مبانی نظری و پیشینه پژوهش مدل تعالی سازمانی EFQM
در 51 صفحه ورد قابل ویرایش با فرمت docx
توضیحات: فصل دوم پایان نامه کارشناسی ارشد (پیشینه و مبانی نظری پژوهش)
همراه با منبع نویسی درون متنی به شیوه APA جهت استفاده فصل دو پایان نامه
توضیحات نظری کامل در مورد متغیر
پیشینه داخلی و خارجی در مورد متغیر مربوطه و متغیرهای مشابه
رفرنس نویسی و پاورقی دقیق و مناسب
منبع : انگلیسی و فارسی دارد (به شیوه APA)
نوع فایل: WORD و قابل ویرایش با فرمت docx
قسمتی از متن مبانی نظری و پیشینه
تعالی در لغت به معنی بلند شدن و برتر شدن است و تعالی سازمانی به معنای تعهّد سازمانی به رشد و توسعه پایدار و دایمی شرکت در جهت کسب رضایت مشتری و افزایش مستمر سودآوری شرکت در یک محیط ملّی فراگیر و حمایت کننده می باشد. تعالی سازمانی تابع شرایط ویژه، فرهنگ، محیط داخلی و خارجی و کسب و کار، ویژگی نیروی انسانی سازمان، نقاط قوّت و ضعف و فرصت ها و تهدید هایی است که سازمان را در بر گرفته است (جلوداری ممقانی،1389).
مدل های تعالی سازمانی در قالب الگوهای ارزیابی در صورتی که درست بکار گرفته شوند، ابزارهای کارآمدی هستند که می توانند مفاهیم و ارزش های سازمانی، تدوین و اجرای برنامه های استراتژیک، به کار گیری روش های خود ارزیابی، یادگیری سازمانی و بهبود مداوم را در سازمان ها نهادینه نموده و امکان شناسایی بهترین فرآیندها را فراهم سازند (قورچیان،1388).مدل های تعالی سازمانی به سازمان کمک می کنند تا با مقایسه وضع موجود و مطلوب خود تفاوت ها را شناسایی و سپس با شناسایی عارضه ها و بررسی علل وقوع آن ها، راه حل های بهینه سازی وضع موجود را تعیین و اجرا نمایند(نجمی وحسینی، 1387).
معیارهای توانمند سازآنچه که یک سازمان انجام می دهد را پوشش می دهند و عواملی هستند که سازمان را برای رسیدن نتایج عالی توانمند سازو معیارهای نتایج، نتایجی هستند که یک سازمان بدست می آورد و بیان کننده دستاوردهای حاصل از اجرای مناسب توانمند سازهستند. روش امتیاز دهی در مدل تعالی به این صورت است که کل امتیاز در این مدل 1000 است که معیارهای توانمند ساز50 درصد ارزش کل معادل 500 امتیاز را به خود اختصاص می دهد که وزن زیر مجموعه 5 معیار آن عبارت است از: فرآیندها 14درصد، رهبری 10 درصد، مشارکت و منابع 10 درصد، کارکنان 9 درصد و خطّ مشی و استراتژی 8 درصد است. معیارهای نتایج نیزاز 50 درصد ارزش کل معادل 500 امتیاز برخوردارند که وزن زیر مجموعه آن عبارتند از: نتایج مشتریان 20 درصد، نتایج کارکنان 9 درصد نتایج جامعه 6 درصد و نتایج کلیدی عملکرد 15 درصد(صالحی،1389).
...
2-4- تاریخچه مدلهای تعالی سازمانی
درسال 1950 مؤسّسه اتّحادیّه دانشمندان و مهندسین ژاپن[1] آقای دکتر ادوارد دمینگ را برای انجام سخنرانی های مختلفی در زمینه کیفیّت به ژاپن دعوت نمود و در سال 1951 این مؤسّسه به پاس خدمات دکتر دمینگ در زمینه کیفیّت جایزه ای به نام ایشان بنیان نهاد. مدلی که جایزه دمینگ بر اساس آن تهیّه گردید و از دهه پنجاه میلادی در ژاپن به اجرا در آمد عمدتاً بر کیفیّت محصولات و روش های کنترل کیفی استوار است به بیان دیگر مدل جایزه دمینگ بر این اصل استوار است که برای تولید محصولات وخدمات با کیفیّت بالا نیاز به هماهنگی همه جانبه و فراگیر در سطح سازمان است. این مدل نگرش جدیدی در بحث کیفیّت ایجاد کرد و همین تفکّر نگرش فراگیر منجر به ظهور «کنترل کیفیّت فراگیر» در دهه 60 میلادی گردید(امیران،1384).
مدیریّت کیفیّت فراگیر روشی است برای مدیریّت و اداره سازمان جهت تعیین کیفیّت با مشارکت همه اعضای سازمان که از طریق جلب رضایت مشتری و تأمین منافع همه ذینفعان بدست می آید (امیری،1384).
موفقیّت ژاپن در به کارگیری روش های علمی کسب و کار تهدیدی جدی برای شرکت های آمریکائی ایجاد کرد به طوریکه در دهه 80 بسیاری از آن ها با واگذار کردن بازار به رقبای ژاپنی در آستانه ورشکستگی قرار گرفتند این تهدیدات منجر گردید که شرکت های غربی در روش های کسب و کار خود تجدید نظر کرده و مدیریّت کیفیّت فراگیر را بطور گسترده بکار گیرند(الهی،1378).
جایزه کیفیّت و سرآمدی کانادا[2]در سال 1983 و پس از آن در سال 1987 جایزه ملّی کیفیّت مالکوم بالدریج درآمریکا از اولین گام هایی بودند که برای بخشیدن دید فراگیر به مدل هایی که برای ارزیابی در مؤسّسات صنعتی و غیر صنعتی مورد استفاده قرار می گرفتند برداشته شد و این مدلها در واقع پوشش دهنده تمامی اجزای یک کسب و کار با در نظر گرفتن منافع تمامی ذینفعان بود (بلال زاده،1387).
[1] Union Of Japanese Scientists And Engineers
[2] Canadian Quality And Business Excellence Award
پایان نامه ارزیابی عملکرد شعب بانک تجارت استان گیلان شاخص های مدل تعالی سازمانی EFQM
چکیده
این تحقیق به دنبال بررسی ارزیابی عملکرد شعب بانک تجارت استان گیلان بر اساس شاخص های مدل تعالی سازمانی EFQM می باشد. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و روش گردآوری داده ها توصیفی و از شاخه مطالعات میدانی به شمار می آید. جامعه آماری این تحقیق نیز شامل کلیّه پرسنل بانک تجارت سراسر استان گیلان در حدود 614 نفر می باشد که بر اساس فرمول کوکران تعداد نمونه 237 نفر تعیین شد. در این تحقیق تلاش شده است تا وضعیّت شعب بانک تجارت استان گیلان بر اساس حوزه های نه گانه مندرج در دو گروه نتایج و توانمندسازها مورد بررسی قرار گیرد. در نهایت نیز محقّق پس از انجام تجزیه و تحلیل نهایی و با استفاده از آزمون مرتبط با فرضیهها و با استفاده از آزمون تی تک نمونه ای مشخص نمود که جامعه مد نظر این تحقیق یعنی شعب بانک تجارت استان گیلان514 امتیاز از1000 کسب نموده است.
کلیّه فرضیات پذیرفته شده و نهایتاً جهت بهبود مستمر پیشنهادهایی برای هریک از معیارها ارایه شده است.
واژه های کلیدی: مدیریت کیفیت اروپا، توانمندسازها- نتایج- رهبری- خط مشی و استراتژی- کارکنان- مشارکت ها و منابع- فرآیندها- نتایج مشتری- نتایج کارکنان- نتایج جامعه- نتایج کلیدی عملکرد.
مقدّمه
امروزه بنگاههای اقتصادی کشور درفرایند جهانی شدن وپیوستن به منظومه تجارت جهانی که پیوستنی که چندان نیز ازروی اختیار نیست با چالشهای بیشماری مواجه هستند. حضور دربازارهای جهانی وحتّی باقی ماندن دربازارهای داخلی مستلزم رقابت با رقبای قدرتمند است و با توجّه به گسترش وپیچیدگی اهداف، فرایندها وساختار سازمانی درصحنه رقابت، سازمانهایی می توانند به بقای خود ادامه دهند که نسبت به خواسته ها وانتظارات مشتریان وذینفعان پاسخگو باشند، همچنین به سود آوری وثروت آفرینی بعنوان شاخصهای کلیدی وبرترسازمانی توجّه کنند .مدلهای تعالی سازمانی یا سرآمدی کسب وکار بعنوان ابزار قوی برای سنجش میزان استقرار سیستم ها درسازمانهای مختلف به کار گرفته می شوند. با بکارگیری این مدلها سازمانها می توانند از یک سو میزان موفّقیّت خود را دراجرای برنامه های بهبود در مقاطع مختلف زمانی مورد ارزیابی قراردهند وازسوی دیگر عملکرد خود را با سایر سازمانها به ویژه بهترین آنها مقایسه کنند.مدلهای سرآمدی کسب وکار پاسخی است به این سؤال که سازمان برتر چگونه سازمانی است؟ چه اهدافی ومفاهیمی را دنبال می کند وچه معیارهایی بر رقبای آنهاحاکم هستند؟در واقع اکثر کشورهای دنیا با تکیه بر مدلها، جوایزی را درسطح ملّی ومنطقه ای ایجاد کرده اند که محرّک سازمانها وکسب وکار در تعالی،رشد وثروت آفرینی است. مدل تعالی با محور قراردادن کیفیّت تولید (کالا یا خدمات)ومشارکت همه اعضای سازمان می تواند رضایت مشتری را جلب ومنافع ذینفعان را فراهم نموده ودر عین حال یادگیری فردی وسازمانی را با تکیه بر خلاقیّت ونوآوری تشویق وترویج کند.مدل های تعالی سازمانی به عنوان چارچوبی برای ارزیابی عملکرد و سنجش میزان موفّقیّت سازمان ها در استقرار سیستم های نوین مدیریتی و مدیریت کیفیّت جامع، کاربردهای روزافزونی پیدا کرده اند. این مدل ها به عنوان یک زبان مشترک برای مقایسه عملکرد و میزان موفّقیّت سازمان ها بکار می روند.
بخشی از متن
بازار رقابتی امروز دارای تغییرات سریع و زیادی در عرضه محصولات و خدمات متنوّع و با کیفیّت شده است که ریشه اصلی این تغییرات در نیازها و خواسته های مشتریان است . لذا سازمان ها و شرکت های تولیدی و خدماتی به منظور پاسخ گویی مطلوب به نیازهای فراوان ومتنوّع مشتریان و نیز موفّقیّت در بازار، مستمرًا تلاش می نمایند تا با بهره گیری از فنون مناسب و روزآمد همچون مدیریت کیفیّت فراگیر،جایزه کیفیّت مالکوم بالدریج[1]،الگوی بنیاد اروپایی مدیریت کیفیّت و غیره به اهداف خود نائل شوند.الگوی تعالی سازمانی به منظور شناسایی میزان دستیابی سازمان ها به کیفیّت و عملکرد برتر و میزان رشد آگاهی آنها نسبت به اهمّیّت کیفیّت و تعالی عملکرد تحت یک قالب رقابتی به وجودآمده است . الگوی فوق در اکثر کشورهای اروپایی به عنوان چارچوب برتری سازمانی و مبنای اکثر جوایز ملّی یا محلّی کیفیّت مطرح است. دلیل اصلی اثربخشی الگوی تعالی اروپا استفاده گسترده ا ز آن به عنوان سیستم مدیریتی و رشد حاصله در زمینه خود ارزیابی سازمان ها ذکر شده است . این الگو یک چارچوب غیرتجویزی است واعتقاد بر این است که رویکردهای زیادی را برای دستیابی به برتری پایدار و بهبود مداوم داراست(ملکی،ایزدی،1389)
[1].malkolmbaldrige
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده.................................................................................................................... 1
فصل اول : کلیات تحقیق
1-1 مقدمه................................................................................................................ 3
1-2 بیان مسئله...................................................................................................................... 4
1-3 اهمیت و ضرورت تحقیق.......................................................................................... 9
1-4 مدل محتوایی تحقیق.............................................................................................. 12
1-5 اهداف تحقیق....................................................................................................................... 16
1-6 فرضیه های تحقیق......................................................................................................... 16
1-7 تعاریف متغیرهای اصلی تحقیق................................................................................................. 18
1-7-1 تعاریف مفهومی متغیرهای اصلی تحقیق...................................................................................... 18
1-7-2 تعاریف عملیاتی متغیرهای اصلی تحقیق.......................................................................................... 20
1-8 قلمرو تحقیق.................................................................................................................................... 30
1-8-1 قلمرو موضوعی...................................................................................................... 30
1-8-2 قلمرو مکانی......................................................................................................... 30
1-8-3 قلمرو زمانی.......................................................................................................... 30
فصل دوم : مبانی نظری و پیشینه تحقیق
2-1 مقدمه............................................................................................................ 32
2-2 تعاریف و مبانی نظری ارزیابی عملکرد................................................................................. 32
2-2-1 تعریف ارزیابی عملکرد........................................................................................................ 32
2-2-2 سیر تحول و تطور ارزیابی عملکرد........................................................................................... 33
2-2-3 دیدگاه های سنتی و نوین در ارزیابی عملکرد......................................................................... 34
2-2-4 فرایند ارزیابی عملکرد.............................................................................................. 37
2-2-5 ویژگی های یک سیستم ارزیابی عملکرد مناسب........................................................................ 40
2-2-6 مدل های نوین ارزیابی عملکرد.................................................................................................. 41
2-2-7 تاریخچه مدل های سرآمدی کسب و کار و جوایز کیفیت.................................................................... 50
2-3 مدل تعالی سازمانیEFQM..................................................................................................... 53
2-3-1 تاریخچه بنیاد اروپایی مدیریت کیفیت و مدل سرآمدیEFQM............................................................ 53
2-3-2 خود ارزیابی در مدل EFQM................................................................................................... 55
2-3-3 بررسی مفاهیم بنیادین سرآمدی در مدل EFQM......................................................................... 59
2-3-4 بررسی معیارها در مدل EFQM و نحوه امتیازدهی به آنها.......................................................... 68
2-3-5 معرفی جایزه ملی تعالی سازمانی............................................................................... 73
2-3-6 اهداف.................................................................................................................. 74
2-3-7 ارکان.................................................................................................................... 74
2-3-8 دامنه شمول........................................... ............................................................... 75
2-3-9 بخش های جایزه ملی تعالی سازمانی........................................................................... 76
2-3-10 سطوح جوایز طرح تعالی سازمان.............................................................................................. 78
2-3-11 سطوح تعالی در جایزه EFQM...................................................................................................... 80
2-4 معرفی چکیده هر یک از تحقیقات مرتبط.......................................................................................... 81
2-4-1 مطالعات و تحقیقات انجام شده در ایران...................................................................................... 81
2-4-2 مطالعات و تحقیقات انجام شده در خارج...................................................................................... 86
فصل سوم: روش اجرای تحقیق
3-1 مقدمه...................................................................................................................... 92
3-2 روش تحقیق............................................................................................................... 92
3-3 توصیف آزمودنی های تحقیق(جامعه و نمونه آماری)................................................................ 92
3-3-1 جامعه تحقیق................................................................................................................ 92
3-3-2 برآورد حجم نمونه و روش نمونه گیری........................................................................................... 93
3-3-2-1 برآورد حجم نمونه......................................................................................................... 93
3-3-2-2 روش نمونه گیری...................................................................................................................... 95
3-4 روش گرد آوری داده ها.................................................................................................................... 95
3-5 ابزار گرد آوری داده ها(معرفی پرسشنامه و نحوه طراحی و تنظیم سئوال های آن)............................................ 95
3-6 روایی(اعتبار)پرسشنامه............................................................................................................ 97
3-7 پایایی(قابلیت اطمینان)پرسشنامه................................................................................................................ 98
3-8 معرفی تکنیک های آماری جهت تجزیه و تحلیل داده ها...................................................................................... 99
3-8-1 آمار توصیفی.............................................................................................................. 99
3-8-2 آمار استنباطی..................................................................................................... 100
3-9 خلاصه فصل.................................................................................................................... 101
فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده های تحقیق
4-1 مقدمه.................................................................................................................... 103
4-2 تجزیه و تحلیل داده ها (آمار توصیفی).................................................................................. 103
4-2-1 تحلیل سوالات عمومی.................................................................................................................... 103
4-2-2 تحلیل متغیرها ..................................................................................................................... 109
4-3 تجزیه و تحلیل اطلاعات............................................................................................................................. 121
4-3-1 بررسی آزمون فرضیه اول................................................................................................................ 123
4-3-2 بررسی آزمون فرضیه دوم......................................................................................................... 124
4-3-3 بررسی آزمون فرضیه سوم............................................................................................................... 126
4-3-4 بررسی آزمون فرضیه چهارم.................................................................................................. 127
4-3-5 بررسی آزمون فرضیه پنجم............................................................................................................ 128
4-3-6 بررسی آزمون فرضیه ششم...................................................................................................................... 129
4-3-7 بررسی آزمون فرضیه هفتم............................................................................................................................... 130
4-3-8 بررسی آزمون فرضیه هشتم.................................................................................................................. 131
4-3-9 بررسی آزمون فرضیه نهم............................................................................................................. 133
فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادها
5-1 مقدمه.................................................................................................................................................. 136
5-2 نتیجه گیری............................................................................................................................................ 136
5-3 پیشنهادها................................................................................................................................................... 140
5-3-1 پیشنهادهایی در راستای فرضیات تحقیق................................................................................................. 141
5-3-2 محدودیت های تحقیق.................................. ............................................................ 144
5-3-3 پیشنهادهایی برای تحقیقات آتی.................................................................................. 144
منابع............................................................................................................................ 147
پیوست ها 154
پایان نامه بررسی خداشناسی سعدی با تکیه بر صفات باری تعالی
چکیده:
آنچه در این مجموعه گرد آمده است نتیجه بررسی دو اثر بزرگ سعدی – گلستان و بوستان –به تصحیح دکتر غلامحسین یوسفی است. هدف اصلی نگارنده بررسی خداشناسی سعدی با تکیه بر صفات باری تعالی بوده است.بخش اول شامل چکیده و پیش گفتار و مقدمه میباشد.
در بخش دوم، زندگی شیخ اجل سعدی بیان گردیده و در معرفی اجمالی او، اعم از تاریخ تولد، محل رشد، سفرها و استادان ، آثار و در آخر تاریخ وفات از منابع معتبر استفاده شده است.
بخش سوم به تبیین ویژگیهای سیاسی، اجتماعی، ادبی دوران سعدی پرداخته است.
در بخش چهارم خاستگاه فکری او مورد بررسی قرار گرفته است تا از این طریق ریشههای فکر و اندیشة او و آبشخور باورهایش معلوم گردد. از این رو به بررسی شباهتهای سعدی با شهاب الدین ابوحفص سهروردی ،ابوالفرج بن جوزی، محمد و احمد غزالی همت گماشته شده است.
در بخش پنجم با طرح این فرضیه که سعدی عارف است یا سخنوری متشرع، با بیان مضامین عرفانی و بیانات شرعی او، به فرضیه مورد نظر پاسخ داده شده است و در این حین با نگرش و تأمل در دو کتاب مشهور و معروف او «گلستان و بوستان» به آنچه تصدیق تشرع و عرفان اوست اشاره و نتیجه گیری شده است.
بخش ششم اختصاص به اصلی پایان نامه یعنی صفات و اسمای باری تعالی در دو اثر مذکور داشته و هر یک را به ترتیب الفبایی و به صورت مستقل با استناد به نوشتهها و سرودههای شیخ آورده شده است.
در بخش هفتم صفتهایی را که سعدی به ندرت از آنها استفاده کرده است به ترتیب الفبا یاد کرده است.
در بخش هشتم با بررسی اوصاف جمالی وجلالی به فرضیه های اصلی رساله پاسخ داده و نتیجه کلی پژوهش بازگو شده است.
مقدمه:
سعدی در تاریخ ادب فارسی شاعری بزرگ و نویسندهای توانا وادیبی فرزانه شناخته شده است. بیت های بلندی که وی به صورت غزل، قصیده ، رباعی و ترجیع بند سروده از یک سو و دو کتاب مشهور او – بوستان و گلستان- از سوی دیگر دلیل آشکاری بر فسحت میدان ادب و ابداع در تعبیر، در آثار اوست.
بازنگری شعر و اندیشههای والای سعدی در هر عصر و زمان و گلگشت در بوستان و گلستان وی که، مشحون از عطر گلهای فرهنگ اسلامی است، آدمی را به کمال انسانی و معنوی رهنمون میسازد.
آثار سعدی بازگوی تلاش او برای بیان معرفت خداست. در مجموعه او، همه پدیدهها هدفمند است،تا انسان را از معرفت غریزی به معرفت ربانی فرصت عروج بخشد.
برگ درختان سبز پیش خداوند هوش هر ورقی دفتری ست معرفت کردگار
«کلیات، ص 509»
«تسبیح کائنات، آمد و شد خورشید و ماه و پویائی و کارگری و رسالت باد و ابر و باران، شکوه کوهساران و دریاها، درختان، مرغان نغمه خوان، گیاهان و میوههای الوان، مراحل تکوین جنین ، یادکرد صفات جلال و جمال الهی و ده ها موضوع دیگر، آرمان شعری سعدی را در شناخت خداوند تشکیل میدهد.» ([1])
شیخ اجل، اشعار بلندی را در توحید سروده است که به صفات الهی چه جمالی و چه جلالی اشاره دارد و او را به داشتن علم و قدرت و لطف و کبریا ... توصیف میکند و ذات پاکش را از هر شائبه ای منزه می شناسند.
وصف این معانی در آثار گوناگون او بویژه بوستان هویداست. او علاوه بر دعوت انسانها به شناخت حق،آنها از تفکر در ذات الهی نهی میکند:
نه هر جای مرکب توان تاختن که جایی سپر باید انداختن
«بوستان، ص 35»
او طی طریق، تفکر در آثار و آیات و آلاء حق میداند نه تفکر بیحاصل در ذات اقدس الهی زیرا که:
خاصان در این ره فرس راندهاند به لااحصی از تگ فروماندهاند
«بوستان، ص 35»
او معتقد است اگر انسان در این وادی بیکران، طالب فرس راندن است باید آیینه دل را صیقل دهد و آنگاه که عشق الهی در دل او تابید با بال محبت در آسمان عشق به پرواز در آید.
خواننده ارجمند در این رساله علاوه بر آشنایی با سعدی و دوران او از جهت های مختلف به طرز تفکر و چگونگی عقاید او آگاهی مییابد.
با توجه به موضوع رساله- که خداشناسی سعدی با تکیه بر صفات الهی ست- نگارنده صفات ذکر شده در گلستان و بوستان را استخراج کرده و با استناد به جمله ها و ابیات سعدی به توضیح آنها پرداخته است.
در ابتدا آیات در بردارنده هر صفت در ذیل همان صفت ذکر شده و بعد در صورت لزوم برخی صفتها را از لحاظ لغوی معنی کرده است و سر انجام با آوردن نمونه های صفت مورد نظر از گلستان و بوستان،نظریه شیخ بیان شده است.
در انتها با بررسی اوصاف الهی، با توجه به بسامد بالای صفات جمالی، نگارنده بر آن بوده است که شیخ اجل بر رحمانیت حق بیش از قهاریت و جباریت او تکیه داشته و این معرفت ناشی از حالت روحانی وی بوده که ذات مطلق را نه به برهان بلکه به ذوق و وجدان درک کرده است.
از آنجا که هر اثری ناگزیر از عیب و نقص است، اینجانب نیز طبیعتاً کار خود را مبرّا از نقص و خطا نمیداند و امیدوار است ، کمبودها و نارساییهایی که از دید بنده پنهان بوده از راه تذکار استادان صاحب نظر جبران شود.
[1] - جلیل تجلیل، ذکر جمیل سعدی. انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1366، صص 251-252.
پایان نامه بررسی علل تعالی و سقوط جوامع بشری از دیدگاه قرآن
چکیده
انسان موجودی است که وابسته به زندگی اجتماعی می باشد بر این اساس درتمام طول تاریخ سعی نموده قوانین وهنجارهای جامعه را به گونه ای تعیین نماید که به زندگی اجتماعی او لطمه ای وارد نیاید.با نزول قران و تولد شریعت اسلام،پیامبر به عنوان نجات دهنده بشریت مبعوث گردیدو خداوند نیز در کلام وحی همواره از اصطلاحاتی همچون قوم و نژاد به جهت یکپارچگی و اتحاد جوامع استفاده نمودتا بدین سان بشریت را از فردگرایی رهانیده و به جمع گرایی سوق دهد. براین اساس به جهت حفظ و بقای جامعه پروردگار متعال مفاهیمی را به عنوان ارزش های قرانی به جهت زندگی انسان معرفی و بوسیله پیامبرش بر آن صحه گذاشت در تحقیق حاضر که به روش توصیفی – تحلیلی به رشته تحریر در آمده است و از آنجایی که به جهت هدف دار نمودن موضوع تحقیق و بررسی همه جانبه ،فرضیه هایی برای آن در نظر گرفته شد که در نهایت مشخص گردید که از نظر آیات قرآنی تحولات جوامع بشری قانونمند بوده و اینگونه نیست که جوامع بشری بدون داشتن چارچوب و اصول و بدوراز هرگونه هنجار و ارزش ، متحول گردند. ضمن انکه همچنین با بررسی های بعمل امده مشخص گردید که قران چه به لحاظ فردی و چه به لحاظ اجتماعی برای هر دو بعد زندگی ارزش و احترام قائل است بر این اساس در رشد و سقوط جوامع بشری هر دو جنبه زندگی انسان اثرگذار می باشد. و در این راستا محقق سعی نمود که بااستفاده از آیات کلام وحی ، هر یک از مولفه ها و شاخص های رشد و تعالی و سقوط جوامع بشری را علاوه بر اینکه مورد بحث و بررسی قرار دهد ،نسبت به انعکاس نظرات علما و فضلای علوم اسلامی در خصوص آیات را در کنار هم تجیمع نموده تا بدین سان علاوه بر نوعی مقایسه همسو با یکدیگر از نظرات مختلف در خصوص آیات گوناگون استفاده علمی نماید. در نهایت میتوان به ایک نکته مهم اشاره نمود که می توان آن را چکیده واقعی تحقیق حاضر دانست و آن اینکه اسلام با توجه به شناخت کاملی که ازانسان در تمام مراحل زندگی اش دارد ، قوانین و قواعدی را مرسوم نموده که انسانهای نسل آینده نیز با هر پیشرفت و تکنولوژی توانایی استفاده و بهره برداری مفید از آن را خواهند داشت.
انسان به عنوان موجودی که از سوی پروردگار متعال به عنوان جانشین او منصوب شده است ، سعی بر آن داشته که با توجه به نوع جهان بینی تمدن جدیدی را خلق نماید و با گذشت سالها از عمر انسان ، تاریخ نیز به همان اندازه عمر نموده است ، در این راستا اقوام و ملل مختلف پا به عرصه ظهور گذاشته و برخی از آنان توانستند راه تکامل و پیشرفت را طی نموده و تغییر و تحولات مثبتی را در جوامع خود ایجاد نمایند که تمدن اسلامی را می توان از آندسته نام برد که با زعامت و رهبری پیامبر عظیم شان اسلام توانست از دوره جاهلی عبور نموده و به رشد و تعالی برسد و محصول چنین جامعه ای را می توان به صورت نمونه در ائمه اطهار ملاحظه نمود ، در آن سوی جوامعی نیز وجود داشته اند که به لحاظ وسعت سرزمینی و قدمت تاریخی از پشتوانه قوی برخوردار بوده ولی نتوانستند راه تعالی را طی نموده و به ورطه سقوط و ناکامی گرفتار شده اند که جامعه روم و ایران باستان با سبق تاریخی چند هزار ساله به زوال و نابودی کشیده شدند(مجلسی،1380).
بر این اساس ، اندیشمندان پس از گذشت سالیان سال ، عوامل مختلفی را برای پیشرفت و انحطاط جوامع بشری نام برده اند که در مجموعه تمامی آنان ریشه در تفکرات بشر خاکی دارد ، اما در این میان قرآن در زمانی به پیامبر نازل گردید که اثری از جامعه شناسی سیاسی و اجتماعی به صورت علمی وجود خارجی نداشته ، و بحث و تحلیل جوامع گذشته در بین اندیشمندان و علما مرسوم نبوده است ، و در این میان پروردگار متعال با نام بردن از اقوام گذشته و بررسی سرنوشت آنان ، سعی در هشدار و عبرت آموزی به انسان های حال و آینده را دارد . در این راستا رساله حاضر اهتمام بر آن دارد که علل انحطاط و تعالی جوامع بشری را از نظر قرآن مورد بحث و بررسی قرار داده و آن را از ابعاد مختلف مورد بحث و بررسی قرار دهد ، مضافا اینکه فقر علمی نگارنده ، موجب گردید که نتواند درکی کامل از معانی عظیم قرآنی بدست آورد که در این راستا پیشاپیش عذر تقصیر خواسته و امید است که آیندگان ، گامهایی اساسی و محکم تر در این راستا بردارند(مجلسی،1380).
یکی از مباحثی که همیشه ذهن و فکر بسیاری از مردم به ویژه دانش پژوهان و پژوهشگران علوم مختلف خصوصا علوم اجتماعی را به خود مشغول کرده وآنان را پیرامون علل و چرایی آن به تحقیق و کاوش واداشته است ،بحث علل سقوط وانحطاط تمدن ها می باشد. در طول تاریخ بشری تمدن های زیادی در عرصه گیتی پایه گذاری شده ،برخی از آنها مرال رشد،نضج و استکمال خود را طی نموده و برخی نیز پس از طی مراحل تعالی اولیه در مسیر انحطاط و اضمحلال قرار گرفته اند. و امروزه آثاری جز خوشنامی یا بدنامی و عبرت قرار گرفتن برای نسل های امروز و فردا باقی نگذاشته اند. در میان این تمدن ها ، تمدنی که به سرعت مراحل شکوفایی و تشعشع خود را طی نموده وتمدن های بزرگ آن روز را تحت تاثیر نفوذ خود قرار داده و قلب میلیون ها انسان را به خود مجذوب نمود ولی پس از مدتی به دلیل دوری از علل تمدن ساز دوران افول خود را آغاز نمود اسلام است. با استناد به تاریخ می بینیم که همیشه بزرگانی بودند که افول و از هم پاشی تمدنی را پیش بینی کردند. و هرکدام نیز دلایل خاص خود را داشتند ولی آنچه بایستی روشن شود این است که آیا هر تمدنی که اصول تمدن ساز که عبارتند از عدالت ،نبود ظلم و تعبیض و... را زیر بگذارد به ناچار به سرنوشت تمدن های از هم پاشیده دچار می شود. و یا عوامل دیگری نیز می توانند به شکل منفرد عامل سقوط و یا تعالی یک تمدن باشند. می توان تصور کرد که تمدن هایی که گاها در طول تاریخ دچار شکوفایی سریع شده اند خیلی سریع به دلیل تک جنبه گرایی رشد از چرخه رشد و شکوفایی باز ایستاده اند و تمدن هایی که روند همه جانبه ای را پیموده اند خیلی دیرتر دچار افول شده اند. نظیر آن تمدن اسلامی بود که هر چه به مبداء آن که مصادف با دوران حکومت پیامبر عظیم الشان بود نزدیک می شویم. عظمت و شوکت دو چندانی را مشاهده می کنیم اما با دور شدن از آن شاهد سقوط های پی در پی و انحطاط مدام روبرو هستیم . شاید دلیل آن این باشد که اسلام با قدرت طلبی سرسازگاری نداشته است.و به همین دلیل کسانی که به نام اسلام سر قدرت می آمدند به ناچار بعد از اندک زمانی به دلیل قرار گرفتن در مقابل ارزش های جامعه دچار سقوط و انحلال می شدند.
واژگان کلیدی
آیات قرآن – تعالی – سقوط - جوامع بشری
فهرست مطالب
صفحه عنوان
مقدمه. 2
بیان مسئله. 3
اهداف تحقیق.. 4
فرضیه های پژوهش.... 4
روش تحقیق.. 4
مفاهیم نظری پژوهش.... 5
انحطاط.. 5
ظلم.. 7
جامعه. 7
پیشینه پژوهش.... 8
بخش اول : فرد و جامعه. 13
الف)تعریف جامعه. 13
1- تعدد دیدگاهها 13
2- جامعه از نظر قرآن.. 15
ب) اهمیت فرد و جامعه. 18
1- اهمیت فرد. 19
- نظر جامعه شناسان.. 19
– نظر قرآن.. 21
1- اثرپذیری جامعه از فرد. 21
تفسیر اول : 22
تفسیر دوم : 22
بررسی.. 22
2- اقسام رهبران.. 23
تفسیر اول.. 23
تفسیر دوم. 23
بررسی.. 24
2) اهمیت جامعه. 27
- از دیدگاه فیلسوفان.. 27
- از دیدگاه قرآن.. 34
جمعبندی بخش اول.. 37
بخش دوم : عناصر تشکیل دهنده ساختار جامعه. 39
الف) ارزش ها 40
1) ارزشهای اجتماعی.. 40
2) : رابطه ارزش با هنجارها 40
3) ویژگیهای ارزشهای اجتماعی.. 40
ب) ارزشهای اجتماعی از نظر مشرکین.. 42
1) مبانی ارزشها در جاهلیت... 42
- شرک و کفر. 43
- مال و ثروت حیات دنیا 44
- نیاکان،خویشاوندان و بستگان.. 45
تفسیر اول.. 46
تفسیر دوم. 47
بررسی.. 48
- ذکور در مقابل اناث... 48
- بزرگان و پیشوایان فاسد. 48
- همجنس بودن پیامبران با انسان.. 49
تفسیر دوم. 50
بررسی.. 50
- پیروی افراد پست و فرو مایه از پیامبر. 51
ج) ارزشها اجتماعی در قرآن. 52
1- مبانی ارزشها در قرآن.. 53
- توحیدی.. 53
- ایمان.. 53
تفسیر اول.. 54
تفسیر دوم. 55
بررسی.. 55
- تقوی.. 55
تفسیر دوم. 56
بررسی.. 57
- عمل صالح.. 57
2- مبانی ضد ارزشها در اسلام. 58
1- قوم مداری (نیاکان،اقوام،خویشان) 58
2- مال دوستی و ثروت اندوزی.. 59
جمعبندی بخش دوم. 60
بخش سوم : جوامع بشری و قانون.. 61
قانونمندی و تحول در جامعه. 61
الف) مقصود از «قانون مندی جامعه». 62
- تعریف قانون مندی.. 62
- جامعه. 63
ب) شیوه های مختلف بررسی قانون مندی جامعه از دیدگاه قرآن.. 63
3) نقش قانون مندی جامعه. 64
- پیش بینی پذیری جامعه و تاریخ.. 64
- قدرت تحلیل صحیح و دقیق جوامع گذشته. 65
- شناسایی حوادث غیر منتظره و مورد انتظار 65
- برنامه ریزی برای بهبود وضع موجود. 66
- مقصود از سنت اجتماعی.. 67
- ویژگی های سنت های اجتماعی.. 68
- استناد به خدا 68
- تحویل و تبدیل ناپذیری.. 69
- عدم منافات با اختیار و آزادی انسان.. 70
ج) پیوند سنت های اجتماعی با زندگی اجتماعی و رفتارهای گروهی.. 71
هـ) اختصاص سنت های اجتماعی مورد نظر به زندگی انسان در دنیا 72
و) پدیده های اجتماعی، مصداقی از «کلمة الله». 72
-آیات سیر و نظر. 74
- آیات عبرت... 76
- عبرت... 77
- نکال.. 78
- مَثُلات... 79
- موعظه. 80
- آیه. 81
- آیات ذکری و تذکره 82
- آیات تعقّل و تأمّل.. 83
- آیات عذاب و عقوبت... 83
- آیات مَثَل.. 85
جمبعندی بخش سوم. 89
جمع بندی فصل دوم. 90
بخش اول : جایگاه انحطاط در قرآن.. 92
الف) به لحاظ مفهومی.. 92
ب) معادل های قرآنی انحطاط.. 93
ج) نقطه مقابل انحطاط.. 95
د) چند بُعدی بودن انحطاط و تعالی.. 98
هـ) مرز میان انحطاط و تعالی از دیدگاه قرآن.. 100
و) مراتب انحطاط.. 104
ز) گونه گونی انحطاط.. 106
جمعبندی بخش اول.. 107
بخش دوم : علل انحطاط جوامع بشری از نگاه قرآن.. 109
الف) ظلم.. 111
بررسی نهایی موضوع ظلم با استفاده از دو منبع تفسیر. 115
ب) تعریف معروف و منکر. 116
ج) ترک امر به معروف و نهی از منکر. 118
د) تفرقه و اختلاف... 120
هـ) فساد جنسی.. 124
و)اتراف... 128
بررسی نهایی موضوع اتراف با استفاده از سه منبع تفسیری 128
ز) مطلق گناه یا انجام حرام و ترک واجب... 130
بررسی نهایی موضوع مطلق گناه یا انجام گناه و ترک واجب با استفاده از سه منبع تفسیری 131
ط) فحشا 133
بررسی نهایی موضوع فحشا با استفاده از سه منبع تفسیری 137
ظ) تقلید کورکورانه. 139
1) تقلید از منظر لغت... 140
2) انواع تقلید. 141
ـ رجوع جاهل به عالم.. 141
انحطاط به واسطه تقلید کورکورانه. 141
بررسی نهایی موضوع تقلید کورکورانه با استفاده از سه منبع تفسیری 145
ط) جهل.. 146
معنای لغوی جهل.. 146
جهل مذموم. 150
جهل، عامل انحطاط جوامع.. 151
بررسی نهایی موضوع جهل با استفاده از سه منبع تفسیری 153
منفی بودن فقر از دیدگاه قرآن.. 157
آثار فقر. 159
یک ـ فقر موجب کفر می شود. 159
سه ـ فقر، عقل انسان را زایل می کند. 160
چهار ـ فقر، حزن و اندوه به ارمغان می آورد. 160
پنج ـ فقر موجب پیدایش نقصان در دین می شود. 161
شش ـ فقر، دشمنی شدید را به دنبال می آورد. 161
هفت ـ فقر، موجب شکستن کمر انسان می شود. 161
د) فقر، عامل انحطاط اخلاقی جوامع.. 162
بررسی نهایی موضوع فقر با استفاده از سه منبع تفسیری 166
ر) مطلق معصیت... 167
1) معصیت و مفهوم آن.. 168
2) معادل های معصیت در قرآن.. 169
3) تعریف معصیت... 171
4) اقسام گناهان و آشنایی با معانی آنها 173
نتایج دنیوی و اخروی گناه از دیدگاه قرآن.. 176
یک ـ نتیجه گناه 176
دو ـ آثار گناه 178
آثار شوم گناه 178
پیام آور مصیبت ها 178
گناه، راه نفوذ شیطان و سلطه او بر افراد است... 180
معصیت، عامل انحطاط جوامع از دیدگاه قرآن.. 181
مصادیق معصیت در قرآن.. 186
بررسی نهایی موضوع مطلق معصیت با استفاده از سه منبع تفسیری 189
جمعبندی بخش دوم. 190
جمعبندی فصل سوم. 191
بخش اول : رشد جامعه از دیدگاه قرآن.. 193
الف) رفع اختلافات در جوامع توسط انبیاء 194
ب : حل اختلاف غایت و فایده بعثت انبیاء 197
ج) شکوفایی جامعه در پرتو دعوت به وحدت... 198
بخش سوم : قضاوت عمومی و ولایت مشترک... 201
د) شناخت انسان و جامعه. 203
1) نظریههای انسان و جامعه مطلوب... 206
بند دوم : ابعاد و مختصات انسان.. 210
3) ابعاد و مختصات جامعه. 211
جمبعندی.. 217
بخش دوم : عوامل فردی رشد از دیدگاه قرآن.. 218
الف) عوامل فردی از دیدگاه قرآن.. 218
1) عقل رشید و مراحل تکامل آن.. 218
- احساس.... 218
- نظر. 219
- تفکر و تعقل.. 220
- تذکر. 223
- اراده رشیدانه و راه دستیابى به آن.. 224
- انواع رفتار سوء 225
- رفتارهاى سوء جاهلانه. 225
ب - رفتارهاى سوء عالمانه. 225
- تقوا، اراده متعالى در انسان.. 227
- خوف نقطه مرکزى در دایره تقوا 228
- معناى خوف از خدا 228
- تلازم خوف با ایمان.. 229
- تلازم ایمان با رشد. 230
ج)رشد از منظر قرآن.. 232
1) اقسام رشد. 233
- رشد فردی: 233
- رشد اجتماعی: 234
- رشد اقتصادی: 234
- رشد امنیت: 234
- رشد سیاسی: 235
2) عوامل و زمینههای رشد. 235
- کسب علم: 236
- عبرت از گذشتگان: 236
- توجّه به معاد: 237
3)موانع رشد. 237
- تکبّر: 237
- همنشین ناسالم: 238
جمعبندی بخش دوم. 238
بخش سوم : عوامل اجتماعی رشد از دیدگاه قرآن.. 239
الف) عوامل شکوفایی جامعه. 240
بررسی نهایی موضوع مهم وحی در تعالی اجتماعی با استفاده از سه منبع تفسیری 243
2) فرهنگ و معرفت... 244
بررسی نهایی موضوع فرهنگ ومعرفت با استفاده از سه منبع تفسیری 245
اتحاد و وحدت... 247
ب) ملاک و آثار اتحاد در قرآن.. 248
1) نظر قرآن.. 248
بررسی نهایی موضوع اتحاد و وحدت با استفاده از سه منبع تفسیری 251
2) نقش انبیاء در وحدت اجتماع. 251
بررسی نهایی موضوع نقش انبیاء در وحدت اجتماع با استفاده از سه منبع تفسیری 253
ج) راهبردهای جامعه توسعه یافته اسلامی.. 254
1) عرصه اقتصاد. 254
بررسی نهایی موضوع عرصه اقتصادی با استفاده از سه منبع تفسیری 256
د) عرصهء سیاست... 257
بررسی نهایی موضوع عرصه سیاست با استفاده از سه منبع تفسیری 258
هـ) عرصهء فرهنگ و تعلیم و تربیت... 259
بررسی نهایی موضوع عرصه فرهنگ و تعلیم و تربیت با استفاده از سه منبع تفسیری 260
و) عرصهء خانواده 262
بررسی نهایی موضوع خانواده با استفاده از سه منبع تفسیری 264
ز) عرصهء حقوق.. 266
بررسی نهایی موضوع عرصه حقوق با استفاده از سه منبع تفسیری 268
ط) عرصه دفاع و امور نظامی.. 269
بررسی نهایی موضوع دفاع و امور نظامی با استفاده از سه منبع تفسیری 270
جمعبندی بخش سوم. 272
جمعبندی فصل چهارم. 273
بحث... 275
بررسی فرضیه های پژوهش.... 276
بررسی فرضیه دوم پژوهش.... 277
بررسی فرضیه سوم پژوهش.... 280
پیشنهادات علمی محقق.. 281
مشکلات و محدودیتهای تحقیق.. 282
منابع و ماخذ. 283