتابخانه های کشور از این گونه کتابها زیاد است. در دوران قاجار بعد از بازگشت محصلان ایرانی از اروپا و گسترش افکار و نظریات جدید در زمینه های مختلف آموزشی، علمی و فرهنگی که حاصل تجارب آنها از تحصیل در غرب بود، ضرورت تاسیس مدارس جدید به شیوه غربی و آموزش جوانان از اقشار مختلف مورد توجه قرار گرفت. با تاسیس دارالفنون و دیگر مدارس، از آنجایی که اصیل ترین ابزار و مواد آموزشی در مدارس جدید کتاب بود، نیاز به تاسیس چاپخانه هایی در کشور برای چاپ و انتشار کتابهای درسی و سایر مکتوبات احساس شد. [1]
دوره کتاب خطی تقریبا با آمدن صنعت چاپ به ایران به سر می رسد. سابقه چاپخانه در ایران به عهد صفویه می رسد که این چاپخانه درجلفای اصفهان توسط خاچاطور گیساراتسی تاسیس شد (1636م) و اینک بعضی از آثار چاپی آن در موزه کلیسای وانک جلفا موجود است. اولین کتاب (زبور داوود) ایران در این چاپخانه به چاپ رسیده است که تاریخ آن به 200 سال بعد از اختراع گوتنبرگ می رسد. در سال 1227 ه.ق مقارن با سلطنت فتحعلی شاه قاجار، اولین چاپخانه سربی در تبریز ایجاد شد و اولین کتابی که در آن به چاپ رسید کتاب فتح نامه تالیف میرزا ابوالقاسم قائم مقام بود. تا قبل از تاسیس این چاپخانه کتب چاپی فارسی و عربی در هندوستان، مصر و شهرهای اروپایی انتشار می یافت و سپس وارد ایران می شد. نخستین چاپخانه سربی در تهران در سال 1239 ه.ق دایر گردید که از جمله آثاری که در آنجا به چاپ رسید می توان به کتاب محرق القلوب اشاره کرد. صنعت چاپ در زمان ناصرالدین شاه رواج بیشتری یافت و کتب متعددی در آن زمان به چاپ رسید. اولین کتاب چاپ سنگی ( قرآن مجید ) که در سال 1248ه.ق به چاپ رسید، نتیجه همین ترویج است.[2]
تاریخچه چاپ سنگی
در سال 1798م، آلویز سنیفلدر[3] یک ماشین ساده و کوچک دستی برای چاپ لیتوگرافی اختراع کرد. درسال 1808 م این اختراع برای تکثیر طرح های آلبرت دورر[4] آلمانی وارد بازار شد. این اختراع پس از 346 سال از اختراع چاپ توسط گونتبرگ (1452 م) به منصه ظهور رسید.[5]
چنانچه از مواخذ و منابع برمی آید، چاپ سنگی ده سال بعد از ورود چاپ سربی وارد ایران شد که در این باب عباس میرزای نایب السلطنه پیشقدم بود. وی در سال 1240 ه.ق میرزا جعفر تبریزی را به مسکو فرستاد تا صنعت چاپ سنگی را بیاموزد و وسایل و ابزار لازم را به تبریز آورد. پایتخت از تبریز پیروی کرد و میرزا صالح شیرازی را به همین منظور به سنت پترزبورگ روسیه فرستاد. اولین کتابی که میرزا اسدالله شیرازی در تبریز به چاپ رسانید، قرآن کریم (درسال1248 ه.ق) و کتاب بعدی زادالمعاد (درسال1251ه.ق) بود. در سال 1259 ه.ق اولین کتاب مصوری که با چاپ سنگی درآمد، کتابی با عنوان لیلی و مجنون مکتبی شیرازی بود که چهار تصویر داشت. درهمین سال کتاب معجم فی آثار کتاب العجم تالیف میرزا فضل الله الحسین با چاپ سنگی از چاپ گردید. پنج سال بعد به دستور محمد شاه قاجار، چاپخانه میرزا اسدالله از تبریز به تهران انتقال یافت و اولین کتابی که در آنجا به چاپ رسید، دیوان شعرعبدالوهاب نشاط بود. متاسفانه هیچ نمونه چاپی از دستگاه چاپ سنگی که میرزاجعفر تبریزی به ایران آورد و در تبریز به کار انداخت، در دست نیست.
پابان نامه تصحیح نسخه خطی «شرح قصیده الأشباه مفجّع بصری» و ترجمه اصل قصیده
چکیده
این رساله در راستای امر خطیر احیای متون، به تصحیح و بررسی نسخه خطی «شرح قصیده الاشباه» مفجّع بصری (ف327هـ)، ادیب، شاعر، کاتب، نحوی و لغوی برجسته عصر عَبَّاسی، از شاعران متعهد شیعه قرن چهارم هجری پرداخته، تا خوانندگان گرامی، با وی و فرهنگ و ادب و شعر و جایگاه شاعر و شرایط زمانه او آشنا گردند. مفجّع بصری در شعر خویش به موضوع اهل بیت (ع) اهتمام ورزیده، و در مظلومیت آنان، غم و اندوه بسیار داشته، که به همین خاطر به این لقب، شناخته شده است.
از ولادت و دوران نوجوانی شاعر، اطلاع بسیاری در دست نیست، که شاید بتوان دلایل سیاسی و مذهبی را علت اصلی این امر دانست.
شخصیت و عقیده مفجّع در هیچ یک از کتب تاریخی و تراجم، به بدی ذکر نشده و تماماً او و جایگاهش را ستوده اند.
همچنین مفجّع حایز جایگاه علمی و ادبی رفیعی در عصر خود بوده، و در غرائب لغات، و نحو، و قرآن و حدیث، و روایت، و تاریخ اسلامی، و شناخت کشورها و اماکن جغرافیایی، به درجه استادی نایل آمد، و شاگردان بسیاری از محضر او بهره مند شدند؛ چنانکه او را قائم مقام ابن درید بصری در تألیف و تدریس معرفی کرده اند. این امر را می توان از اسامی آثار او که بالغ بر 15 اثر می باشد فهمید، اما جای بسی تاسف است که از میان تمامی این تالیفات ارزشمند، فقط رساله «شرح قصیده الاشباه» و بخشی از کتاب «الترجمان فی معانی الشعر»، و قطعه هایی از دیوان او، برجای مانده است.
در مصادر و منابع مختلف، به استادان و شاگردان مفجّع، اشاره چندانی نشده است، که باید اسامی آنان را از لابلای کتابهای مرتبط، استخراج نمود.
دربارة تاریخ وفات شاعر، اختلاف نظر وجود دارد، اما از میان سالهای ذکر شده، سال 327 هجری صحیحتر می باشد، چرا که یاقوت حموی به نقل از «تاریخ ابن بشران»، روایتی را از ابن عبدالمجید بن بشران ذکر کرده، که دقیقاً تاریخ فوت شاعر را نشان می دهد.
دیوان مفجّع بصری مانند سایر شعرای هم دورانش، دربردارنده اکثر فنون شعری مهم، مثل وصف و غزل و رثاء و مدح و هجاء می باشد؛ هر چند که وی در برخی فنون، مانند هجاء، غزل و مدح، و خصوصاً مدح اهل بیت (ع) سرآمدتر می باشد. شعر مفجّع، نیکو و ارزشمند، و حجم بسیاری از آن در مورد ائمه اطهار (ع) است، که از بارزترین و مهمترین نمونه های آن «قصیده الاشباه» شاعر می باشد. مفجّع به صراحت تمام، مذهب امامیه خود را در این قصیده اعلان می کند، چرا که واژه «امامت» در ابیات متعددی از آن آمده، و به آن تصریح گردیده است. در این قصیده، به موضوع ولایت علی (ع) و فضایل حضرت پرداخته شده، و همچنین می توان تسلط شاعر به قرآن و حدیث و روایت و لغت عرب و تاریخ اسلامی را بخوبی در قصیده مشاهده کرد.
درباره نسخه خطی که در این رساله، به تصحیح و شرح و بررسی آن پرداخته شده، باید بگوییم که تنها نسخه موجود، به تصویر شمارة (1290) با عنوان «شرح قصیده الاشباه»، با مضمون مناقب امیرالمومنین علی (ع) و بصورت منظوم، به خط احمد بن نجفعلی امینی تبریزی پدر علامه امینی (ره)، و در شمار نسخه های عکسی کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی موجود می باشد. متن نسخه، شرحی است بر قصیدة الاشباه، که توسط خود مفجّع، انجام شده است. در این قصیدة یائیه، استناد به حدیث نبوی «تشبیه یا اشباه» شده، حدیثی که حضرت علی (ع) را به انبیای اولو العزم (ع) تشبیه نموده، و ناظم در شرح قصیده، با استفاده از روایاتی که از مشایخ خود شنیده، به شرح فضایل و مناقب علی (ع) می پردازد.
شایان ذکر است که ابیاتی جعلی، پیرامون ابوطالب (ع) و پدر ابراهیم (ع) و ادعای کافر بودن ایشان، در این نسخه به چشم می خورد، که با مذهب مفجّع منافات دارد، و با دلایل محکم و متقنی قابل رد می باشد.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده 1
مقدمه 3
فصل اول: زندگانی مفجع بصری و بررسی شرح حال او
1-1 نام و لقب و کنیه 7
1-2 ولادت و نوجوانی 11
1-3 شخصیت و مذهب 12
1-4 جایگاه علمی – ادبی 14
1-4-1 آشنایی با قرآن و حدیث 16
1-4-2 روایت شعر 22
1-4-3 آشنایی وی با مکانهای جغرافیایی 25
1-4-4 آگاهی او از لغت عربی 30
1-5 آثار 34
1-6 استادان وی 40
1-7 شاگردان و راویان شعر و اخبار او 43
1-8 وفات 48
فصل دوم: دیوان مفجع و اغراض شعری آن
2-1 مضامین اصلی دیوان 51
2-1-1 مدح 54
2-1-2 هجاء 57
2-1-3 غزل 60
فصل سوم: شرح قصیده الأشباه
3-1 معرفی نسخه خطی «شرح قصیدة الأشباه للمفجّع البصریّ» 63
3-2 صفحاتی از نسخه خطی (صفحه عنوان، اول و آخر) 70
3-3 تصحیح نسخه خطی 73
3-4 بررسی و شرح و ترجمه قصیده الاشباه 151
3-5 انتحال برخی ابیات قصیده الاشباه 270
ملخّص الرسالة بالعربیة 281
فهرست منابع و ماخذ 283
چکیده انگلیسی 302